AMBENO (TOP) – Arsenio Paixão Bano sai arguidu la’os ba kazu krime korupsaun, maibé ba kazu agresaun fiziku hasoru mestre Domingos Nessi iha tinan 2019.
Tribunal Distrital Oe-Kusi Ambeno hasai ona karta notifikasaun ba arguido Arsenio Paixão Bano atual Prezidente Autoridade ba Rejiaun Administrativu Espesial Oe-Kusi Ambeno (RAEOA) hodi tuir julgamentu iha loron 7 fulan Jullu tinan ida ne’e.
Karta notifikasaun ne’ebé The Oe-Kusi Post (TOP) asesu no oras ne’e espalla barak iha plata forma media sosial katak, arguido tenke marka prezensa iha loron 7 fulan Jullu hodi tuir prosesu julgamentu kona-bá kazu agresaun fiziku hasoru mestre (vitima) Domingos Nessi iha loron 2 Juñu tinan 2019.
Vitima Domingos Nessi konta ba The Oe-Kusi Post (TOP) katak notifikasaun ba dala uluk ba kazu agresaun fizika ne’e sai iha loron 19 Marsu 2020.
“Ami ba duni, maibé to’o ne’eba ami la tuir julgamentu tanba arguidu la marka prezensa, ne’e mak adia ba loron 3 Juñu 2020, ami ba tan maibé arguidu nafatin la ba entaun, adia tan ba loron 7 Jullu 2020,” hatete vitima Domingos Nessi ba The Oe-Kusi Post iha Oe-Kusi Ambeno foin lalais.
Kona-ba kestaun ne’e, advogadu privadu, Daniel Elo ne’ebé fó reprezenta arguidu Arsenio Paixão Bano rekoñese nia kliente la marka duni prezensa dala rua iha prosesu ne’e ho rajaun nia kliente sei okupadu ho atividade seluk.
"Kazu ne’e tuir loloos tuir julgamnetu iha fulan Marsu 2020, maibé tanba situasaun Covid-19, depois ha’u nia kliente iha hela Australia, no atu julga tan iha loron 3 Juñu, maibé ha’u nia kliente sei iha hela Dili ne’e mak Tribunal adia tan ba loron 7 Jullu tinan ida ne’e,” esplika advogadu Elo.
“Tuir desizaun husi juiz iha loron 3 Juñu 2020 katak karik mak Arsenio Paixão Bano la marka prezensa, nia defeza ami hanesan advogadu ba nia mak sei reprezenta nia iha julgamentu ne’e,” esplika advogadu ne’e.
Julgamentu ne’ebé hala’o iha loron 3 Juñu liuba prejide husi juiz administrador Tribunal Distrital Oe-Kusi Ambeno, Hugo da Cruz Pui, Ministériu Públiku reprezenta husi Prokurador, Matias Boavida, no Defensor Públiku reprezenta husi Defensor Calisto Tout, no arguidu Arsenio Bano reprezenta husi nia advogadu privadu, Daniel Elo. Kazu agresaun fiziku ne’e rejista ho Número Unidade Crime (NUC 0081/19/OESIC).
Tuir kronolojia ba kazu ne’e katak akontesimentu ne’e akontese iha loron 2 Juñu 2019 oras tuku 6:30 iha bairo Padimau, aldeia Sanane, suku Costa, Postu Administrativu Pante Macassar, Oe-Kusi Ambeno.
Iha tempu ne’eba, bainhira lezadu (Domingos Nessi ) ba hola pula elektrisidade uma nian iha edifisiu EDTL bairo Padimau ne’e. Iha ne’eba lezadu hasoru malu ho nia kolega lubuk ida, sira deskuti halimar kona-ba sira nia salariu fulan Maiu nian sedauk tama ba sira nia konta bankaria. Liu tiha minutu balun, lezadu fahe malu hodi fila uma. Lezadu fila tuir estrada públiku hakilar katak herankai osan sedauk tama karallu.
Lezadu hakilar tuir estrada públiku, no la temi arguidu sira nia naran no la tolok maibé lezadu kondus motorizada tuir estrada públiku. Lezadu la’o to’o rotunda Padimau atu ba diresaun igreja Numbei mak ema ida hamrik loos iha estrada klaran hodi hateten katak iha ema bolu,…no lezadu konsege ba hatan duni.
Bainhira lezadu to’o fatin ne’e, hasoru loos ema lubuk ida mak hanesan Rui Filomena Paixão Bano (arguidu Arsenio nia familia sira) nia husu lezadu katak, ita boot mai liu husi ne’e? Lezadu dehan, sim ha’u mak liu husi ne’e. Ho ida ne’e Rui Filomena Paixão ne’e losu tiha lezadu nia sabi motorizada hodi so’e ba estrada, maibé lezadu ba foti fali no arguidu katak ba nia dehan, sorte ita boot fila-fali mai se la’e ha’u haruka ojek duni tuir ita.
Kazu agresaun fiziku ne'e iha arguidu nain 5 mak involve iha laran.
Kronolojia ne’e hatudu katak, arguidu sira ne’e hala’o krime ne’e ho livre deliberada konsientemente aproveita situasaun ne’ebé adekuadu kauza kanek, ran, moras bubu kontra kazadu nia vontade. Arguido sira hatene katak sira tuku, tebe, buti kakorok, buti ibun ema seluk nian kauza kanek, ran, bubu, moras no iha posibilidade halo perigu ba ema seluk nia vida, no arguidu sira hatene katak hahalok ne’e lei bandu no sira hatene sei hetan kastigu tuir lei.
Entretantu, antes ne’e arguidu Arsenio Paixão Bano katak nia tun husi kareta husu ba Domingos Nessi, no la halo agresaun fiziku hasoru nia, maibé rekoñese katak nia dada duni vitima ho intensaun atu husu loloos kona-ba tanba saida mak tenke tolok.
Bano konta katak, vitima atu halo agresaun fiziku ba nia, tanba primeiru nia ba buka Bano iha nia uma, no vitima mós tolok nia. To’o ne’eba Bano atu husu, vitima kontinua ko’alia maka’as hasoru Bano.
Hafoin tun husi ro ferry Nakroma, Bano promete ba Ambeno oan sira katak nia uma nakloke oras 24 nia laran hodi atende sira nia preokupasaun, no sei la hirus ema ida.
“Kuandu loron manas sa’e ona ne’e ha’u hakarak laiha ona problema ho ema ida, tanba ha’u hakarak serbisu. Jadi kuandu ha’u hirus ema ida ne’e sempre la to’o 24 jam, tanba ha’u lakohi stress loron tomak hanoin ema ida. Ne’e ha’u nia estilu. Ha’u la rai odiu ba ema, tanba ha’u la odiu ema, tanba ha’u hakarak kalan toba ne’e mehi ha’u nia fen, ha’u nia oan sira, la’os mehi be ida ha’u hirus nia ne’e. Entaun, ita lalika iha problema ba malu, Oe-Kusi oan sira, ita lalika iha problema ba malu, tanba ita nia objetivu mak lori Oe-Kusi dezenvolvimentu la’o ba oin,” hatete Bano iha portu Iwao Kita Hara, Mahata, Oe-Kusi Ambeno Sesta 19 Juñu 2020.
Antes ne’e mós Primeiru Ministru (PM), Taur Matan Ruak katak, Prezidente Autoridade foun Rejiaun Administrativu Espesiál Oecusse Ambeno (RAEOA), Arsénio Paixão Bano, bele ba hatan Tribunál iha kualkér tempu, bainhira tribunál deskobre katak, Arsénio komete kazu krime ruma.
PM Taur hateten lia hirak ne’e, hodi responde ba preokupasaun públiku, liu-liu iha média sosiál, ne’ebé durante ne’e kestiona katak, Arsénio iha hela notifikasaun husi tribunál, maibé hetan nafatin nomeasaun husi Konsellu Ministru hodi lidera RAEOA.
"Prezidente Autoriedade RAEOA laiha imunidade. Tanba ne’e, loron ka kalan mak Tribunál bolu, ba de'it. Primeiru Ministru mak iha imunidade, membru PN sira no ministru sira, ida ne’e mak sei iha komplikasaun barak," Taur ba jornalista sira hafoin fó pose ba Arsénio iha Palásiu Governu, Sesta 12 Juñu 2020.
Xefe governu ne'e mós afirma katak, dala-barak liu sosiedade mak kastigu uluk ema, maski tribunál seidauk fó sala, no ida ne’e sei la implika ba servisu Prezidente Autoridade foun nian.
"Ita nia sosiedade ne'e mak abituadu, kastigu ema antes tribunál deside”, Taur subliña.
