PILILA (TOP) – Komemorasaun loron proklamasaun unilateralmente tinan ida ne’e hala’o tiha ona iha Lauhata, munisipiu Likisa, maibé ladun iha liña koordenasaun di’ak entre Ministériu Administrasaun Estatal (MAE) ho autoridade munisipiu Likisa, tanba eventu istoriku ne’e ladun hetan partisipasaun mazimu husi povu Likisa.
Komemorasaun loron istoriku ne’e ba dala 45 lidera husi MAE, Miguel Pereira De Carvalho ho Ministru Turizmu, Komersiu, no Industria, José Lucas do Carmo da Silva. Governante nain-rua ne’e mai husi partidu FRETILIN ne’ebé ikus mai desidi viabiliza governu atual hafoin durante tinan barak nia laran desde 2007 “lahetan oportunidade” hodi ukun. No, Administrador munisipiu Likisa, Domingos da Conceição dos Santos ‘Mau-Karo’ husi partidu CNRT. Mau-Karo mós nu’udar koordenador CNRT Likisa.
Maske nune’e, Administrador munisipiu Likisa, Domingos da Conceição dos Santos ‘Mau-Karo’ tuir nafatin eventu istoriku ne’e iha loron 28 Novembru 2020.
Molok tama ba loron Sábadu 28 Novembru, desde loron 22-27 realiza feira nasionál iha Lauhata hodi promove produtu lokal sira iha rai laran. The Oe-Kusi Post (TOP) observa stand sira ne’ebé monta iha Lauhata maioria husi nasionál mak ba okupa. Likisa oan sira ladun hetan oportunidade.
Ho situasaun ne’e, veteranu Likisa konsidera Ministru Administrasaun Estatal (MAE), Minguel Pereira De Carvalho laiha kapasidade atu organiza eventu ofisial 28 Novembru iha Munisipiu Likisá.
“Ministru Administrasaun Estatal, falla organiza eventu ne’e, tanba la tau konsiderasaun ba aswa’in sira ne’ebé mate ba rai-ida ne’e, Ministru sira seluk konsidera jardin dos erois ne’e, importante fundamentu tebes no refleta duni ba loron komemorasaun 28 Novembru,” Vicenti da Crus da Conseição “RAILOOS” hato’o nia lamentasaun ne’e ba jornalista sira iha Pilila, Suku lauhata, Postu Administrativu Bazartete, Munisipiu Likisá, Sabádu 28 Novembru 2020.
Nia konta, iha loron sesta 27 Novembru ba selebrasaun misa solene ba loron 28 Novembru ne’e fundamentu tenke ba vizita iha jardin dos erois, maibé ida ne’e la akontese.
Railoos dehan, sentidu saida? Sentidu Estadu maka ne’e? Sentidu Estadu maka presta omenajen ba rai doben ida ne’e, ohin sai ona ministru la konsidera ne’e saida mak ida ne’e.
“Ha’u lamenta tanba komisaun mai husi nasionál no sub-komisaun ne’e maka forma husi munisipiu. Ha’u haree sira nia movimentasaun ne’e ho sub-komunisaun ladun di’ak, la la’o, laiha, kuaze husi komisaun nasionál ladun konsidera sub-komisaun husi munisipiu Likisá,” nia lamenta.
Nia hatutan, involvimentu ba preparasaun ba komemorasaun ida ne’e, ema iha munisipiu Likisa la involve iha laran kuaze ema husi nasionál maka tama hotu iha ne’ebá.
“Ke’e rai de’it mós mai husi Dili, atu ateru rai de’it ne’e kompaña lokal sira husi munisipiu Likisa iha hela, barak bele brani ateru la’os ateru lori aviaun, ateru lori makina ne’e, kompañia lokal sira iha más la konsidera,” Railoos esplika.
Ho sistema serbisu hanesan ne’e, Railoos konsidera politika MAE nian kona-ba desentralizasaun ne’e sei hanesan retorika de’it, tanba faktu hatudu eventu loron istoriku 28 Novembru 2020 ne’e Likisa oan sira lahetan oportunidade hodi partisipa.
“Atividade hotu no preparasaun hotu iha ne’e preparasaun sira ne’e mai husi husi nasionál, ema ke’e rai de’it ne’e mai husi nasionál. Sira konsidera ami husi munisipiu Likisa ne’e ke’e rai lahatene,” Railoos preokupa.
Iha fatin hanesan, veterana Madalena Bidau Soares ‘Kasihan’ mós sente triste tebes ba komisaun organizadora ba komemora ba loron proklamasaun independensia ba dala-45 la valoriza heroi no heroiña sira ne’ebé mak mate ba ukun rasik aan.
“Ha’u sente triste barak liu maka bainhira ita atu komemora loron 28 Novembru ba proklamasaun independensia ai-funan atu karii de’it ba heroi no heroiña sira,” hateten Kasihan.
Nia dehan, temi netik saudozu Nicolau Lobato no saudozu hotu ne’ebé mate iha timor laran tomak. Komisaun la prepara ai-funan para atu bele lori ba karii netik ba aswa’in sira.
“Ha’u sente hanesan ita moris, ita han-hemu buat ki’ik no boot ita kontente, maibé saudozu sira ne’ebé maka mate ba rai ne’e. Funu remata ba ukun rasik aan heroina no heroi sira mós mate, sira mate ona,” Kasihan.
Kasihan konta, saudozu sira mate ho kabun moos, mate ho marotok, mate ho buat ne’ebé maka la serve han iha funu nia laran importante han para hadau moris.
“Sira nia kabun laran mak tua dikin, koto tahan, kumbili fuan, ita tahan ne’ebé mak babain rusa haan mak iha fali sira nia kabun laran, kuandu inimigu impede la tiru ami iha ne’ebá, samea mós ami han, laho sira mós ami haan toké sira ne’e mós ami han kualker saida de’it maka ami hetan ami tenke han para hadau ami nia moris,” Kasihan esplika.
Hatan ba preokupasaun ne’e, Ministru Administrasaun Estatal (MAE), Miguel Pereira De Carvalho rejeita akuzasaun Railoos nian hodi esplika, komisaun nasionál ne’e halo de’it maka fatin VIP nian. Fatin sira seluk, tuir governante mai husi partidu FRETILIN ne’e katak komunidade sira husi Likisa maka halo duni, maibé Railoos dehan atu ke’e de’it rai mós ema husi nasionál maka ba ke’e iha Pilila ligadu ba ateru fatin ne’ebé antes ne’e tahu nurak nakonu, tanba udan boot.
“Ita kuandu ko’alia kona-ba komunidade sira ne’e autoridade sira, lideransa komunitaria sira maka mobiliza ema, agora ema sira husi munisipiu Likisa ne’e hamutuk nain rihun 78, lahatene ita atu ko’alia kona-ba ema ida ne’ebé, maibé ema barak mak involve iha prosesu preparasaun ne’e,” esplika Ministru Miguel.
