DILI (TOP) — Tenente Jeneral Reformadu Tito da Costa Cristovão Lere Anan Timur (LAT) to’o oras ne’e sei sente konfujaun hela kona-ba nia pozisaun iha estrutura partidu FRETILIN ne’e oinsa.
“Ha’u dehan deskulpa señor Sekretariu Jeral, no Prezidente partidu, vise prezidente no vise sekretariu, enkuantu la hatene didi’ak ha’u nia funsaun, ha’u nia kompetensia, ha’u dezafia imi ba hamutuk ho povu hodi manan iha eleisaun tinan 2023,” Lere hateten ninia konfujaun ne’e liu-husi nia diskursu iha Kongressu Nasionál FRETILIN ba dalima, iha salaun Katedral, Dili, 04 Sábadu Fevereiru 2023.
Nia hatutan, iha kampañia eleisaun parlamentár nia husi kotuk mak dudu imi de’it mak ba, tanba durante ne’e nia rona no akompaña afiliasaun tun-sa’e husi partidu ida ba partidu seluk.
“Ha’u la defende pozisaun boot ka ki’ik ha’u entrega ba jerasaun foinsa’e sira, ita sira ne’e katuas ona. Saida mak imi bele halo mas ita labele halo liu buat ida ne’ebé ita labele. Ha’u dehan troica ne’e kompetensia Sekretariu Jeral ho Prezidente Partidu ninian atu hare didiak troica ne’e, mas sei nafatin hanesan ohin ha’u repete tan dala ida kamarada sira ha’u la hola parte iha imi nia ekipa imi ba kampaña ba. Mas kuandu ha’u mak avansa sira ne’ebé afilia tun-sa’e sira sei fila hotu mai FRETILIN,” Lere esplika nia konfujaun ne’e perante konferensista sira.
“Ha’u atu ko’alia kona-ba troica buat foun más troica ne’e, iha bebeik iha ne’ebé de’it iha nasaun Portugál. Tantu iha ukun aan nia laran, iha funu nia laran, troica externa klandestina Frente Armada iha troica más iha komanda da luta. Uluk iha funu nia laran más iha interese barak balun hakarak sai komandu da luta mai iha vila. Ami ne’e laiha komanda da luta iha foho iha frente armada, frente klandestina no frente diplimatika halo diresaun da luta maibé komandu ida de’it,” Lere esplika estrutura no estratejia funu durante tinan 24 nia laran ba Alkatiri.
“Ohin loron dehan troica ninia papel mak lideransa do partidu maibé, iha kamarada Sekretariu Jeral Partidu FRETILIN, Prezidente Partidu FRETILIN ba kuadru FRETILIN ninian, vise Prezidente no sekretarius sira dalaruma hanesan ha’u mak la komprende kona-ba troica, hanoin kala kontente substansia kona-ba troica ida ne’e ha’u la komprende ida ne’e orsida kamarada sekretariu jeral no prezidente Partidu bele esklarese,” nia husu.
Lere dehan; “nesesidade saida mak harii troica ba ha’u nesesidade troica hanesan ponte ida hodi konsilida partidu atu manan eleisaun tinan 2023. Ida ne’e ha’u nia interpretasaun. Maibé kuandu ita hare kona-ba artigu ha’u tanba la hatene lei no la estuda kona-ba lei ha’u ba hare de’it troica ne’e artigu ida ikus liu. Iha kotuk maka atu dudu imi ka? Dudu FRETILIN iha oin mak ba tuir ha’u”.
“Kuandu ha’u le alinea sira ne’e Sekretariu Jeral Partidu, Prezidente Partidu iha lezitimidade tanba foti iha kongresu nasionál ha’u nu’udar membru ha’u laiha lezitimidade alinea hirak ne’ebé iha laran ne’e atu mai implementa más laiha kompetensia ida,” Lere esplika.
Hatan ba kestaun ne’e, Sekretariu Jeral FRETILIN, Mari Bin Amude Alkatiri esplika, benefisiu husi konseitu troica mak sira nain tolu konsege tuur hamutuk ona, tuur hamutuk atu halo serbisu hodi manan iha eleisaun parlamentár ba tinan ne’e.
“Tuur hamutuk atu tun hamutuk ba serbisu para atu manan ne’e la’os benefisiu, entaun ne’e saida? Problema mak ne’e, ita mai ho konseitu foun entaun balun ladun kompriende konseitu foun, komesa tenta atu hamoe FRETILIN,” Alkatiri esplika konseitu troika ne’e ba Lere.
“Benefisiu mak ida ne’e, ami tuur hamutuk hela. Ami hotu-hotu desde oras primeiru FRETILIN iha tinan 1970-1974 ida-idak ho nia funsaun ami tuur hamutuk para atu ukun duni ne’e mak benefisiu boot,” Alkatiri esplika konseitu troica ne’e, maibé la define kompetensia loloos ba Lere Anan Timur.
Nune’e mós Prezidente Partidu FRETILIN, Francisco Guterres Lú Olo esplika, lia-fuan troica ne’e refere ba lideransa sira iha FRETILIN nia laran.
“Sira nain tolu ne’e Lú olo, Alkatiri no Lere hamutuk iha partidu ne’e signifika katak Mari Alkatiri hanesan Sekretariu Jeral no Fundador, no mós komisáriu politika nasionál Partidu FRETILIN ninian. Lere Anan Timur hanesan membru CCF segunda jerasaun nian,” esplikasaun Lú Olo nian mós la define no atribui kompetensia loloos ba Lere.
Troica ne’e ba interese partidu FRETILIN ka ba interese Lú Olo ho Alkatiri?
Hafoin mosu konfujaun husi Lere kona-ba ninia pozisaun rasik iha FRETILIN nia laran, mosu komentariu balun ne’ebé The Oe-Kusi Post asesu husi pájina ofisial media sosial Lere nian hodi define lia-fuan "Troika" mak termu ne'ebé uza iha rai Rusia, termus refere ba kuda aman 3 ne'ebé dada lesuk kuda kareta tradisional ida ne'ebé atu tula naha toda atu la'o dook no iha dalan mak entre kuda tolu ne'e balun kole karik sei troka fila fali ho kuda iis foun hodi kontinua viazen.
Iha siklu 17, termus Troika uza fila fali ba termus koorespodensia ne'ebé mak lalais liu no familiariza too iha siklu 18 nia rohan.
Sentidu troika bele mos deskreve konaba entidade ka ema nain tolu ne'ebé hamutuk ba buat ruma.
Iha 2010, termus Troika dezenvolve fali ba iha termus ekonomiku husi entidade tolu mak hanesan European Commission (EC), European Central Bank (ECB) and International Monetary Fund (IMF) sigla ingles. Organizasaun tolu na'e hamutuk hodi responde fundus imprestimu ba nasaun iha kontinenti europa sira ne'ebé mak infrenta krizi finanseiru iha 2007 mai leten.
Iha vida politika, termus Troika mos aplika ona iha fatin barak hanesan.
- Troika Uniaun Sovietika no Rusia
- Troika iha Tunisia no
- Troika of Tyranni iha America Latina (Cuba, Nicaragua no Venezuela)
Troika ninia implementasaun lolos mak forma tatika ida iha funu empeiru Grego nian.
Iha Timor-Leste, liuhusi partidu FRETILIN dezenvolve fali Troika ba viabilizassun governasaun ho naran governu viabilizadu. Hatudu katak iha duni estabilidade governativa maibe la iha dezenvolvimentu mesmu orsamentu estadu kada tinan to'o 2 biliaun no liu.
Instituisaun governu, maioria prense husi partidu viabilizadu FRETILIN nia ema no fahe pozisaun ba malu seim hatudu meritu. FRETILIN viabiliza seidauk to'o tinan 5, membru governu balun hatan ona iha Tribunal (ex. Jose Reis).
Aliende Troika liuhusi viabilizasaun ba governu, FRETILIN mos koko dezenvolve termus Troika iha Partidu FRETILIN nia laran hanaran Troika Lideransa. Nune’e termus troika, militante FRETILIN barak mak komesa uza termus Troika halo kampaña iha media sosial no ba militante baze.
Militante FRETILIN barak halo intrepretasaun lideransa troika ho ida-idak ninia pensamentu no kuñiesementu nune'e hamosu intrepretasaun ne'ebé fasil seim sentidu, tamba Mari Alkatiri no Lu Olo iha ninia intrepretasaun rasik. Iha kongresu, Jenerál LERE konsege husu ba Mari Alkatiri atu esplika "Saida mak Lideransa Troika no tambasá tenki iha Lideransa Troika", maibe Mari Alkatiri ninia esplikasaun ladun konvensidu militante sira iha baze.
Iha militante balun mai ho sira-nia intrepretasaun katak "dezisaun hotu-hotu sei liuhusi konsensu entre lideransa Troika" balun fali dehan "katuas sira hamutuk ona", balun fali dehan "Troika halo Jenerál Lere sai Mari no Lu Olo ninia boneka".
Realidade hatudu katak bainhira hili Membru CCF 60 husi total membru 100 membru CCF atual, Mari Alkatiri no Lu Olo hili de'it nia ema sira SIM SINOR ba membru CCF.
Intrepretasaun Lideransa troika lolos tenki diskuti klean husi kongresista sira sobre kompetensia no limites no se mak tenki lidera Lideransa Troika ho mekanismu demokratiku (hili liuhusi kongresista sira) hodi garantia ninia lizitimidade politika.
Nune’e, Troika Lideransa foin daudauk hamosu husi Mari Alkatiri no Lu Olo iha kongresu FRETILIN sei sai hanesan orgaun konsultivu ida de’it no la iha lizitimidade politika. Objetivu husi Troika Lideransa mak oinsá atu hametin Mari Alkatiri no Lu Olo ninia lideransa iha FRETILIN.
