DILI (TOP) — Parlamentu Nasionál iha Air Conditioner (AC) ka Ar Kondisionadu malirin tebes, maibé ninia malirin ne’e lakonsege hamaran no halo malirin Prezidente Autoridade ba Rejiaun Espesial Administrativu Oe-Kusi Ambeno (RAEOA) no Zona Espesial ba Ekonomia Sosial no Merkadu (ZEESM), Arsenio Paixão Bano nia kosar ben durante audiensia kona-ba Orsamentu Retifikativu tinan 2023 nian.
Komisaun Espesializada sira iha Parlamentu Nasionál iha loron Tersa 15 Agustu 2023 realiza audiensia ida ho Prezidente Autoridade ba RAEOA, Arsenio Paixão Bano husu husu esplikasaun no klarifikasaun kona-ba rajaun saida mak tinan ne’e atu remata dadauk ona mós persentazen ezekusaun Orsamentu Jeral Estadu (OJE) 2023 ne’ebé aloka ba iha Oe-Kusi Ambeno to’o oras ne’e foin mak to’o iha 19% no husu mós ho assuntu sira seluk ne’ebé durante ne’e mosu no akontese iha rai-ketan Ambeno.
Komisaun Espesializada ne’ebé kompostu husi membru Parlamentu sira husi bankada oin-oin kuriozu tebes atu hatene klean kona-ba gastus ka ezekusaun OJE 2023 nian durante Bano nia mandatu iha Ambeno.
Maske RAEOA-ZEESM foin mak ezekuta OJE 2023 to’o iha 19%, maibé foin lalais Bano kontinua husu tan osan hamutuk $84,000,000.00 hodi gasta de’it iha fulan hirak nia laran to’o Dezembru tinan ida ne’e, maibé governu desidi ko’a tiha ba millaun $36 ho rajaun lala’ok ezekusaun osan iha RAEOA – ZEESM ne’ebé lidera husi Bano la’o lentu loos.
Ho redusaun osan ne’e halo deputada FRETILIN Maria Anabela Savio tenke husu klarifikasaun ba Arsdenio Paixão Bano, maibé lahetan resposta ne’ebé klaru.
Prezidente Parlamentu Nasionál (PPN) Maria Fernanda Lay hateten, orsamentu retifikativu ba RAEOA nian aprezenta $84,000,000.00 reperezenta redusaun millaun $36.
“Dadus ne’ebé ami haree iha portál transparênsia ita boot nia ezekusaun foin to’o (19.0%) demostra ezekusaun ne’e ki’ak loos, tanba ne’e mak Governi sentrál reduz,” esplika PPN, Fernanda Lay hodi hatan ba preokupasaun deputada husi bankada FRETILIN nian kona-ba rajaun governu sentral ko’a tiha osan ba RAEO-ZEESM.
Parlamentu Nasionál mós oras ne’e preokupa tebes kona-ba osan Cesta Básica ne’ebé governu plata forma aprova osan lubuk ida, maibé deskonfia Bano tau de’it iha nia bolsu laran.
“Cesta Básica ne’ebé governu sentrál haruka ba ita boot, ita boot tau iha konta privadu, ita boot nian ezkusaun to’o iha ne’ebé tanba, komisaun C iha fulan hirak liu-ba ami vizita ita boot sira ami la konsege hetan dadus ne’ebé justifika,” PPN, Maria Fernanda Lay preokupa ba kestaun ne’e.
Hatan ba preokupasaun hirak ne’e Prezidente Autoridade ba Rejiaun Espesial Administrativu Oe-Kusi Ambeno (RAEOA) no Zona Espesial ba Ekonomia Sosial no Merkadu (ZEESM), Arsenio Paixão Bano ho presaun kosar been sulin iha AC nia laran dehan; “ha’u hetan pregunta no kritika lubuk ida, ha’u tenta atu introduz. Ha’u hanoin RAEOA ne’e ita nia-rai ida ne’ebé iha ema nain rihun 87 ho autridade iha tinan hirak liu-ba ita boot sira iha uma fukun ne’e ho konsesu ida atual Primeiru Ministru hakarak harii. Ne’e tama iha prinsipiu konsentrasaun desentralizasaun ho prinspiu sira seluk tan,” Bano ho liman loos ka’er nia tais oan ne’ebé tara iha kakorok hamoos nia kosar been-sulin bainhira esplika ba hela membru parlamentu sira.
Bano ne’ebé durante ne’e izola metin kedas Ambeno oan sira ne’ebé mai husi partidu CNRT no PD ne’e rekoñese mosu fallansu lubuk ida iha rai-ketan ne’e, no oras ne’e foin mak hakarak atu adapta ho sistema governu foun ne’e kompara ho antes ne’e, Bano la’o ketak-ketak loos.
“Ne’e Maun boot Xanana nia hanoin ami tenke halo ezersisiu hodi reduz osan ne’e atu komprende governu nia hakarak loloos ba RAEOA to’o iha ne’ebé maibé, ha’u dehan de’it ne’e la’ós problema ha’lu nian,” Bano hahu fase liman hodi riba fali problema sira ne’ebé durante ne’e akontese iha RAEOA ne’e la’os ninia responsabilidade.
Bano konsidera, Prezidende Autoridade ba RAEOA nia serbisu durante ne’e reprezenta serbisu governu sentrál hanesan lalenok ba Timor-Leste.
“Bainhira ami haree Kefa’mnanu no Atambua, sira halo serbisu lalais ba sira nia estrada, ita mós tenke tenke lais, ami nia ezekusaun itoan ha’u rekoñese ne’e loos, ami tenke hasai osan millaun $30,” Bano esplika atu kopia tuir prosesu dezenvolvimentu NTT nian la’o lalais, maibé nia foin hakfodak loke estrada rural sira iha Ambeno hafoin partidu FRETILIN hasoru derrota tantu iha eleisaun prezidensial to’o parlamentar.
