DILI (TOP) — Prezidente Partidu CNRT Kay Rala Xanana Gusmão hateten, nia rasik mak bolu duni Sekretariu Jeral Partidu FRETILIN Mari Bim Amude Alkatiri hodi lidera projetu pilotu ho naran Zona Espesial ba Ekonomia no Sosial Merkadu (ZEESM) iha Rejiaun Espesial ba Administrativu Oe-Kusi Ambeno (RAEOA), maibé rezultadu serbisu tinan hitu (7) nia laran, halo de’it estrada oan-sira iha suku ha’at (4) laran, la’os iha suku 18.
“Mari ba iha RAEOA tinan hitu, halo de’it estrada iha Oe-Kusi vila de’it restu la’e. No gasta osan ho montante $700 juta ba de’it estrada iha vila laran,” hateten Xanana ba apoiante kandidatu Prezidente Repúblika José Manuel Ramos-Horta iha kampu futebol Oe-Bau, Oe-Kusi Ambeno iha loron Domingu 13 Marsu 2022.
Lider karismátiku ne’e, husu ba apoiante sira iha kampaña politika hodi fihir ba mapeamentu Timor-Leste ba rai ketan Oe-Kusi Ambeno ki’ik tebes, maibé Alkatiri tenke gasta tinan 7 kedas mak foin konsege halo estrada oan-sira iha suku 4 nia laran de’it iha Oe-Kusi Ambeno ho orsamentu boot tebes.
Ba assuntu ne’e, Xanana kontinua informa ba apoiante sira iha Tasi-Tolu-Dili iha loron Tersa 15 Marsu 2022 hodi dehan ukun de’it rai-ki’ik hanesan Oe-Kusi Ambeno mós halo dezenvolvimentu la hotu, sa tan atu ukun tan Timor-Leste tomak, dalaruma persija tempu naruk liu mak foin bele dezenvolve rai ne’e.
Iha fatin hanesan kandidatu prezidente repúblika ba periode tinan 2022 to’o 2027 José Manuel Ramos Horta promete bainhira hetan vitoria ba iha eleisaun prezidensiál ne’ebé sei akontese iha loron sabadu, 19 Marsu 2022, sei hare mós integridade kontas estadu atu identifika hodi halo auditoria.
“Ba oin ita sei buka atu hadia estadu direitu demokratiku. Tenke hare mós integridade konta estadu, konta estadu tenke iha integridade atu identifika integridade ne’e. Ita tenke halo auditoria, auditoria ba ró HAKSOLOK, investigasaun kona-ba ita nia relasaun ho ConocoPhillips, auditoria ba fundu Covid-19, osan lubuk ida gasta iha ne’ebé auditoria ba programa sesta bazika,” kandidatu PR Horta promete.
Kona-ba, tuir rezultadu auditoria husi Tribunal Câmara das Contas Número 01/2018 Volume I ho Volume II entre tinan 2014-2015 ne’ebé The Oe-Kusi Post (TOP) asesu katak iha infrasaun finanseira lubuk ida ne’ebé komete husi Autoridade RAEOA/ZEESM iha ezekusaun orsamentu tinan 2014-2015.
Bele vizita link sira ne'e: Relatorios auditoria/RELATORIO 1 2018 RAEOA Vol I FINAL.pdf no Relatorios auditoria/RELATORIO 1 2018 RAEOA Vol II FINAL.pdf.
Relatóriu Tribunal Câmara de Contas (TdC) ne’e mós husu ba instituisaun kompetente tenke halo implementasaun. Katak, Ministériu Públiku tenke halo ona investigasaun ba iregularidade hirak ne’ebé haktuir iha relatóriu Câmara de Contas sobre orsamentu RAEOA/ZEESM. Instituisaun hirak ne’e tenke implementa ona tuir idak-idak ninia knaar konstitusional.
Rezultadu auditoria ne’e, hatudu projetu ho valor osan hamutuk millaun $28.9, seidauk tán ho orsamentu 2016-2018 ne’ebé maka fó ona prejuízu maka’as ba osan Estadu nian, tanba autoridade halo de’it ajudikasaun direita, preço de marcação (hasa’e folin).
Relatoriu auditoria ne’e mós hetan no identifika katak Autoridade RAEOA halo kontratu ho PT. Wijaya Karya atu superviziona konstrusaun aeroportu Oe-Kusi Ambeno ne’ebé oras ne’e hanaran Aeroporto Internacional Rota do Sandalo.
Tribunal Câmara das Contas (TdC) konsidera, kontratu ho valor millaun $5,523,700.00 ne’e la tuir lei aprovizionamnetu no pior liu konstrusaun lá-prienxe rekizitu tekniku no dezeñu no espesifikasaun tekniku iha konflitu (la tuir) dezeñu ne’ebé aprezenta ba TdC.
Hafoin Konstrusaun Aeroporto Oecusse kontinua aumenta ho orsamentu millaun $78 populasaun hamutuk 70.000 depois hasae tan orsamentu ba millUN $120 tuir lei orsamentu millaun $5 prosesu tenki lori ba Tribunal hodi halo aprovasaun, maibé iha RAEOA tuir relatório husi TdC dehan projetu fó de’it ba Kompañia WIKA (adjudikasaun direta).
Ses husi auditoria TdC ne’e, iha komunidade hamutuk 64 mak lakon sira nia rai, no seidauk hetan indemnizasaun.
Notisia relevante: Komunidade hamutuk 64 iha Ambeno seidauk hetan indemnizasaun
No estrada hamutuk kilo 8 mós to’o oras ne’e seidauk iha bee dalan.
Notisia relevante: Estrada Kilometru 8 iha Ambeno laiha bee dalan
Projetu barak mós mosu iregularidade hanesan sosa aviaun ZEESM nian, konstrusaun klinika fuan no seluk tan.
Alkatiri lansa ona Ferry HAKSOLOK iha 2017
Eskándalu Ferry Haksolok ne’e mós tau em kestaun Títulu “Bom Jestór” ne’ebé FRETILIN tula ba Mari Alkatiri nia leten. Sera ké “Bom Jestór” ne’e maka signifika selu 100% ba sasán ne’ebe seidauk konklui nia konstrusaun? Ka “Bom Jestór” ne’e maka signifika Fakar tiha Povu nia osan Miliaun $17 ba Ferry Haksolok hafoin husu tan Estadu atu hasai tan osan atu selu ferry ne’ebé oras ne’e ferrujen hela iha tasi laran.
Eskándalu Ferry Haksolok ne’e hatudu momoos oinsá hahalok Anti Estadu husi Mari Alkatiri tanba Lider Anti Estadu maka fakar tiha Estadu nia osan saugati de’it depois hakarak husu tán osan atu taka osan ne’ebé nia gasta tiha ona.
Ferry HAKSOLOK ne’e lansa tiha ona husi Prezidente Autoridade RAEOA, Mari Alkatiri iha loron Sesta 26 Maio 2017 iha Portugal, no konsege husik tun ró ferry haksolok ba tasi Figueira da Foz-Portugal. Antes atu hala’o lansamentu ba ró foun Timor nian ne’ebé hanaran Haksolok ne’e hetan mós bensaun husi Amo Bispo Dom Carlos Ximenes Belo, SDB no sai hanesan Inan Sarani (Madrinha) ba Ro Haksolok mak Madre Guilhermina Marcal husi Canossa Timor-Leste.
Ró-Ferry Haksolok ne’ebé Governu Timor-Leste sosa no halo konstrusaun iha Portugal husi empreza Portuguesa Atlanticeagle Shipbuilding no ninian Konsultor husi ISQ-Portugal remata ona no iha loron Sesta 26 Maiu 2017 hetan ona bensaun husi Amu Bispo Dom Carlos Ximenes Belo hodi husik tun ba Tasi Figueira da Foz iha Portugal.
Empreza ISQ ne’ebé sai nu’udar konsultor ba konstrusaun ró ne’e katak Ferry Haksolok ho nia naruk hamutuk metro 72 ne’e iha kapasidade atu transporta pasajeiru nain 377, kareta 23 no sasan seluk tan.
Vise Ministru Obras Públiku Tranporte no Telekomunikasaun (MOPTK) Inacio Moreira iha 2017 katak, ró foun ne’e atu sosa planeia husi kintu governu konstitusionál iha 2014 hodi mai apoiu ró Nakroma ne’ebé halo operasaun kleur ona iha nasaun foun ne’e.
Iha tempu ne’eba Mari Alkatiri selu tiha ona osan hamutuk Euro miliaun 13 resin ba kompañia Portuguesa Atlanticeagle Shipbuilding, maibé tuir informasaun ne’ebé iha katak kompañia ne’e deve hela kompañia rua seluk ne’ebé ikus mai lori malu ba Tribunal hodi kauza sira prende tiha Ferry HAKSOLOK, no husu ba governu Timor-Leste tenke selu tan miliaun $16,9 mak ró ne’e foin bele mai Timor-Leste.
Parlamentu Nasionál mós iha tinan 2020 aprova tan osan hamutuk millaun $14 dehan atu selu tan mak ro ne’e foin mai Timor-Leste, maibé ikus mai osan sira ne’e rona fali dehan ba investe fali iha estaleiru ne’ebé bankarota tiha ona, no maske pagamentu ba ro HAKSOLOK ne’e kompletu ona 100% iha tinan 2017, maibé oras ne’e tama ona tinan 2022 mós ro HAKSOLOK ne’e seidauk to’o mai Timor-Leste.
