LEOTELO (TOP) – Mauchiga la’os furak de’it ho nia beleza natural maibé, mós nu’udar fatin masakradu ida ba povu iha suku ne’e iha tinan 1982.
Faktu istoriku hatudu, bainhira FALINTIL halo levantamentu iha loron 20 Agustu 1982 hodi lansa atake ba Koramil Dare, Sede Polisia Hatubuilico, no Postu Hansip sira iha Aitutu, ikus mai militar Indonézia sira responde kedas hodi atake povu sira iha suku Mauchiga, no halo kapturasaun ba populasaun sira ne’ebé deskonfia involve iha levantamentu FALINTIL ne’e hodi tortura, halo violasaun sexual no destera populasaun balun bai ha Atauro.
Relatoriu CHEGA! hatudu, ema hamutuk nain-2000 resin mak mate iha atake militar Indonézia nian iha tempu ne’eba. Mauchica ne’ebé besik malu tebes ho foho Kablaki no Ramelau ohin loron nakfilak ona ba fatin turizmu komunitaria kultural.
Ho Beleza natural ne’ebé Mauchiga iha, iha Janeiru 2022 povu sira husi Aldeia Leotelo, Suku Mauchiga, Postu Hatubuiliko, Ainaro hetan tulun husi governu hodi dezenvolve fatin turzimu komunitariu iha fatin ne’e. Komunidade sira konsege hetan apoiu orsamentu husi governu liu husi Ministériu Turizmu ho montante U$ 48.885.000.
Montante osan ne’e uja ba halo pixina hamutuk neen (6) ho klean metru 3, luan metru 16, naruk 8 inklui um aida ho haris fatin.
Prezidente konsultivu Grupu Haburas Leotelo, Domigos da Costa Ximenes sente kontente tebes hodi hato’o agradesimentu ba apoiu husi parte governu nian.
“Hato’o ami nia apresiasaun ba Ministériu Turizmu no Ambientene’ebé ho laran luak tebes fó apoiu mai ami, maske ohin loron nia la marka prezensa,” hateten Domingos da Costa Ximenes liu husi nia diskursu durante serimonia lansamentu Turizmu Komunitaria ho naran Kafé Mambae iha aldeia Leotelo, suku Mauchiga, postu Hatubuiliko, Ainaro iha loron Kuarta 8 Novembru 2023.
Iha fatin hanesan Vise Prezidente Autroidade Turizmu Timor – Leste, Institiuisaun Públiku (ATTL.IP), Idelfonsu de Carvallho Gil Kayunu apelu ba komunidade sira hodi uza pixina ida ne’e ho di’ak atu nune’e ba futuru bele dada turista husi nasaun seluk, tanba fatin protezidu no furak.
“Ha’u nia haree komunidade sira iha ne’e iha mentalidade kapas tebes tanba, bainhira atu haburas di’ak liu-tan área turizmu sira ne’e so komundade hamutuk ho Estadu mak bele, tanba turizmu komunitariu ne’e komunidade sira bele hetan reseitas husi ida ne’e” nia esplika.
Nia kontinua rekomenda ba komunidade sira atu tenke halo jestaun ho didi’ak ba fatin turizmu komunitaria kultural ne’e hodi bele hetan reseitas barak liu-tan atu bele lori hikas benefisiu ba komunidade sira iha suku Mauchiga rasik.
Nune’e mós Diretor Diresaun Nasionál Turizmu Komunitaria Ekolojia, Moises Tilman konsidera fatin ne’e sai hanesan identidade ida ba komunidade Leotelo hodi dezenvolve turizmu komunitariu sira iha Timor – Leste.
“Ne’e mak ohin ita mai hamutuk iha ne’e, tuir matadalan ne’ebé mak iha programa implenta maibé, nain mak ita boot sira. Fatin ne’ebé mak ohin ita inagura ona ami entrega ba auotirdade lokal sira iha ne’e, ita boot sira maka jere obra ida ne’e,” nia informa.
Tanba ne’e, nia husu ba komunidade Leotelo tenke fiar malu no rona malu tanba, sira iha insiativa maka implementa ativade iha ne’e maske ho osan ne’ebé limitadu maibé, ekipa sira jere ho di’ak.
Kona-ba seguransa atu asegura fatin turizmu komuniatriu ne’e, Komandante Polisia Munisípiu Ainaro, Paulino Carmo pareira katak, kona – ba seguransa nian laiha duvida tanba parte seguransa nian Mauchiga iha Ofisial Polisia Suku (OPS) ida sempre konstrola ba iha fatin turizmu komunitaria ne’e.
