Oekusipost.com Dili – Fotografia balun kona-bá negosiante manu-futu Octoviano Elo ne’ebé Oe-Kusi Post asesu no verifika katak, fotografia ne’e hasai iha portu Iwao Kitahara, Mahata iha Oe-Kusi Ambeno, la’ós hasai iha Atambua (Indonézia) hanesan pessoal Alfândega ida hatete.
Negosiante Octoviano Elo haktuir kronolojia katak, molok sira mai Dili, iha ona pessoal Alfândega ida mak husu nia atu sosa manu ida ho folin $20, no hakarak sosa hotu kedas manu hamutuk 125, maibé nia lakohi, tanba nia sosa manu sira ne’e maioria ho folin $40 no $50. Pessoal ne’e kontinua ezije nafatin hodi sosa. La kleur, pessoal Alfándega ne’e hasa’e tan nia osan ba $35, maibé negosiante Octoviano la simu nafatin, tanba manu ne’e nia sosa ho folin $40.
Pessoal Alfândega ne’e ezije nafatin, no ezije bebeik hodi ikus mai halo negosiante Octoviano mós ho obriga aan fa’an de’it ona nia manu-futu ida ho folin $35 maske nia lakon hela $5.
“Kuandu nia entrega hotu osan ne’e mai ha’u, ha’u tau iha bolsu, nia dehan kous manu ne’e hasai o nia foto para bainhira mai fali karik ha’u bele koñese hodi bele sosa tan manu aman ne’ebé tebe di’ak,” hatete Octoviano ba Oe-Kusi Post iha Kuarentena Komoro, Dili Kuarta 4 Marsu 2020.
Nia hatutan, hafoin sosa tiha nia manu-futu ne’e, pessoal Alfândega ne’e hasai fotografia barak, no dalaruma nia haruka liu husi WhatsApp ka Messenger ba nia maluk sira iha Dili katak aban ne’e tenke ka’er ema sira ne’e tanba manu sira ne’e mai husi Atambua, Indonézia.
Entretantu, tuir informasaun balun ne’ebé Oe-Kusi Post asesu katak, pessoal Alfândega ne’ebé destaka iha Rejiaun Administrativu Espesial Oe-Kusi Ambeno (RAEOA) hafoin hasai negosiante manu-futu Octoviano Elo no haruka kedas via WhatsApp ba pessoal Alfândega sira iha nasionál katak fotografia sira ne’e nia hasai iha Atambua (Indonézia), nune’e nia husu ba Alfândega nasionál tenke ka’er hotu kedas negosiante hirak ne’e bainhira to’o iha portu Dili.
Pessoal Alfândega sira iha nasionál mós halo tuir de’it, la ko’alia barak. Tolan tomak de’it fotografia ne’ebé sira simu husi sira nia maluk iha Oe-Kusi Ambeno hodi dadersan de’it sira mós ba hein kedas negosiante hirak ne’e iha ro nakroma nia ibun tutun.
“Bainhira aban ami to’o iha portu Dili, ha’u sai husi ro lori manu 4 ba liur, pessoal Alfândega sira hatudu no dehan ne’e ita nia foto? Ha’u dehan sim, ne’e ha’u nia foto. Depois sira husu tan, ita hasai iha Atambua? Ha’u dehan la’e, foto ne’e horseik lorokraik ema ida mak hasai iha pontekais Oe-Kusi Ambeno bainhira ami atu mai Dili,” esplika Octoviano.
Entretantu, advogadu privadu, Octavio Cardoso konsidera situasaun ne’e nu’udar fallansu boot ida husi parte Kuarentena RAEOA nian, tanba antes ne’e sira rasik mak produz duni lisensa tranzitu animal ba negosiante hirak ne’e hodi lori sira nia manu-futu atu fa’an iha Dili, maibé sira tenke hetan fali apreensaun husi parte Alfândega Nasionál.
Nune’e, advogadu Octavio husu ba serbisu Kuarentena Oe-Kusi Ambeno atu serbisu ho rigor hodi labele prejudika no difikulta negosiante ki’ik sira
“Iha fallansu boot ida mak husi autoridade RAEOA halo hasoru nia komunidade rasik ne’ebé mak sai vitima hodi demora hala’o sira nia negósiu ki’ik. Ha’u konsidera ne’e hanesan kastigu mós,” nia hatete.
Nia hatutan, kuaje besik loron 10 negosiante nain 8 ne’e toba de’it iha rai. No, autoridade Alfândega mós laiha responsabilidade ba objetu ne’ebé sira prende, tanba manu foin mak lori husi portu Dili ba iha Kuarentena iha Komoro, ida lakon kedas.
Faktu ne’ebé iha hodi halo apreensaun mós, tuir informasaun ne’ebé advogadu ne’e iha, “sira lohi katak manu sira ne’e dehan hatama husi Atambua mai. No fotografia ne’ebé sira manda mai Alfândega nasionál ne’e mós hasai iha Oe-Kusi Ambeno, la’ós hasai iha Atambua”.
Maske nain ba asaun penal, Ministériu Públiku liberta ona manu-futu sira ne’e iha loron Kinta, 12 Marsu 2020, maibé advogadu Octavio ne’ebé reprezenta negosiante nain 8 ne’e promete katak sei loke fali prosesu foun ida hodi husu rekompensasaun administrativa.
“Ko’alia nu’udar advogadu, juridikamente ha’u sei halo prosesu ba kazu ne’e, tanba manu ida mate tiha ona, no ida lakon kedas iha momentu apreensaun. Tanba ne’e mak kuandu prende ema nia sasan, labele halo lakon, tenke asegura”, nia sujere.
Entretantu, Xefe Departamentu Kuarentena Animál, Izaldes Santana husu de’it deskulpa oan ida ba negosiante nain 8 ne’ebé tenke toba de’it iha rai hodi hein sira nia manu-futu durante loron 10 resin.
“Ha’u husu deskulpa karik durante semana-rua nia-laran ita boot sira mai toba de’it iha rai hodi hein manu sira ne’e, maibé ha’u fiar katak ami la halo sala hasoru imi durante mai hamutuk ho ami”.
To’o oras ne’e tantu parte Alfândega no Kuarentena sei fiar metin kona-bá fotografia negosiante Octoviano Elo hasai iha Atambua, Indonézia maske faktu hadutu katak fotografia ne’e hasai iha portu Iwao Kitahara iha Mahata, Oe-Kusi Ambeno.
Hahalok falsifika informasaun no falsifika fotografia ne’e sei estraga ema barak, liliu ba negosiante sira tantu husi Oe-Kusi Ambeno, no husi munisipiu sira seluk iha teritóriu nasionál.
Nune’e, negosiante Octoviano rekomenda ba instituisaun relevante sira atu presija foti medida ida adekuadu ba pessoal ne’ebé falsifika informasaun no falsifika nia fotografia ba iha Alfândega nasionál liu husi mensajen media sosial (WhatsApp) molok sira mai to’o iha Dili. (Ekipa)
