Saida mak partidu CNRT hakarak kona-ba eleisaun parlamentar 2023?  

Comissão Politica Nacional, Partido CNRT, hala'o reuniaun iha dia 1 de fevereiro de 2023, atu hasai desizoens ne’ebé lós kona-ba Konjuntura politica atual e, liuliu, ko'alia kona-ba enkontru ne’ebé sei hala'o ho Prezidente da Repúblika, ne’ebé sei realiza iha loron 3 fulan ida ne'e.

Depois de analiza tiha situasaun País nian no haré fali ba violasoens ne’ebé ex-Presidente da Repúblika, Francisco Guterres Lu-Olo, halo hasoru Konstituisaun da Repúblika, no ba violasoens oi-oin hasoru sistema politiku no finanseiru husi Governu dadauk ne'e, ne’ebé kauza estragos barak ba governasaun sustentável ba País, CPN Partido CNRT elabora ideias-xaves, ne’ebé sai hanesan baze ba encontro ho Sua Excelência da República, dr. José Ramos Horta, iha audiência kona-ba markasaun data ba eleisoens parlamentares.

Historial kona-ba eleisoens iha Timor-Leste:

  • Iha 2002, la iha eleisoens legislativas, hodi permite katak Assembleia Konstituinte kontinua nafatin nudar ona I Parlamento Nacional, hodi assegura governu ida ne’ebé la iha baze konstitusional;
  • Iha 2007, eleisoens legislativas akontese iha loron 30 de Junho, ho razaun katak tenki fó prioridade ba eleisaun ba Presidente da Repúblika; - Iha 2012, eleisoens realiza iha loron 7 de julho, nudar ona resultado ba funcionamento normal ba período eleitoral normal, tinan lima-lima, ne’ebé considera nafatin eleisaun presidencial:
  • Iha 2017,eleisaun realiza iha 22 de Julho, hodi assegura, dala ida tan, Siklo Eleitoral periódico, tinan lima-lima.

Tanba razoens konstitusionais, ne’ebé ema hotu hatene, VII Governu la iha kondisoens atu kaer ukun no Presidente, iha tempu nebá, liu husi Decreto presidencial nr. 7/2018, loron 7 de fevereiro, marka eleisaun antecipada ba Deputados foun ba Parlamento Nacional, ba loron 12 fulan maio tinan 2018.

Artigo 93°., Konstituisaun Republika, hatur, iha nr. 4, katak 'deputados Parlamento Nasional nian hetan mandato ba tinan 5'.

Husi calendário ba eleisoens Parlamentares TOLU, 2007 to'o 2017, adiamento husi fulan Maio ba fulan Junho no Julho, mosu liuliu ho razoens politikas no teknikas, hodi nune'e bele fó prioridade ba eleisoens ba Presidente da República, iha tinan 2007, 2012 no 2017, tanba datas sira ne'e koinside ho eleisoens ba Parlamento.

Iha Nota Técnica husi Ministério Administrasaun Estatal, ho data 21 janeiro 2023, ne’ebé Ministro lori ba diskusaun iha Konselho de Ministros, Ministro apresenta data 3, hanesan ipótese, ba eleisoens parlamentares iha tinan 2023 (Maio, Junho no Setembro).

Ministro buka hatudu katak nia konhese artigo 99°. Konstituisaun-nian, kona-ba Organizasaun no Funsionamento Parlamento Nasional, hodi temi situasaun 'disolusaun Parlamento', bain-hira asunto atual ne'e ko'alia kona marka loron eleisoens. Disolusaun Parlamento halo iha 2018 no, tanba akontese violasoens nebe labele simu hasoru Rejimento Parlamento nian, lolós akontese duni 'dissolusaun Parlamento dala ida tan', iha tempo Presidente Fretilin, Francisco Guterres Lu-Olo, nudar Presidente da Repúblika Ministro mós atrevido duni hodi menciona, iha páginas 3 iha ninia Nota

Técnica, kona-ba durasaun V Legislatura, tanba, tuir Ministro ninia opiniaun, deputados sira agora presiza tan 'fulan 3 no loron 7' atu kompleta tinan 5.

Comissão Política Nacional, husi Partido CNRT, hakarak fó lembra ba Ministro Administração Estatal katak, se nia preocupa tebes ho tempo mandato iha cada Lejislatura, adiamentos ne’ebé akontese iha tinan 3, ohin temi ona, adiamentos sira ne’e prolonga ka aumenta periodo mandato ba deputados sira, se nune'e ita bele dehan iha violação grave ba Constituição da República !?!?!.

Atu ita bele compreende diak liu ninia argumento kona-ba 'mandato tinan 5', Ministro de Administração Estatal, revela mai ita realidade ne’ebé bele mosu, karik eleisaun marka ba fulan Maio tinan 2023:

Tuir Ministro hakerek, sei mosu 'conflito iha funcionamento Parlamento Nasional (deputados sira sei ezije atu cumpre sira-nia mandato to'o fim, ho razoens ne’ebé ita hatene tanba salário, tanba beneficios/priviléjius, deputados balun iha situasaun mandato ikus ona, tanba reforma, karik sira la tama tan iha lista partidos sira nian, etc.)".

Ida ne'e mak razaun principal ba Ministro Administrasaun Estatal atu deside katak V Lejislatura so hotu iha 14 de Setembro 2023, atu deputados sira labele reklama kona-ba 'salários no beneficios no priviléjius' ne’ebé sira sei la simu husi fulan 3 no loron 7 atu kompleta sira nia mandato tinan 5 nian.

Ministro argumenta mós katak 'conflitos entre partidos politicos' sei aumenta, 'instabilidade social no akontese criminalidade entre grupos civis ne’ebé besik ka apoia partidos politicos', ne'e bele sai razaun ida atu ita bele viola artigo 93°. CRDTL, ne’ebé estabele klaru tempo tinan 5 ba mandato husi Parlamento Nasional.

Comissão Política Nacional, Partido CNRT, hakarak fó hatene katak violensia ne’ebé mosu, mai husi grupu oi-oin iha sosiedade laran no bele haré katak governu rasik la preokupa liu ho buat sira ne’e. Tanba ne'e, la iha razaun atu Ministro tau fali problema violênsia nian, hanesan fali katak, iha Setembru, violênsia sei la mosu, tanba deputadu sira simu nafatin sira-nia saláriu, hodi mós deputadu sira la lakon benefisiu no priviléziu ne’ebé sira simu hela.

Ho calendário ba funcionamento Parlamento Nasional nian, Ministro de Administrasaun Estatal hakarak dehan katak, tinan lima-lima, Estado tem que konta didiak loron hira iha tinan ida-idak, atu, tinan lima liu tiha, bele marca loron ba Eleisoens Lejislativas, no, karik iha tinan ida, eleisoens hala'o iha fulan Maio, tinan lima liu tiha, tenki ser iha Setembro no, tinan 5 tan, bele iha fali iha fulan Março ou fulan seluk, tanba, AFINAL, så-ida mak deside Siklo Eleitoral mak loron servisu ne’ebé konta ba Deputados sira, kompleta ona ka seidauk.

Depois de konsiderasoens sira ne'e, kona-ba irrelevância ba argumentasoens Ministro Administrasaun Estatal nian, Comissão Politica Nacional, Partido CNRT, haré fali assunto seluk, kona-ba preparasaun ba eleisoens.

Ministro argumenta katak 'depois de publika tiha regulamentos eleitorais, necessário atu fó tan tempo ne’ebé diak (fulan ida ba fulan rua) atu bele hala'o formasaun profissional rekursus humanus iha área eleitoral, liuliu, ba fiscais partidos politikus nian, oficiais eleitorais, staff iha embaixadas no iha consulados (liuliu ba voto postal, nudar procedimento komplexu no foun ida), pessoal CNE nian, formação ba Procuradores da República no ba Juízes Tribunal Recurso nian. - Iha ne'e, Ministro temi ona FULAN RUA!!!

Ministro dehan tan katak, tanba iha proposta ba alterasaun iha Lei Eleitoral, depois de alteração ne'e 'aprovada no promulgada to'o fim de fevereiro de 2023, sei precisa Fulan Ida ba Rua atu Governu hakerek, aprova no publica, besik decretos governu nian Hitu (regulamentos eleitorais), no, ikus mai, tenki hala'o formasaun profissional ba recursos humanos (Fulan 1 to'o Fulan rua tan)- Tuir Ministro nia hanoin, ita tenki aumenta tan FULAN HAT, ne’ebé ho Fulan Rua iha leten, hamutuk ona FULAN NEN!!!

Sei iha tan: 'Ho hanoin hanesan ne'e, depois de Fevereiro de 2023, sei precisa besik Fulan Tolu ba HAT atu bele hetan aprovação ba Regulamentos administrativos no ba asoens de formasaun/capacitasaun, nune'e, Junho de 2023.- Tuir nafatin Ministro nia hanoin, precisa tau tan FULAN HAT, hodi sai FULAN SANULO ona!!!

Tuir Ministro nia liafun: 'Tenki temi tan katak tempo to'o Fulan Rua, ne’ebé rezerva ba capacitação/formação tenki aproveita atu hala'o, em paralelo, asoens atu fó hatene/socializasaun kona-ba regras legais foun no regulamentos eleitorais ba população/eleitores (educação eleitoral)'. Ministro hatudu lolós kedas katak precisa tempo ne’ebé naruk; ba ita, konkluzaun ne’ebé ita bele hasai, maka agora sei la iha ema ida ke bele hatene lolós kona-ba Ciclo Eleitoral iha Timor-Leste, tanba buat hotu- hotu sei depende ba Ministro de Administração Estatal Governu ida ne'e ninia interpretação!!!

Ministro hakotu ho: 'Nudar konklusaun, iha ponto ida ne'e, cenário ho eleisaun iha Maio de 2023, hamosu risco boot ba sala no erros iha operasoens eleitorais, tanba la fó tempo nebe precisa atu adapta, atu hatene no socializa, regras eleitorais foun, husi interessados hotu-hotu'.

Husi Comissão Política Nacional, Partido CNRT, nia haré, bele ona ita hasai konkluzaun katak Ministro considera hela katak:

  • Foin agora, pela primeira vez, maka populasaun (ka eleitores) sei partisipa iha atos eleitorais no populasaun iha foho tenki hatene didiak sá- ida mak 'voto postal’;
  • Foin agora, pela primeira vez, mak sei rekruta oficiais eleitorais, maski, foin iha tinan kotuk, iha kedas 'ronde Rua' ba eleisaun presidencial;
  • Foin agora, pela primeira vez, maka Partidos políticos sira têm que apresenta sira ninia fiscais eleitorais; - foi agora, pela primeira vez, maka CNE tem que fó formasaun ba ninia pessoal kona-ba eleisoens;
  • Foin agora, pela primeira vez, maka tenki fó formasaun eleitoral ba Prokuradores no ba Juizes Tribunal de Rekursu, hodi hatene lei no regulamentos eleitorais.

No bele haré iha dokumentu ne'e katak, preokupasaun boot liu ba Ministro maka, karik mosu reklamasoens barak, 'CNE ho Tribunal de Recurso mak sei hetan servisu barak no todan tebes'. Ba Ministro, entidades Rua ne’e, CNE ou Tribunal de Recurso, serve deit atu assina, la ós atu haré fali ba problemas ne’ebé mosu.

Konforme Ministro, 'STAE hanoin katak sei bele halo resenceamento ba eleitores foun 21.000, ba eleição parlamentar de 2023'. Ba Ministro, importante tebe-tebes recenseamento ba eleitores foun 21.000 atu tuir eleisaun ida ne'e no, tanba ne'e, Ministro defende katak Eleisaun Parlamentar 2023 tenki hala'o iha Setembro. Comissão Politica Nacional, Partido CNRT, hakarak fo hatene ba Ministro katak, husi dados nebe iha, oficialmente, número abstensoens de voto, katak ema ne’ebé la vota, ho razaun oi-oin, maka tuir mai ne'e:

  • Iha 2012, iha eleitores rejistadus 626.503, no 136.570 mak la vota;
  • Iha 2017, ho eleitores registados 785.729, 165.951 la vota;
  • Iha 2018, ho eleitores rejistadus 784.286, 119.170 la vota;
  • Iha 2022, ba 1. volta presidencial nian, ho eleitores rejistados 859.713, 183.368 la vota;
  • Iha 2º. volta, eleitores rejistados 859.925, 189.269 la vota; -iha Centro Paralelos, liu 000 eleitores labele vota, tanba ineficiência husi MAE no STAE.

Iha voto sai dever obrigatório no eleitor ne’ebé la bá vota, selu multa. Iha Timor, abstensoens (ka, la ba vota) iha eleisoens, tinan lima-lima, liu Rihun Atus ida Sanulu (100,000) no kuaze to'o Rihun Atus Ida Sianulu (190.000). Ministro Administrasaun Estatal, emvez de preocupa rezolve problema Votantes Rejistadus liu Rihun Atus ida (100.000), ne’ebé la vota, preocupa fali ho recenseamento ba eleitores foun Rihun Ruanulu resin Ida (21.000), mas Ministro labele prova ba sé-sé deit katak Rihun Ruanulu Resin ida ne'e sei ba hotu vota, iha Setembro.

Sai ona konhesimentu público katak STAE hala'o tiha ona atualizasaun dados, husi fulan Maio to'o fulan Dezembro tinan 2022, no ohin loron, Eleitores RIHUN ATUS UALU HITUNULU RESIN UALU no ATUS NEN LIMANULU RESIN NEN (878.656) mak rejistadus.

Tanba ne'e, tanba Ministro Administrasaun Estatal argumenta katak sei preciza fulan barak atu bele aplika alterasoens ba Lei Eleitoral, Comissão Política Nacional sei recomenda ba Bancada CNRT atu lalika partisipa iha diskusoens kona-ba alterasaun ba Lei Eleitoral, tanba proposta alterasaun ne'e tama iha Parlamento iha kedas 23 Setembro 2022, no la ós iha ona véspera eleição mak sei buka, ho formas anti-demokratikas, razoens oi-oin atu adia marcasaun ba loron eleições legislativas ba tinan 2023.

Comissão Política Nacional, Partido CNRT, sei hato'o apelo ba Sua Excelência Presidente da República, dr. José Ramos Horta, atu labele promulga proposta de alterasaun ba Lei Eleitoral, tanba Povo tomak hein hela katak Sua Excelência marka ona Loron ba Eleisoens, atu hala'o iha primeira semana fulan Maio tinan 2023

Dili, 1 de fevereiro de 2023.

Presidente da CPN

Kay Rala Xanana Gusmão

Presidente do CNRT

Raimundos Oki
Author: Raimundos OkiWebsite: https://www.oekusipost.comEmail: Este endereço de email está sendo protegido de spambots. Você precisa do JavaScript ativado para vê-lo.
Xefe Redasaun & Editor


Online Counter