Governu “ai-tonka” fulan 8 ona seidauk rezolve refujiadu nain 264

DILI (TOP) — Governasaun ne’ebé viabiliza (tonka) husi partidu FRETILIN durante fulan 8 ona seidauk konsege rezolve vitima siklone tropikál Seroja hamutuk ema nain 264 iha Manleu, Dili.

Reuniaun Konsellu Ministru estraordinária iha loron 9 Abril 2021, aprova rezolusaun governu nian ba Deklarasaun Estadu Kalamidade ba loron 30, no aprova mós mobilizasaun apoiu internasionál nian atu hatan ba impaktu sira inundasaun nian iha loron 4 fulan Abríl ne’ebé provoka husi siklone tropikál Seroja.

Tuir dadus husi Sekretáriu Estadu Protesaun Sivíl ne’ebé  aprezenta iha sorumutu Konsellu Ministru nia, impaktu husi mota boot bee sa’e ne’e no rai monu, destrói infraestrutura públiku lubuk boot, no besik ema rihun sanulu maka lakon uma iha Dili, seidauk inklui munisípiu seluk ne’ebé mós hetan afetadu. Aleinde ne’e siklone tropikál Seroja ne’e mó, hamate ema 42, na’in 22 husi Dili, sanulu iha Ainaro, lima iha Manatutu, na’in tolu iha Vikeke no na’in rua iha Aileu, enkuantu predisaun ba kustu husi estragus infraestrutura sira, liu dolar amerikanu millaun 100.

Governu durante ne’e halo serbisu maka’as loos, la’o kintu-kantu hodi tulun sidadaun sira ne’ebé sai vitima ba inundasaun ne’e, infelizmente to’o oras ne’e sei iha ema nain 264 maka seidauk hetan solusaun to’o ohin loron.

Koordenador Refujiadu Manleu-ana José Abrão Tani hateten, governu halo planu fulan 8 ona. Hahu husi fulan Abril to’o Novembru maibé, refujiadu Manleu-ana hamutuk na’in 264 tauk sofre inundasaun ba dala rua tanba agora tempu udan.

“Ami hamutuk iha ne’e, uma kain 48. Husi uma kain 48 ne’e hamutuk sidadaun 264. Iha isin rua iha inan feton 4, fó susu labarik na’in 16 no labaraik kiik husi tinan 2 to’o 5 na’in 35, husi tinan 6 to’0 17 hamutuk 85,” hateten José Abrão Tani ba The Oe-Kusi Post (TOP) iha fatin refujiadu, Manleu-ana, Dili, Domingu 07 Novembru 2021.

“Kuandu dalan ida ba Munisipiu Aileu ne’e kotu ami tauk ba dalan ida ne’e de’it. Sé kuandu be tama husi ne’ebá ami iha ne’e ho labarik ki’ik sira inklui inan isin rua sira, ami labele salva aan husi fatin ida ne’e tanba mota dalan ladiak ona,” nia afirma.   

Koordenador Refujiadu Manleu-ana ne’e konta, iha fulan Maiu espoza Prezidente Repúblika mai vizita iha ne’e, Ministériu Turizmu, Protesaun Sivil mós mai direita iha ne’e. Maibé sira nia liafuan maka ne’e governu foin hanoin, foin maka halo planu atu harii uma foun.

Koordenador Refujiadu Manleu-ana José Abrão Tani. Foto TOP/Marcelino Bata

“Ha’u la simu ukun na’in sira nia hanoin no planu ne’e sei kuandu ami nu’udar Timor oan sofre inundasaun iha dia 4 Abril liubá mai to’o agora governante sira nunka tau konsiensia ba povu nia halerik, povu ninia dignidade hodi ninia povu labele hela iha lona okos,” nia esplika.

“Tanba inundasaun akontese iha fulan Abril mai to’o agora laiha membru governu ida atu halo uma foun ba komunidade afetadu sira iha dia 4 Abril liubá. Sira la hanoin kona-ba atu responde ba Munisipiu ka? Ba ne’ebé? to’o agora sira foin maka planu”.

Nia esplika, durante kuandu udan boot dala tolu (3) ona. Kuaze lona tama sira ne’e be tama hotu, depois tuir fali mai balun be tama liu lona okos no balun la tama. Agora iha ne’e antisipa kee be dalan ba mai hodi bee lalika tama ba lona laran.

“Ami antisipa hodi bee lalika tama ba lona tanba fó impaktu ba labarik ki’ik oan sira no mós ba inan isin rua sira. Ami kee be dalan hodi bele bee lalika tama ba lona ne’ebé maka governu fó.”

Nia hatutan, kuandu sira hela nafatin iha ne’e, udan boot menutu 30 hanesan ne’e, sei liu ona orás ida lalika hanoin katak bee la tama lona sira ne’e. Kuaze be tama hotu. sira mós tauk hela tanba dalan sa’e ba Munisipiu Aileu ninian ne’e kotu hela mota tun bele estraga tan iha fatin ne’e.

“Se be tama tan ami bele kona dezastre ba dala rua. Agora dadauk ita koalia ba sasan sei kuandu be tama husi ne’ebá la’os koalia ba sasan. Maibé ne’e koalia ba ema mate. Manleu laran bele mate hotu inklui Dili laran la’os Manleu-ana de’it”.

Uma-kain 60 maka hakarak atu fila ba siran ia hela fatin no balun ne’ebé uma laiha Dili hakrak fila ba sira-nia knua ka munisípiu.

Uma kain 48 ho abitante 264 hosi Aldeia Lisibutak ho Aldeia Lemokari, Suku Manleuana, kontinua hela iha lona-okos no sofre liu ba bee-moos no nesesidade bázika seluk.

IDPs sira-ne’e rekoñese katak kada fulan governu fó subsídiu alimentár, maibé la sufisiente tamba maioria familia la serbisu no laiha rendimentu no sira nia saúde iha risku laran tenke aguenta toba iha lona okos.

Tani dehan populasaun iha kampu IDps Manleuana prontu koopera ho governu hodi fila ba hela fatin, importante governu tenke kumpri promesa hodi labele abandona populasaun nafatin hela iha lona okos.

Dadus jerál husi governu, komunidade hamutuk 135 maka to’o oras ne’e sei hela iha lona okos.

Husi totál uma-kain 60-resin mak deside fila ba uma no governu promete atu apoiu sira ho material konstrusaun hodi bele hadi’a ka konstrui hikas sira nia hela fatin ne’ebé hetan estragus totál.

Antes ne’e, Vise-Primeiru-Ministru, José Reis katak, governu buka hela dalan atu solusiona situasaun ne’e.

José Reis, informa progresu ba harii sentru akollamentu multifunsaun iha hela faze levantamentu ba rai tanba ne’e Sekretaria Estadu Protesaun Sivíl sei haree no halo koordenasaun serbisu ho Ministériu Administrasaun Estatál (MAE), Ministériu Justisa (MJ) ho Sekretáriu Estadu Terras no  Propriedade  (SETP) atu bele identifika fatin no rai hodi bele harii sentru akollamentu ne’e.

Hosi sorin seluk, Sekretáriu Estadu Protesaun Sivíl, Joaquim Gusmão dos Reis, hateten, governu parte prontu atu harii sentru akollamentu nasionál ne’e iha ne’ebé de’it, bele iha Díli no mós iha munisípiu seluk no importante mak governu liuhusi Ministériu Justisa tenke iha desizaun ida kona-bá estatutu rai, atu nune’e, bele hahú ona ho serbisu balun iha terrenu.

Ba vítima inundasaun ne’ebé deside fila ba hela fatin anteriór ka fila ba munisípiu, governu sei fasilita hodi apoiu vítima ho materiál konstrusaun atu bele hakbiit no rekopera hikas sira-nia kondisaun.

To’o agora governu seidauk iha data serteza atu liberta vítima inundasaun sira husi lona okos ka kampu IDPs tanba parte rua seidauk iha konkordánsia maske porsentu 40 husi refujiadu sira konkorda ona atu fila ba sira nia hela fatin.

Marcelino Bata
Author: Marcelino BataWebsite: https://www.oekusipost.comEmail: Este endereço de email está sendo protegido de spambots. Você precisa do JavaScript ativado para vê-lo.
Jornalista
Jornalista TOP. Bandu atu simu envelope ka sasan ruma husi fonte informasaun sira.

Online Counter