DILI (TOP) – Jornalista sira ne’ebé hamahan aan iha organizasaun jornalista sira hanesan Asosiasaun Jornalista Timor-Leste no Timor-Leste Press Union (TLPU) hetan ona formasaun TechCamp durante loron rua, 15-16 Outubru liuba hodi prepara ba kriasaun aliansa ida kona-ba verifika faktu sira iha Timor-Leste.
TechCamp nu’udar programa ida husi Departamentu Estadu nia gabinente ba asuntu Edukasaun no Kultura ne’ebé konekta espesialista sira husi setor privadu iha área teknolojia ho jornalista sira, edukador sira, ONG sira ne’ebé reprezenta sosiedade sivil sira atu explora solusaun teknolojia inovativu hodi hasoru (enfrenta) problema atual sira ne’ebé oras ne’e dadauk akontese iha mundu.
Tuir informasaun ne’ebé The Oe-Kusi Post (TOP) asesu, programa ne’e foin maka halo iha tinan 2010 no treina ona partisipante 2000 resin iha nasaun 110 resin iha mundu.
Treinamentu ne’ebé akontese iha Timor-Leste iha loron 15-16 Outubru foin lalais ne’e nu’udar treinamentu dahuluk TechCamp nian ne’ebé dedika ba atu kombate misinformasaun no dezinformasaun sira iha rai-laran. Eventu ne'e sei kontinua tan iha loron 23 Outubru 2021.
Tuir enkaregadu Negósiu Embaixada EUA, Tom Daley iha Abertura Teach Camp katak, sosiedade demokratiku sira loos duni funda bazeia ba espritu nakloke no liberdade espresaun. Maibé nakloke ne’e dala barak ema bele esplora hodi kria istoria falsu, lia falsu no voatu sira. Dalabarak ho konsikuensia ne’ebé seriu.
Tanba ne’e, importante tebes ba jornalista sira atu bele hatene kona-ba informasaun falsu no dezinformasaun iha notisia no mós media sosial.
“Ita mós presiza luta hasoru buat ne’e liuhusi halo verifikasaun ba faktu sira,” hateten enkaregadu Negósiu Embaixada EUA, Tom Daley iha Abertura Teach Camp, Sesta 15 Outubru 2021.
“Durante Teach Camp ida ne’e, ha'u dezafia ita boot sira atu fera ulun no hanoin ho kreativu kona-ba oinsa ita bele rezolve hamutuk dezafiu hirak ne’e. Ha’u ho laran ksolok rona kona-ba ita boot sira nia diskusaun inisial sira kona-ba kriasaun aliansa ida ba verifika faktu no hau hein katak bele haree ideia sira ne’ebé ita boot sira propoin durante Teach Camp ne’e,” nia afirma katak, kriasaun aliansa ba verifika faktu ne’e kompostu husi media sira, la’os husi asosiasaun jornalista sira.
Asosiasaun jornalista sira fasilita de’it media sira hodi bele halo aliansa ba verifika faktu hodi kombate informasaun falsu sira iha rai-laran.
Nia hatutan, jornalista sira maka aliserse husi sosiadade demokratiku ida ne’ebé funsiona ita boot sira iha responsabilidade kritiku no iha papel importante tebes atu defende demokrasia no promove direitu umanus.
“Ita boot sira nia belun sidadaun Timoroan sira depende ba ita bo’ot sira fornese informasaun ne’ebe diak no loos hodi nune’e sira bele halo desizaun informadu ho diak hodi prezerva dame no kria sosiadade ida ne’ebe inklusivu. Ita boot sira nia serbisu ne’e maka razaun ida ne’e tansa Timor Leste halo ona prosesu hanesan ne’e desde Independensia hodi haree instituisaun demokratiku sira”.
Nia dehan, bainhira sosiedade hasoru dezafiu boot hirak ne’e, “ita boot sira nia lideransa sei sai esensial tebes atu asegura katak Timor-Leste kontinua halo prosesu iha fortalesimentu ba demokrasia”.
Nune’e, tuir nia katak, Estadu Unidus kompremetidu atu halo parseiru ho jornalista sira liliu ho media sira atu halo aliansa ba verifika faktu ne’e.
“Ita nia valor komum ba ita boot sira inklui demokrasia no liberdade espresaun sei permite parseria ne’e atu kontinua buras iha tinan hirak tuir mai, mai iha espiritu, respeitu malu amizade no kooperasaun”.
Entretantu, Sekretariu Jeral Timor-Leste Press Union (TLPU), Horacio Babo konsidera TechCamp ne’e importante tebes ba jornalista sira iha Timor-Leste liliu membru TLPU sira hodi aproveita formasaun ne’e atu bele hasa’e sira iha kapasidade kona-ba utilizasaun ferramenta sira hodi kombate informasaun falsu sira ne’ebé tantu espalla iha mundu virtual (plata forma media sosial) no iha mundu real.
“Finalidade husi formasaun ne’e atu fasilita media sira hodi halo aliansa ida ba verifika faktu iha ita nia rain,” esplika Babo.
Nia hatutan, durante formasaun ne’e mós TLPU fasilita de’it nia membru sira hodi hamosu ideia forma grupu ba grupu rua atu hatutan tan sira nia idea di’ak sira ba fatin seluk.
“Grupu rua ne’e forma tiha ona no oras ne’e sira preparadu ona hodi habelar tan sira nia koñesementu ne’ebé hetan husi TechCamp ne’e ba munisipiu sira. Grupu rua ne’e mós sei hetan apoiu husi embaixada Amerika,” nia esplika.
Kona-ba aliansa media sir aba verifika faktu, Babo dehan, TLPU rasik konsege negosia ona ho media privadu balun iha rai-laran ne’ebé tuir planu sei anunsia sira nia aliansa kona-ba verifika faktu ne’e.
Nia esplika, TechCamp ne’e atu fasilita media sira hodi halo aliansa ida kombate misinformasaun no dezinformasaun iha rai laran. La’os asosiasaun jornalista sira maka atu halo aliansa, maibé media sira maka atu halo aliansa kona-ba verifika faktu.
Maske nune’e, Prezidente Asosiasaun Jornalista Timor-Leste (AJTL), Zevonia Vieira katak, AJTL durante ne’e serbisu hamutuk ona ho entidade lubuk ida tantu lokal no internasional kona-ba serbisu kombate misinformasaun no dezinformasaun iha rai-laran.
Maske nune’e, faktu hatudu katak, to’o oras ne’e seidauk iha aliasan ida husi media sira kona-ba verifika faktu sira iha rai-laran.
Iha nasaun viziñu Indonézia eziste ona aliansa ida ho naran cekfakta.com, maibé iha Timor-Leste seidauk iha. Cekfakta Indonézia nian ne’e foin maka harii iha tinan 2018 ho kolaborasaun husi media oioin. Cekfakta ne’e nu’udar kolaborasaun (aliansa) husi media oioin iha Indonézia hodi luta hasoru informasaun falsu sira ne’ebé espllla iha sira nia rain.
Formador sira iha TechCamp ne’e mai husi jornalista investigativu ida husi husi Estadus Unidus Amerika (EUA) ho naran Deborah Nelson nu’udar manan nain prêmiu Pulitzer iha tinan 1997 bainhira sei serbisu nu’udar freelance journalista iha ajensia Reuters, nia mós nu’udar profesor asosiadu ba reportajen investigativu iha Philip Merrill College of Journalism iha Universidade Maryland. No orador nain-rua husi Indonézia. Ida maka Aribowo Sasmito nu’udar fundador MAFINDO, no oras ne’e dadauk nu’udar Xefe Komite ba Verifikador ba MAFINDO. Ida seluk maka Xefe Redasaun TEMPO online Wayhu Dhyatnika, no jornalista investigativu ida husi Filipina, Karol Ilagan inklui fasilitator lokal husi TLPU nian maka Raimundos Oki atual jornalista no xefe redasaun The Oe-Kusi Post (TOP).
No partisipante sira ba TechCamp ne’e maka jornalista sira mai husi media oioin iha Timor-Leste.
