DILI (TOP) — Prezidente Partidu CNRT Kay Rala Xanana Gusmão kestiona programa Cesta Básica ne’ebé fahe hahan ba uma kain sira iha Timor Leste to’o ohin loron seidauk iha relatoriu ruma, maibé Sekretariu Jeral Partidu FRETILIN ikus mai ka’er no lori relatoriu ba programa ne’e hatudu de’it ba nia kamarada sira durante enseramentu kampaña kandidatu Prezidente Repúblika (PR) iha Tasi-Tolu-Dili.
“Cesta Básica to’o agora seidauk relatoriu la hatene Cesta Básica ne’e se mak simu, simu ona hira? Osan hira maka gasta? Fundu Covid-19 buat sira ne’e hotu ita hatene,” Xanana kestiona assuntu hirak ne’e durante enseramentu kampaña kandidatu PR José Manuel Ramos-Horta iha Tasi-Tolu, Dili, Tersa 15 Marsu 2022.
Xanana hatutan, to’o oras ne’e nia seidauk hetan no asesu ba relatoriu programa Cesta Básica no fundu Covid-19 nian, no kona-ba ezekusaun fundu Covid-19, Xanana rona de’it mak governante sira bainhira ba la’o pasiar iha munisipiu sira hetan fali per diem boot loos.
“Ita rona de’it mak governante sira la’o ba, la’o mai hetan per diem hodi estraga osan. Ita la hatene tan saida akontese nune’e mós iha tinan haat ne’e orsamentu estadu lubuk ida, ita la hatene rezultadu. Prezidente Repúblika taka matan nia dehan yang penting halo governu ai-tonka hatama netik ha’u nia camarada sira ba membru governu ne’e,” Xanana hateten.
Xanana mós kontinua kestiona kona-ba Lei Fundu Petroliferu ne’ebé halo iha governasaun Mari Alkatiri nian iha tinan 2005 katak, bainhira atu foti osan husi Fundu Petroliferu tenke hetan aprovasaun husi Parlamentu Nasionál mak foin bele foti.
“Maibé Primeiru-Ministru sétimo governu Mari Alkatiri foti osan millaun $70 la liu husi aprovasaun parlamentu. Ida ne’e Prezidente Repúblika taka tiha nia matan, Tribunal sira mós nonok de’it tanba tauk lakon sira nia pozisaun,” Xanana kestiona.
“Prezidente Repúblika so estuda hela de’it, matenek tiha ona más nia sei estuda hela deit,” Xanana afirma.
Xanana konta, nia simu ona karta notifikasaun husi Ministériu Públiku hodi ba hatan iha loron 21 Marsu tinan ida ne’e kona-ba kazu alegasaun korupsaun nian.
“Maibé Ministeriu Públiku no Tribunál sira la hare ba $70 juta hasai husi fundu mina-rai la liu husi Parlamentu Nasionál ita lahatene kada tinan sira gasta osan hira? Ita la hatene”.
Iha fatin hanesan kandidatu prezidente repúblika ba periode tinan 2022 to’o 2027 José Manuel Ramos Horta promete bainhira hetan vitoria ba iha eleisaun prezidensiál ne’ebé sei akontese iha loron sabadu, 19 Marsu 2022, sei hare mós integridade kontas estadu integridade atu identifika ne’e tenke halo auditoria.
Kandidatu prezidente repúblika ba periode tinan 2022 to’o 2027 José Manuel Ramos Horta afirma, Ba oin ita sei buka atu hadia estadu de direitu demokratiku. Tenke hare mós integridade kontas estadu, kontas estadu tenke iha integridade atu identifika integridade ne’e.
“Ita tenke halo auditoria, auditoria ba ró HAKSOLOK investigasaun kona-ba ita nia relasaun ho ConocoPhillips, auditoria ba fundu Covid-19, osan lubuk ida gasta iha ne’ebé auditoria ba programa sesta bazika,” nia dehan.
Hatan kona-ba kestaun ne’e, Sekretariu Jeral Partidu FRETILIBN Mari Bim Amude Alkatiri hatudu relatoriu ba de’it militante FRETILIN sira iha komisíu politika dala ikus kandidatu PR Francisco Guterres Lú Olo periodu tinan 2022 to’o 2027 iha kampu isar Bandeira, Tasi-tolu.
Alkatiri dehan, horseik kandidatu prezidente repúblika José Manuel Ramos Horta dehan bainhira nia eleitu ba PR nia sei husu relatoriu kona-ba programa Cesta Básica nian ne’e.
“Horta horseik dehan nia eleitu ba Prezidente Repúblika nia sei husu relatoriu kona-ba Cesta Básica nian, tanba laiha relatoriu, relatoriu mak ne’e,” Alkatiri hatudu relatoriu ne’e ba apoiante kandidatu PR Francisco Guterres Lú Olo nian iha Tasi-Tolu, suku Komoro, Postu Administrativu Dom-Aleixo, Munisipiu Dili, Kuarta 16 Marsu 2022.
Prosesu implementasaun programa Cesta Básica durante ne’e hamosu indikasaun korupsaun, tanba mosu manipulasaun folin sasan. Tanba ne’e, iha fulan Janeiru liuba, durante tinan 2021, Komisaun ba Anti-Korupsaun (KAK) ne’ebé lidera husi Komisáriu Sérgio Hornai konsege salva osan Estadu hamutuk $4,355,156.70, ba Kofre Estadu.
Nia dehan, totál osan Estadu nian ne’e revela iha loron Kuarta-feira 28 Dezembru 2021, loron daruak ba Komisaun hala’o Avaliasaun Annuál (AA) tinan 2021 nian iha edifísiu Eskola Tékniku Agrókola (ETA) Salesiano Fuiluro Munisipiu Lautém.
