Ha’u foin sai husi viasakra hodi hanoin hikas Jesus Nia Mate iha Krús, Sesta-Feira Santa, iha Sentru Pastoral ida iha Timor laran, ha’u haree iha media sosiál Facebook, joven ida otas hanesan mós ha’u, liu tinan ida ba ha’u “karik”, nia vídeo viral loos iha Facebook kona-bá nia halo kampaña pertense ba Kandidatu Prezidente Repúblika ida.
Nia taka ókulu mutin, faru-kabeer liman-naruk. Jeitozu no elegante tuir joven sira melineal ohin loron nia mode. Belun-Boot Pedro Aparício Guterres.
Ha’u respeita ema ida-idak nia liberdade polítika no ha’u mós hatene uitoan kona-bá regulamentu balun, lala’ok kampaña polítika nian, liuliu iha relasaun ho sekuénsia sira kampaña propaganda nian.
Mas, ironia liu. Ita idade joven la ajuda katuas sira fó solusaun ba katuas sira-nia diverjénsia, maibé ita ba halo meik liu-tan katuas sira-nia diverjénsia. Hanesan karik, ahi-han hela buat ruma, ita lori tan gazolina ba fakar tan. Ida-ne’e la refleta liubá lia-fuan orgullu, “Joven Mak Masin no Roman Mundu Nian.”
Buat ne’ebé ha’u haree no rona husi video ne’e, maluk ida ami otas ida ne’e, temi koalia lia -fuan SANDIWARA.
Ha’u hatene nia komprende didi’ak lia-fuan SANDIWARA tanba tempu barak nia eskola Lingua Indonézia nian (husi Sekolah Dasar/SD, Sekolah Menengah Pertama/SMP no Sekolah Menengah Atas/SMA) no nia mós hola nia estudu ba ensinu superiór ida iha Indonézia (sé ha’u la sala).
Definisaun lia-fuan SANDIWARA ka san·di·wa·ra, tuir Disionáriu Boot Bahasa Indonesia nian, katak pertunjukan ka espozisaun hanesan teatru ne’ebé ema/pesoál ka koletiva hatudu iha palku ida nia leten tuir senáriu ne’ebé hakerek nanis ona. Ezemplu maka drama ka teatru.
Iha kontestu SANDIWARA ne’ebé ha’u nia joven maluk ho orgullu boot alerta iha kampaña ne’e refere ba aktu ka asaun solidariedade sira ka karidade ne’ebé lider Karizmátiku Maun-Boot Kay Rala Xanana Gusmão halo ba povu ida-ne’e iha tinan sira ikus-ikus ne’e, liuliu tuun ba hamoos valeta foer no dois, ajuda komunidade sira ne’ebé sofre inundasaun, hakuak no rei avó feto no mane sira, inklui ko’us ka hasan labarik ki’ik sira.
Aktu sira Xanana halo hodi hamoos valeta no ezgotu ne’ebé nakonu ho fo’er, tahu-dodok no dois, hamoos Palásiu Prezidensiál Aitarak Laran iha tempu inundasaun, mobiliza komunidade sira hamoos ida-idak nia bairru hafoin inundasaun no molok inundasaun, dezvia bee iha Lagoa Tasi Tolu bainhira populasaun Tasi Tolu sofre inundasaun to’o loke estrada alternativa ba populasaun Lagoa Tasi Tolu, ajuda negosiante sira no hamoos ahu-kadesan sira iha Merkadu Comoro bainhira ahi-han negosiante sira-nia fatin negósiu iha Merkadu Comoro, ajuda Madre sira hamoos sira-nia konventu bainhira udan bee-nalihun tama Madre sira-nia konventu iha Balide, Dili, no halo asaun solidariedade ka karidade seluk tan ne’ebé Xanana halo hale’u Timor laran tomak iha tempu sira liubá, liuliu iha tempu pandemia COVID-19 no povu hamlaha.
Sira-ne’e hotu ha’u nia Belun-Boot otas maluk, konsidera no ho lian maka’as “tebe-retek” tanba arrogánsia polítika ignora ho fasil loos dehan SANDIWARA. Xanana halo SANDIWARA.
Ha’u nia kolega Otas-maluk no Belun-Boot, to’o tebe-rai iha apoiante sira balun nia oin, dehan Xanana iha uma de’it mós la dasa nia uma, nia karreta rasik moos nia la fase, nia uma laran rasik nia la hamos, nia oan de’it mós nia la ko’us. Xanana ba ko’us ema nia oan hodi halo SANDIWARA hodi hatudu katak Xanana ne’e iha interese boot ba povu. SANDIWARA!
Iha ida-ne’e, ha’u bele dehan, Xanana atu hamoos nia uma ka lae? Ha’u ladún hatene tanba ha’u la hela ho Xanana. Nia ko’us nia oan, sim. Ne’e hanesan aman ida ba oan, nia sempre ko’us nia oan no kuidadu nia oan hanesan aman sira seluk, inklui mós hanesan ha’u nia ran-maluk ka Belun-Boot, tanba ita mós hanesan aman di’ak ida ba oan sira, no la’en di’ak ida ba fen ida.
Xanana hanesan ema hotu hatene, timoroan hotu hatene, nia la presiza ona atu halo SANDIWARA atu buka oin tanba nia la’o dook ba oin ona. Nia halo sakrifisiu hotu, hamutuk ho nia maun-alin FALINTIL sira re-organiza funu ida ne’e to’o ita hetan ukun an. Mezmu nune’e, Xanana nunka dehan nia mak eroi liu ka nia mak funu na’in. Xanana sempre fó louvór ba povu ida-nee, povu ki’ak no povu terus na’in ida ne’e hodi dehan, povu mak eroi loloos no as-wain loloos.
Atu hosu de’it ba ran-maluk no otas maluk Balun-Boot. Se aktu solidariedade sira-ne’e Xanana halo SANDIWARA oinsá ita nian fali. Ita na’in-rua, halo ona saida bainhira povu ne’e terus, tanis no halerik ba nia kondisaun susar tebetebes ne’e.
Inundasaun 04 Abríl 2021, sei freska loos iha ita-nia kakutak no ita-nia neon. Povu ne’e la haree ita na’in-rua nia aktu solidariedade ida real ba sira. Ita-na’in-rua latun ba suru-sai netik tahu-nurak sira ne’ebé hoban povu nia varanda no tama borus sai uma-laran.
Povu hamlaha, ita na’in-rua nunka lori netik foos ida ba sira atu aguenta sira-nia presiza loron-loron nian. Roupa tahan ida mós ita na’in-rua nunka fó ba vítima inundasaun sira-ne’e. Ita-na’in-rua tuur ho kmo’ok iha ita-rua ida-idak nia uma haree ka asiste de’it Xanana nia movimentu sira-ne’e, nia solidariedade sira-ne’e, ikus dehan ita tebe-rai dehan, SANDIWARA.
Ha’u lahatene karik, ha’u nia Belun-Boot ne’e mós keta konsidera maun-boot, Komandante em-Xefe FALINTIL, José Alexandre Kay Rala Xanana Gusmão, nia aktu durante tinan 24 iha ai-laran hodi reorganiza funu no to’o hetan kapturasaun ba sulan iha Komarka Cipinang, Jakarta no re-organiza estudante timoroan, inklui ha’u nia Belun-Boot ne’e iha Indonézia hodi luta iha Indonézia nia rai-laran, ba auto determinasaun (independénsia total) ne’e hotu keta Xanana halo SANDIWARA karik.
Belun-Boot, ita iha kapasidade no intelektuál tebetebes. Karik halo polítika, polítika ida ho étika no morál. Polítika ne’ebé tuir ita-nia kultura, ita-nia identidade rasik no ita-nia relijiaun.
Respeita ita-nia adversáriu sira. Respeita ida ne’ebé otas liu ita no hatene respeita malu, ita otas maluk. Ita mak Masin no Roman mundu nian, ita duni mak Masin no Roman Timor nian.
Halo polítika atu manan votu ka manan konfiansa, la’ós liuhusi dalan hatudu-liman fuan ba ema seluk, ka foti lia hasoru ita-nia aman sira ka halo propaganda “baratu” laiha baze fundamentu. Maibé, aprezenta ita-nia programa, ita-nia matenek no ita-nia vizaun konkreta kona-bá oinsá mak bele kontribui atu lori nasaun ne’e ba oin no kore povu ne’e husi mukit no ki’ak.
Se ita-soe lia, bobar-lia no butar-lia hodi dezakredita ema seluk personalidade no ema nia integridade, ida-ne’e mós ita halo SANDIWARA ida piór liu no MENJIJIKAN.
Ba ikus liu, Ita hanesan Sarani Katóliku ita selebra hela Jesus Nia terus no mate iha krús. Mai ita hametin fiar hodi hatene lao iha dalan sarani nian. Perdua malu, hadomi malu no halo sakrifisiu hodi manan iha loron Jesus Moris iha loron Sábadu Aleluia.
Ho Respeitu.
