NAIMEKO (TOP) – Membru FALINTIL-Forsa Defeza Timor-Leste (F-FDTL) ida halo agresaun fiziku hasoru jornalista Jefriano Oki husi media Online The Oekusi Post (TOP) bainhira hala’o atividade jornalistiku iha merkadu Mau-Mate iha Oe-Kusi Ambeno iha oras tuku 10:00 dadersan loron Tersa 12 Janeiru 2021.
Jefriano Oki nu’udar mós estudante husi Universidade Nasionál Timor-Lorosa’e (UNTL) Fakuldade Siensia Sosial, Departamentu Komunikasaun Sosial nu’udar jornalista ba The Oekusi Post iha Maiu 2020 to’o ohin loron destakadu iha Palásiu Prezidensial no mós ba Rejiaun Administrativu Oe-Kusi Ambeno (RAEOA) hamutuk ho jornalista Abilio Elo Nini.
Jornalista Jefri konta kronolojia akontesimentu ne’e katak, nia prezensa iha merkadu Mau-Mate atu hala’o nia atividade jornalistiku, la’os atu hala’o atividade kriminal ne’ebé kontra estabilidade nasionál, no kontra F-FDTL sira.
“Ha’u ba halo kobertura ba pontu situasaun iha merkadu ne’e, tanba merkadu ne’e kada semana loke iha loron Tersa. Maibé, seidauk halo kobertura derepente de’it oknum F-FDTL mai mai la husu direitamente tuku ha’u,” Jefri konta.
“Ohin, loron merkadu Mau-Mate ha’u ba atu halo kobertura, to’o ne’eba ha’u sei sosa pulsa iha loza ida ho kolega ida, ami nain rua hamrik do’ok malu kauze metru 30, ha’u koir hela pulsa atu manda ba ha’u nia apa, ha’u ka’er hela kolega ne’e nia telefone no ha’u hare no rona membru F-FDTL ne’e haksesuk malu hela ho kolega ne’e tanba nia la uja maskara, derepenti de’it husik tiha kolega ne’e mai liu ha’u mai tuku kedas hau nia hirus matan,” nia esplika.
Nia hatutan, situasaun merkadu Mau-Mate iha semana kotuk parte polisia no F-FDTL sira falla atu hala’o sira nia kna’ar ho di’ak, tanba lakonsege regula sidadaun sira iha merkadu laran hodi uja maskara no mantensian distansia sosial.
“Ha’u uja hela maskara, mantein distansia sosial, uja atributu jornalista nian hanesan tara hela ha’u nia ID Card ne’ebé legal, la’os illegal derepente hetan agresaun fiziku husi membru F-FDTL ne’e. Ha’u la’os kriminozu, no seidauk halo krime boot ruma kontra F-FDTL no kontra estabilidade nasionál”.
Nia dehan, bainhira membru F-FDTL ne’e tuku nia, nia husu ba forsa ne’e katak nia sala saida maka tenke hetan baku hanesan ne’e? Forsa ne’e lahatan no la’o nonok ba hamrik hamutuk fali ho nia maluk polisia sira, no haruka fali polisia ida maka ba esplika ba Jornalista Jefri katak, di’ak liu lalika diskuti malu iha merkadu ne’e. No se sosa hela sasan ruma karik tenke fila ba uma ona.
Hafoin akontesementu ne’e jornalista Jefriano Oki akompaña mós ho jornalista Abilio Elo nini hakat kedas ba kuartel jeral F-FDTL nian iha Oe-Kusi Ambeno hodi hato’o akontesementu ne’e, no hakarak atu husu esplikasaun klaru kona-ba motivu saida maka membru F-FDTL ne’e tenke baku sidadaun sivil ida ne’ebé la’os armadu, jornalista ida ne’ebé mós hala’o nia kna’ar jornalizmu iha fatin públiku, la’os iha fatin segredu, maibé Komandante Naval ba RAEOA, Tenente Jerónimo da Cruz esplika agradese de’it ba informasaun ne’ebé hato’o husi jornalista ne’e, no promete sei bolu nia membru F-FDTL ne’e.
“Ha’u hanesan komandante ha’u kontente no fó obrigadu ba imi atu mai fó hatene ha’u kona-ha’u nia membru ida baku jornalista, ida ne’e parese mis komunikasaun de’it ne’ebé orsida ha’u sei bolu pesoal ne’e atu fó displina ka sansaun ruma ba nia, tanba ita hotu nia knar hanesan ami ba tanba orientasaun Prezidenti Autoridade husu ajuda, depois imi jornalista ba buka informasaun atu fahe informasaun ne’e ba públiku, ne’ebé asuntu ne’e membru ida maka baku imi, ha’u mak sala entaun orsida ha’u sei bolu nia tuir sasaun ne’ebé maka komandante sei hatun ba nia,” komandante ne’e promete.
Nia hatutan, foin maka ba dala uluk ema ba hato’o informasaun ba kuartel naval RAEOA nian bainhira membru naval ida baku sivil ida.
“Ami ohin ba la’os sadik imi, ohin ha’u maka tula lori sira ba iha merkadu, maibé baku ha’u lahatene ida, maibé ha’u nu’udar komandante husu deskulpa boot ba imi jornalista tanba durante ita hotu serbisu iha situasaun Covid-19 nia laran maibé ohin bele akontese hanesan ne’e? ida ne’e ha’u sei tau prioridade atu labele akontese tan iha future,” nia promete.
Entretantu, Xefe Redasaun The Oe-Kusi Post (TOP) Raimundos Oki sente triste tebes ho atuasaun membru F-FDTL husi komponennte naval ne’e, tanba tuir nia katak la nesesariu ba membru F-FDTL ida liliu ba komponente naval iha Oe-Kusi Ambeno baku jornalista ida bainhira hala’o atividade jornalizmu iha fatin públiku.
“Ita sente triste tebes, tanba iha tempu hanesan ne’e mós ita nia membru F-FDTL sira balun seidauk hatene klean kona-ba kna’ar jornalista nian iha nasaun demokrátiku hanesan Timor-Leste. Ha’u espera katak komandante naval RAEOA nian bele kontrola di’ak liutan nia membru sira bainhira hala’o sira nia kna’ar iha terenu,” esplika Raimundos Oki.
Nia hatutan, antes ne’e Konsellu Imprensa Timor-Leste sosialiaza uluk ona Lei Komunikasaun Sosial ba membru F-FDTL sira iha kuartel jeral F-FDTL iha Fatuhada, Dili.
“Maibé ita nia forsa sira nafatin seidauk komprende lei ne’e, entaun oknum F-FDTL ne’e iha intensaun atu hatudu nia poder no premanizmu ba jornalista iha fatin públiku”.
Nia esplika, kazu agresaun fiziku ne’e parte ida nu’udar krime ida, no mós kontra Lei Komunikasaun Sosial númeru 5/2014 iha artigu 14 kona-ba atentadu ba liberdade informasaun.
Tanba ne’e nia ezije ba komandante naval F-FDTL iha RAEOA tenke kontrola didi’ak nia membru sira bainhira hala’o serbisu iha terenu hodi kumpri de’it lei no orden, la’os atu hatudu fali premaniznu ba jornalista iha fatin públiku, tanba jornalista la’os kriminozu.
