FAHI-NEHAN (TOP) – Faktu istoria hatudu lider barak sira nia figura ka sira nia naran mout tiha no la eziste ona iha povu nia le’et bainhira ses husi politika no bainhira laiha ona pozisaun iha estrutura governu nian, maibé Premiadu Nobel ba Paz, Jose Ramos Horta nafatin konsidera naran Kay Rala Xanana Gusmao kontinua metin no morin iha povu nia fuan, klamar no kabun tomak.
“Maun Xanana nia naran boot tebes, dalaruma maske labarik ki’ik oan sira iha Dili, iha fatin ne’ebé de’it ha’u sempre hasoru labarik ki’ik oan sira no foin dadauk ami para iha fatin oan ida, sira mós hatene ha’u, ha’u husu ba sira imi hatene ne’e se? Sira hatete Xanana. Portantu, naran Xanana ne’e la’os iha Timor de’it, maibé iha mundu hotu hatene,” hatete José Ramos Horta ba komunidade sira iha suku Fahi-Nehan, postu Fatuberliu, munisipiu Manufahi, Kinta 24 Setembru 2020.
Horta hatutan, Xanana maka salva Timor iha krize boot ida iha 1975 to’o 1980 nia mak hahu organiza luta ita to’o iha referendum. Ema bele ko’alia oioin temi povu, maibé povu presija lider ida hatudu dalan, organiza povu ne’e ba luta libertasaun nasionál.
“Ne’e iha istoria mundu nian. Ita nia povu barak mak luta duni, maibé lideransa laiha ne’e susar tebes,” esplika Horta hodi sita esperiensia nasaun balun kontinua funu to’o ohin loron, maibé seidauk hetan independensia, tanba impaktu husi lideransa.
“Hanesan Palestina no Kurdistaun no seluk tan. Povu Palestina luta maka’as, povu Kurdistaun ne’e kombatente lahalimar, maibé lideransa falla,” nia esplika.
Horta hatutan, maske Xanana oras ne’e la’os ona nu’udar Prezidente Repúblika, no Primeiru Ministru, maibé naran Xanana ne’e sei Xanana nafatin.
Horta kompara figura Kay Rala Xanana Gusmão hanesan lider Áfrika Sul Nelson Mandela mundu tomak koñese nia naran. Mandela ses aan husi Prezidente Repúblika, maibé nia naran Mandela nafatin. Entaun, mundu tomak sei hakruk ba nia.
Nia esplika, figura nain-rua ne’e sira nia fatin iha luta, sira nia naran iha istoria luta, sira nia naran boot liu fali titulu temporariu, titulu formal sira ne’ebé sira hetan tanba ohin bele Prezidente Repúblika, aban la’e ona, maibé sira nia naran nafatin metin hela iha povu nia fuan-laran.
“Maun Xanana nia naran boot tebes. Xanana nafatin Xanana”.
