Estadus Unidus apoiu jornalista Timor-Leste luta kontra dezinformasaun

DILI (TOP) – Ho teknolojia ne’ebé avansadu no la’o lais, la’os de’it lori moris hakmatek iha sosiedade nia laran, maibé prejudika mós sosiedade sira nia moris sosial lorloron, tanba kauza husi dezinformasaun sira.

Konteúdu falsu ohin loron nu’udar ona realidade lorloron iha vida online, ho sitiu lubun maka halo notisia falsu ka halo distorsia hodi hetan (manan) vantajen politika no pessoal. Teknolojia jijante iha mundu hanesan Facebook no Google tenta ona atu limita diseminasaun notisia falsu sira.

Google lansa tiha ona estratejia pontu tolu hodi “hamoos, hamenus no informa”, relasiona ho konta sira ne’ebé viola padraun no politika komunidade empreza nian.

Nosaun dezinformasaun ka informasaun falsu sira maka hanesan notísia no informasaun sira ne'ebé bosok, laloos no falsa, inventa dadus no faktu sira, organizadu ho intensaun atu manipula públiku nia hanoin, dalan ka instrumentu ba fasilita, favorese no benefísiu autór HOAX sira nia interese (lukru, hetan podér, pozisaun).

Impaktu negative husi notisia falsu sira maka hanesan, halakon direitu atu hetan informasaun loloos, halakon direitu ba partisipasaun iha dezenvolvimentu, hamosu trauma,  stress (post-traumatic stress) no ansiedade (hamosu violénsia/violentu), viola ka halakon direitu ba moris dame, provoka no hamosu ódiu (indivíduu, grupu étnika, relijioza ka polítiku), hamosu no haburas kultura duun matak (julgamentu falsu), halakon pensamentu krítiku, hamosu CAOS no distúrbiu social polítiku, instabilidade seguransa, no polítiku, dezintegrasaun nasionál no destruisaun ba estadu no nasaun.

Partisipante TechCamp iha Dili.

Ho kestaun sira ne’e, tuir Komunikadu ba Imprensa husi  embaixada Estadus Unidus Amerika iha Dili katak, organiza ona programa akampamentu Tékniku (TechCamp) ba jornalista sira ih arai-laran hamutuk nain 50 resin atu dezenvolve abilidade no instrumentu teknolojia hodi kombate informasaun la loos liu husi haforsa verifikasaun faktu nian.

Akampamentu Téknika ne 'e hala’o ho kolaborasaun hamutuk ho Asosiasaun Jornalista Timor Lorosa 'e (TLJA) no Timor-Leste Press Union (TLPU) no ho apoiu finansiamentu husi Ministériu Negósiu Estranjeiru EUA nia Departamentu ba Asuntu Edukasional no Kulturál. Ida ne' e hanesan ba dala uluk programa ida kona-ba Akampamentu Téknika nian ne’ebé hala’o iha Timor-Leste.

Akampamentu Tékniku ne 'e halibur jornalista Timoroan foin sa 'e liu 50 iha Dili ba programa ne' e, ne’ebé hala’o iha loron 16,17 no 23 fulan Outubru. Partisipa virtualmente husi Estadus Unidus, Indonézia no Filipina, treinadór jornalista senior nain hat fahe koñesementu no esperiensia no diskuti prátika diak liu hodi hametin jornalizmu investigativu ne’ebé bazeia ba realidade iha Timor-Leste hodi luta kontra dezinformasaun. Jornalista Timoroan sira ne’ebé partisipa iha programa ne' e hetan ‘fini finansiamentu’ hafoin hala 'o tiha Akampamentu Téknika hodi fó apoiu liu tan ba esforsu lokál nian atu hametin atividade verifikasaun faktu.

Enkaregadu Negósiu Embaixada EUA Tom Daley. Foto Media US Embassy.

“Ami sente haksolok tebes atu organiza Akampamentu Tékniku ida ne 'e, iha momentu krítiku ida ne' e. Pandemia COVID-19 lori ona dezafiu kritiku ne'ebé hamosu impaktu dezinformasaun ba sidadaun sira iha ita nia nasaun rua ne 'e kada loron,” hatete Enkaregadu Negósiu Embaixada EUA, Tom Daley.

“Sosiedade demokrátiku sira harii bazeia ba direitu no liberdade espresaun. Maske nunee, liberdade ne’e dala barak utiliza atu kria istória falsu no rumores – dala barak ho konsekuensias neebé seriu. Tanba ne'e, importante tebes ba jornalista sira atu bele hatene identifika informasaun ne'ebé laloos iha notisia no mós media sosiál”.

Jornalista senior ne’ebé involve iha Akampamentu Tékniku ne’e mak hanesan Deborah Nelson, Professor ba Jurnalizmu Investigativu husi Universidade Maryland; Aribowo Sasmito, Co-Fundador no Espesialsta Verifika Faktus husi MAFINDO, organizasaun laos lukrutivu ne’ebé harii ba kombate dezinformasaun; Karol Ilagan, Editorial Director husi Philippine Center for Investigative Journalism; no Wahyu Dhyatmika, Editor-in-Chief of Tempo.co.

Akampamentu Tékniku mak programa ida ne’ebé organiza husi Ministériu Negósiu Estranjeiru EUA nia Departamentu ba Asuntu Edukasional no Kulturál. Akampamentu Tékniku halao iha nasaun sira iha mundu tomak atu fasilita ligasaun entre partisipante sira ho espesialista teknolojia sira atu kria solusaun teknolojia inovativa no harii abilidade dijital hodi kria solusaun konkreta ba dezafiu real mundu nian.

Marcelino Bata
Author: Marcelino BataWebsite: https://www.oekusipost.comEmail: Este endereço de email está sendo protegido de spambots. Você precisa do JavaScript ativado para vê-lo.
Jornalista
Jornalista TOP. Bandu atu simu envelope ka sasan ruma husi fonte informasaun sira.

Online Counter