TUIR PARADIGMA FILOZOFIA ETIKA JURGEN HABERMAS

Introdusaun:

Hare ba situasaun rai laran, drama polemika politika nebe mosu halo ema konfuzaun ba faktus nebe maka los. Iha politika drama halo ema hanoin ba oin atu tau konfiansa ba se maka diak hodi lori nasaun ba oin. Husi diferensia polemika sira nebe maka akontese iha drama palku politika halo ema hotu rame-rame hodi hare drama nebe maka diak liu no besik liu ba rona nain ou hare nain sira. Iha demokrasia ida ne’’e, los katak fo liberdade ba ema hotu atu hato ninia sujestaun, openiaun nebe diak no justu kona ba aktus nebe akontese ou iha rai laran. Maibe husi parte seluk mos dala ruma Liberdade (demokrasia), bele halo mos ema lakon ninia sentidu umanu respeita malu no ikus sala utiliza demokrasia (liberty) hodi haluhan tiha etiket respeitu malu “dala ruma”. Tanba lakon konsiensia no dominam ona ho emosional. Iha openiaun ida ne’e ita la prefere ba se mak “los” no se maka “sala”, diferensia hanoin ne umanu, maibe buat nebe importante maka oinsa ita nafatin aplika etiket nebe maka diak iha komunikasaun nia laran. Tanba husi komunikasaun nebe maka diak sei fo mos nia resultado nebe maka diak mos. Tuir mai ita sei haklean liu tan oinsa maka filsuf Habermas nia hanoin kona ba etika komunikasaun.

(Koko Hare Ho hanoin Filosofia)

Haré ba realidade ne’ebé akontese iha ita nia nasaun RDTL, liu-liu iha ita nia sociedade, iha loron hirak liu ba iha inunadasaun ne’ebé boot tebes. Inundasaun ida ne’e lori kriji boot iha sosiedade. Ema barak mak lakon nia vida, uma no sasan. Inundasaun ida ne’e akontese laos tanba Maromak kastigu ita deit, maibe importante liu mak tanba iha krise ekolójika. Tanba ne’e liu husi artigu simples ida ne’e mai ita koko hare kriji ekologia ida ne’e hamutuk ho filosofu Anthony Giddens, atu ita bele hare lisuk kriji ida ne’e.

Xanana Gusmão nia declaração iha media, 29.03.2021, to’o de’it iha problema Mari Alkatiri nia denuncia caluniosa. Hau hanoin liu konaba CONSTITUIÇÃO RDTL nia destino nebe ku’ak tan dala ida. Problema todan liu laos deit CNRT nian, maibe mos Partido Fretilin rasik hanesan ho Partido sira seluk mak ne’e: se PARTIDO ida halo declaração politica mak tenki hetan criminalização, conceito OPOSIÇÃO DEMOCRÁTICA ba hatur fali iha nebe (??).