DILI (TOP) – Kuaje labarik feto sira husi uma mahon Topu-Honis tantu Kutet no Mahata sai vitima ba visum obriga iha fulan maiu tinan 2020.
Kazu pedofilia ne’ebé deskonfia involve eis padre RD ne’e hahu akontese iha tinan 2018, foin maka halo visum ba labarik feto sira besik nain 30 iha tinan 2020.
Husi labarik feto besik nain 30 ne’e, balun foin maka tinan 5 mós hetan visum obriga hotu.
Prátika universal katak, bainhira ema ida ba halo keixa katak nia heta violasaun sexual husi ema ruma maka foin bele halo visum hodi bele komprova nia keixa ne’e, maibé se ema ne’e la halo keixa, entaun se de’it labele halo visum.
Labarik feto besik nain 30 husi uma mahon Topu-Honis iha Oe-Kusi Ambeno maioria deklara nunka hetan violasaun sexual husi ema ruma inklui eis padre RD, maibé maka’er ukun sira iha Oe-Kusi Ambeno serbisu hamutuk ho parte oioin sulan labarik feto sira ne’e durante semana tomak ida iha Pradet maka foin halo visum ba sira.
Labarik feto ida ho naran inisial ZFBF (8) ne’ebé tama ba uma mahon Topu-Honis Kutet iha 2016 ho tinan 4, no bainhira tama ona ba tinan 8, nia tenke hetan visum obriga iha Maiu 2020 iha Oe-Kusi Ambeno.
Vitima visum obriga ZFBF nia inan rasik ho naran inisial EF konta, iha loron 28 Maiu 2020, nia akompaña nian oan feto ki’ik ne’e husi Topu-Honis Kutet ba hatan iha edifisiu prokuradoria iha Oe-Kusi villa, no nia akompaña prosesu inkeritu ba nia oan feto ne’e iha tempu kalan ona.
Sasin ne’e konta katak, molok hahu prosesu inkeritu ba nia oan feto ne’e nia konsege diskuti malu ho prokurador ne’ebé maka atu husu pergunta ba nia oan feto, maibé diskuti malu ne’e lakonsege salva nia oan husi visum obriga, tanba iha tempu ne’eba nia simu lia-fuan ameasa oioin tantu husi prokurador no organizasaun sira ne’ebé durane ne’e serbisu maka’as atu defende labarik feto sira nia direitu no vitima violasaun oioin tantu iha nasionál no iha Oe-Kusi Ambeno.
“Tama to’o laran prokurador Matias Soares husu dehan ida ne’e se nia oan? Ha’u dehan ha’u nia oan rasik, maibé prokurador la fiar ida, no ha’u nia oan ne’e tanis kedas iha prokurador nia futar oin, tanba ha’u nia oan sente tauk loos,” sasin EF konta liu husi nia deklarasaun eskrita ne’ebé The Oe-Kusi Post (TOP) asesu foin lalais.
“Depois tuku 9 kalan ona ami seidauk han, ha’u halo protesta dehan kalan boot ona ami sidauk han. Sira ba sosa pão, ema nain rua fahe pão fuan ida. Ameta Bano ho Ana Paula Sequeira maka lori ami pão. Ana Paula hatete dehan nia maka xofer ba Ameta Bano. Depois Ana Palua, Ameta Bano ho Matias Soares tama ba laran ko’alia, hotu tiha sira sai mai dehan imi ba Pradet atu han lai, maibé ami lakohi, ami dehan lori fali ami ba Topu-Honis Mahata,” sasin EF konta.
Sasin ne’e sei lembra katak, tuir fali mai ofisial Ministériu Públiku hamutuk ho polisia no ALfela kontinua ba tula tan labarik feto oan sira ne’e iha uma mahon Topu-Honis Kutet.
“Sira mai ne’e iha tempu lorokraik, to’o prokurador la konsege husu sira. Sira ho polisia tula labarik sira ba kareta, ha’u husu sira dehan imi lori labarik sira ba ne’ebé. Sira hatan dehan ita boot la hatene. Depois ha’u ba dehan ba polisia katak, karik akontese buat ruma ba labarik sira, imi mak responsabiliza. Liu tiha loron rua ami la hetan ona labarik sira ne’e, ha’u haruka ha’u nia alin feto ida ba buka sira iha Pradet”.
Nia dehan, to’o ne’eba, polisia bandu se de’it inklui inan-aman rasik labele ba vizita labarik sira ne’e maske labarik sira ne’e la’os kondenadu ona ka la’os kriminozu boot ne’ebé lahetan hetan vizita husi sira nia inan-aman rasik.
“Sira hateten ba ha’u nia alin dehan labele mai hare sira, iha ne’e di’ak hela. Labarik sira iha Pradet tanis, sira bosok dehan sira di’ak hela. Sira dehan ba labarik sira depois imi sei fila ona, maibé sira ba bolu parteira Catarina Anuno ho nia maluk ida halo visum ho obriga iha uma Pradet.
Vitima visum obriga ZFBF sei lembra katak, iha tempu ne’eba bolu uluk nia naran maka tama ba kuartu laran hodi hetan visum ne’e.
“Sira haruka ha’u atu hasai ha’u nia faru ho kalsa, maibé ha’u lakohi, no sira haruka dal aida tan maka ha’u foin hasai, sira haruka ha’u sa’e toba iha kama leten maka sira hatama liman ba ha’u nia fatin-lulik to’o ran sai”.
“Ha’u sai husi kuartu laran ha’u losu sai kedas kabas, no bainhira so’e bee ki’ik ha’u sente moras tebes”.
“Depois sira husu ha’u hakarak ba hela ho Ameta Bano ka ho Ana Paula nia oan, ha’u dehan ha’u lakohi. Ha’u hakarak ba hela ho ha’u nia ama de’it”.
Sasin EF hatutan fali katak, iha tempu ne’eba mós Ana Paula Sequeira inform aba sasin ne’e katak, nia (Ana Paula) hakarak hasai tiha vitima visum obriga ZFBF husi uma mahon Topu-Honis, tanba uma mahon ne’e la di’ak ida.
“Ha’u hatan dehan ha’u la fiar labarik sira toba ona ho mane. Ana Paula dehan ita la fiar ka, ha’u dehan ha’u la fiar ida”.
Nia dehan, hafoin nia oan ho nia maluk sira seluk sai ona husi uma Pradet, inan-aman sira hahu ba protesta ona hasoru Pradet no prokurador, maibé inan-aman sira hetan fali ameasa no ameasa atu hatama nia oan feto durante oras 72 nia sela polisia.
Nia konta, iha tempu ne’eba prokurador ne’e hateten ba nia katak, nia ibun boot no ameasa atu muda nia oan feto ZFBF ba Suai.
“Ha’u nia oan ne’e la’os polisia ka F-FDTL be atu muda nia ba-mai de’it. Depois nia husu tan hakarak ita boot nia oan ne’e tuir julgamentu iha Tribunal, ha’u dehan hakarak, tanba nia ne’e agora foin halo tinan 8 be lei ne’e iha ne’ebé maka atu julga labarik ho idade ki’ik hanesan ne’e”.
“Depois Ana Paula dehan ami inan-aman laiha direitu atu mai keixa sira kona-ba visum ami nia oan sira. Ana Paula dehan tan sira labele esplika ba ami, se sira esplika ba ami, imi bele mate hotu. Sira esplika nune’e mai ami to’o tuku 5 lokraik”.
Prosesu visum ne’e tuir vitima visum obriga katak, autoridade sira halo detensaun ba sira durante semana ida maka foin halo visum iha Ambeno, no maske labarik feto kuaje besik 30 deklara katak, sira nunka hetan violasaun husi eis padre RD, maibé autoridade sira ho obriga tenke halo visum ba labarik feto sira.
Vitima visum obriga, Matilda Coa deklara durante tinan 17 iha Topu Honis, amu nunka ka’er nia isin lulik sira.
Ho detensaun illegal no visum obriga ne’e, rezulta labarik feto besik nain 30 maka oras ne’e sira nia fatin lulik sira grupu balun hare tiha ona, no rezulta to’o sira sente sira nia fatin-lulik moras to’o mii ran.
Prosesu julgamentu ba kazu eis padre RD ne’ebé hetan akuzasaun kona-ba kazu pedofilia hahu ona iha fulan Fevereiru liuba, no kontinua julga tan iha loron 07 Juñu, no hafoin julgamentu Pradet Ambeno kontinua obriga labarik Topu-Honis hodi ba hela iha uma mahon ne’ebé Pradet prepara ona, maibé ikus mai labarik sira lakohi ba hela iha ne’eba.
Prosesu julgamentu kontinuasaun sei hahu fali iha loron 05 Jullu 2021 iha Tribunal Distrital Oe-Kusi Ambeno.
