DILI (TOP) – Indíse liberdade imprensa iha Timor-Leste tinan ida ne’e tun ba 20 kompara ho tinan kotuk (2023) okupa ranking 10.
Reporters Sans Frontières (RSF) ka Reporter Without Border ofisialmente anunsia ona katak, indíse liberdade imprensa tinan 2024 hetan ranking 20 katak, indíse ne’e tuir loloos tenke sa’e, maibé tinan ida ne’e tun maka’as, tanba jornalista sira iha Timor-Leste sempre hasoru hela de’it ameasa kriminal bainhira hala’o reportazen investigavu sira kona-ba kazu korupsaun, abuzu poder no seluk tan inklui mós Kodigu Penal Timor-Leste nian ne’ebé sei iha tendensia maka’as hodi kriminaliza serbisu jornalista sira nian.
Maske liberdade imprensa ne’e mak Demokrasia nia hun no abut, maibé realidade hatudu durante tinan hirak ba kotuk, autoridade sira sempre tenta hela de’it atu oinsa bele kriminaliza jornalista sira iha rai-laran.
Kona-ba kestaun ne’e, Laureadu Nobel ba Paz 1996 atual Prezidente Repúblika, José Ramos-Horta mós sente preokupa tebes ho indíse liberdade imprensa tinan ida ne’e nian.
PR Horta hatene klaru kona-ba rajaun indíse liberdade imprensa tinan ida ne’e tun maka’as tebes.
“Ha’u haree em vez Ministériu Públiku ne’e haree krime sira seluk, ba lakon fali tempu hodi kriminaliza jornalista sira. Maibé, ha’u lee didi’ak tanba sá, ha’u preokupa loos,” hateten PR Horta liu-husi konferensia ba imprensa sira iha salaun VIP Aeroportu Internasional Prezidente Nicolau Lobato, Comoro-Dili, Sesta 03 Maiu 2024.
Prezidente Horta observa katak, durante ne’e jornalista sira sempre hetan notifikasaun husi Ministériu Públiku relasiona ho sira nia produtu jornalizmu ne’ebé tuir loloos tenke rezolve iha Konsellu Imprensa.
“Maibé, Ministériu Públiku haksoit sai tiha husi sira nia mandatu hodi interfere fali ho jornalista sira nia serbisu,” PR Horta kestiona.
Loron mundiál ba liberdade imprensa proklama ofisialmente husi Organizasaun Nasoins Unidas (ONU) iha tinan 1993 bazeia ba rekomendasaun husi enkontru jeral UNESCO nian iha tinan 1991, nu’udar resposta ida ba deklarasaun WINDHOEK ne’ebé organiza hosi grupu jornalista iha Afrika iha tinan 1991.
Konsellu Imprensa tinan ida ne’e foti pasu konkretu liu tan hodi hatan ba Tema mundial Loron Liberdade Imprensa mak “Jornalismu Hasoru Krize Ambiental” ne’ebe sei sai foku diskusaun principal iha Konferensia Internasional Forum Dialogu de Dili ba dala 6 ne’ebe sei hala’o iha 10 Maiu 2024.
To oras ne’e jornalista ne’ebé rezistadu no hetan ona karteira profesionál husi Konsellu Imprensa Timor-Leste hahu iha tinan 2017 to’o 2023 hamutuk ema 405, ne’ebé ativu 322 kompostu husi jornalista mane nain-209, no feto hamutuk nain-133. Enkuantu numeru ne’ebé pendente hamutuk ema nain-83. Husi sorin seluk media ne’ebé rejistu ona iha Konsellu Imprensa hamutuk 48.
Konsellu Imprensa Timor-Letes estabelese baseia ba Lei Komunikasaun Sosiál, Nú:5/2014 liu husi Dekretu-Lei Nú: 25/2015 bolu atensaun ba publiku, ukun nain sira, jornalista inklui responsavel orgaun no meius komunikasaun sosiál atu hamutuk asegura nafatin liberdade imprensa no liberdade espresaun iha Timor-Leste ne’ebé konsagra ona iha konstituisaun RDTL artigu 40 no 41.
