Buiberes, mauberes!
Nudar Secretário-Geral FRETILIN, nudar Fundador, hau senti obrigasaun atu koalia ba povu tomak, ba kuadros no militantes FRETILIN nian tomak.
Ita tama iha Luta foun ida!
Ita nia luta agora, luta ida ho dimensaun nebe'e sasukat laek. Ita funu kontra inimigu ida nebe'e ita buka la hetan, ita subar mos la hetan, tanba la hatene ita subar husi se'e.
Ita fiar ita kontrola hela, maibe'e kontrola sa'ida los. Buat ida ita hatene ona: ita nia inimigu ida ne'e moras ida ne'e perigozu tebes.
Ita rasik, nudar ema moris, maluk matenek nain sira fo ona naran ba nia. Nia naran maka COVID-19. No hatete mai ita hotu atu kuidadu tanba ida ne'e perigosu tebes. Razaun ida ne'e maka halo, iha tempo badak tebes, ita nia inimigu ida ne'e , ida nebe'e ita la hare'e, labele kaer, labele prende, labele oho ho kilat, ka buat kroat sa'ida deit, sai ona inimigu ba umanidade tomak. Lori mai ita moras nebe'e hahu iha Xina, hadaet husi ema ba ema, husi rai ida ba rai seluk, hakat foho, hakat rai tetuk, hakat mota, hakat tasi, husi rai bot ba rai kiik, lori moras ba kintu kantu, ba Rai hotu-hotu. Tanba ne’e bolu Pandemia.
Hanesan hau dehan, virus bele hadaet deit husi ema moris ba ema moris. Atu evita no prevene ita kumpre ho orientasaun mai husi Sistema Saúde ba Mundu tomak (OMS).
Maibe'e, bainhira atu kumpre, ita mos tenki konsiente ho ita nia realidade sosial, kultural, ekonómika no polítika.
Hakarak manan komprensaun no apoio povu nian, no ezemplu tenki mai husi leten ba kraik, no husi sorin ba sorin.
Ita labele dehan ba povu atu uza maskara, bainhira ita la uza, ka uza sala, taka ibun maibe inus nakloke, ka tau deit iha keixu.
Ita labele dehan ba povu atu hamrik dok husi ema seluk, bainhira povu moris iha fatin nebe'e klot kedas ona. No hare'e ita mos la kumpri.
Ita labele dehan atu fase liman ho sabão or-oras, ho be'e mos no iha kadoras, bainhira povu iha nia uma laiha be'e kadoras;
Ita labele dehan ba povu atu labele halibur hamutuk ho ema bar-barak, bainhira ita halo hela nafatin.
Komportamento ba povu atu tuir inklui koalia ba povu nia fuan, hasai todan husi povu nia kabas. Liliu hatudu ita nia komportamentu ida konsistente ho sa'ida maka ita koalia.
Povu tenki fiar ba sa'ida maka ita koalia. Povu tenki senti kaman no fiar katak sa'ida Estado halo, halo atu fo proteksaun ba povu, laos atu lori fali todan foun ba povu. Ne'e maka dalan. La iha seluk.
Abrasus
18.03.021
MA
Parte II
Estado nia obrigasaun atu fo kaman no protesaun ba povu tomak.
Ida ne'e maka dalan lo’os. Sa'ida deit maka hasés husi ida ne'e, kontra ona valores no prinsípius Fundadores sira nian no kontra ona valores no prinsípius Luta no Funu ba Libertasaun Pátria no Povu.
Uluk, bainhira ita hahu, ita esplika ba povu tanba sa ita Luta, tanba sa ita dehan "mate ka moris ukun rasik an". Povu komprende no hakuak determinasaun ida ne'e, fo’o konfiansa ba Lideransa. Ho konfiansa ne’ebé Lideransa manan husi povu, ita hahu mobiliza no organiza povu hodi Luta to'o manan Funu. Lideransa halo esforsu tomak atu esplika ba povu, iha tempo susar ka tempu diak, esplika tanba sa ita terus iha bazes de apoiu. Ita dala barak la simu malu; Lideransa buka hatudu dalan ba povu tuir ita nia vizaun no misaun istórika atu halibur povu tomak ho objetivu atu hasai povu husi nakukun, kore povu husi kiak no mukit no ho povu nia forsa no matenek loke dalan ba moris ho dignidade.
Povu komprende tanba sa ita tenki Luta, ita tenki Funu. Povu komprende no hakuak hanesan ni-nian hakarak rasik mensajem Lideransa hato'o ba nia, mensajem Lideransa haklaken ba nia. Mensajem sira nebe'e tama husi povu nia kakutak, povu simu tomak no lori ba nia fuan, nia aten, nia isin lolon tomak. Lideransa mos hatudu, hatudu lor-loron, hatudu iha pratika katak nia mos povu nia oan, nia mos povu, nia mos mai husi povu nia ran; nia sai oan, sai aman, sai inan, sai alin, sai maun, sai bin. Nudar povu, sai isin ida no klamar ida, sakrifika a’an ba povu tomak.
Iha ita nian Funu ba Libertasaun da Pátria, iha tempo krizi ita buka kuriji malu ho hakarak ida deit: buka dalan diak liu, buka hamrik a’as liu tan atu hamutuk bele hare'e do’ok liu.
Saudoso Nicolau Lobato hanorin ita atu hametin konfiansa ba ita nia a’an rasik bainhira nia dehan: "A última bala é a minha vitória". Nia deklara no nia hatudu ho nia ezemplu fo a’an ba mate atu ita bele hatutan nia Luta, nia Funu.
Oan murak, oan osan mean povu nian barak maka tuir dalan Nicolau nian. (Hau la temi naran ida-idak nian atu evita haluha sira balu).
Bainhira iha tempo susar, povu, iha foho ka iha vila, maka sai be'e ba lideransa no kombatentes sira atu nani nafatin. Povu, iha natar ka iha to'os maka sai armazem no dapur ba Lideransa no kombatentes sira; povu nia oan iha sentru saúde ka ospital, maka garante aimoruk no tratamentu ba Lideransa no kombatentes sira;
Iha tempo Funu ida ne'e maka halo ita sai forti, tempo ida ne'e maka halo povu kii’k ida, povu maubere, atu konfia nafatin iha nia vitória.
Halo leitura ba realidade ida ne'e, Nicolau deklara iha nia discursu loron 20 de Maio 1978 :
" Os nossos inimigos são muitos e muito poderosos . Nós somos um povo pequeno e fraco, mas sabemos e podemos e devemos vencer" (Ita nia inimigu barak no poderozu los. Ita povu ki’ik no fraku, maibe ita hatene no ita bele no ita tenki manan).
Nicolau Lobato husik hela mensajem importante ida ne'e, iha tempo serko no aniquilamento. Iha tempo bases de apoio FRETILIN nian balun hahu rahun ona , iha tempo povu sai alvo prinsipal ba inimigu nia Forças, inimigo nia asaun; mensajem ida ne'e Nicolau husik mai ita fulan ualu molok nia atu mate iha kombate iha Mindelo.
Nia mensajem sai profesia ida, tanba nia hatene katak iha bases de apoio, durante tinan tolu nebe'e "politika maka komanda fusil", povu ain-tanan, povu analfabeto, povu kiak no mukit, konsegue manan konfiansa ba nia an rasik, transforma maubere ho buibere sira atu manan konsiênsia foun, loke dalan ba sira ba transformasaun ida ne’ebé bot tebes - Maubere nudar naran ida ne’ebé kolonialismu aprezenta ho signifikadu ba beik no kiak, foer no kultura la iha, sai fali konseitu socio-antropolojiku ida atu defini ita nia identidade nudar povu no ita nia dignidade nudar nain ba ita nia destino koletivo ba hari’i Estado no Nasaun ida ne’ebé sei mahon ba timor oan hotu2. Ne'e transformasaun ida ne’ebé la iha sasukat atu sukat - transforasaun sósio-antropolójiku libertador ba ita hotu. Ne'e maka relidade. Tanba ne'e, bainhira iha tinan 1978/79, povu tun mai Vila, transforma Vila sira sai baze ba Lideransa no kombatentes sira. Ho povu nia apoiu no Lideransa nia orientasaun Juventude jerasaun tempo ne’eba organiza a’an iha grupu bar-barak no hahu Luta iha Vila laran, iha território ne’ebé inimigo kontrola.
Ita bele dehan katak iha tinan tolu nia laran, iha bazes de apoio, Diresaun polítika Funu nian kuda hela iha povu tomak buat rua:
- Sentidu sai nain ba Rai doben ne’ebé ita nia Beala sira husik hela ba ita no ba jerasaun futuru - sentido de Pátria;
- Transformasaun ida ne’ebé fo’o hikas ba ita sentidu dignidade nudar povu, nudar Nasaun. Tanba ne'e, biar ita ki’ik no fraku, "ita hatene, ita bele no ita tenki manan" (NL, 1978); Iha sorin fali, tempo ida foun tebes, Lider ida seluk kanta: "maubere por mim, maubere por todos...numa Luta desigual, eu quero vencer..." (Lú-Olo);
Ita nia povu, ita nia juventude, husi jerasaun ba jerasaun, hatudu ona sira nia matenek, sira nia brani atu simu no hasoru susar, halo sakrifísiu oi-oin, to'o fo a’an ba mate atu defende independensia. Ita nia buibere sira, ho otas oin-oin, sai vitima ba violensia no violasoens inimigu sira nian tanba sira nia partisipasaun iha Luta ho fiar katak lideransa sira lori sira ba dalan los no iha loron ikus sei rekuñese sira nia sakrifísiu mos, tanba sira defende direitu ita hotu nian ho sakrifisiu rohan laek, atu defende hamutuk ba ita Rai doben ne’ebé Beala sira husik hela ba ita, atu defende nia moris livre nudar povu, nia identidade, nia independênsia, nia dignidade.
Biar ita hotu hatene katak mate ne'e sedu ka tarde sei to'o ba ita ida-idak, ita buka atu moris naruk, naruk liu diak liu. Maibe, ita nia povu aprende tiha ona, ita nia juventude husi jerasaun ba jerasaun, feto ho mane, hatudu katak hakarak moris naruk, maibe hakarak moris ho dignidade, ho respeitu malu, ho valores no prinsípius.
Tanba Luta ne'e hotu-hotu nian, Funu ne'e hotu-hotu halo. Hotu-hotu mai husi Funu. Frente ka komponente Armada, Frente ka Komponente Klandestina, Frente ka Komponente Diplomátika ka Externa. Funu halo parte ba Luta iha Frente ka Komponente tolu ne'e.
Ho ida ne'e hau hakarak repete fali sa'ida maka hau hatete tiha ona ba Povu tomak.
Ita hasoru agora Funu ida diferente tebes!!!
Diferente tanba ita nia inimigu ita la hare'e, ita labele kaer, ita rasik la konsegue aniquila, oho ho ita nia liman rasik, ho ita nia kilat ka ai-dona, ita labele sunu ho gazolina ka sa'ida deit.
Maibe, ita nia inimigu mos laos ita nia mesak, mundu tomak nia inimigo mos.
Iha Luta ida ne'e Umanidade sai aliado, la hateke ba kor, ba rasa, ba jeneru, ba fiar;
Ho aliansa ida bo’ot tebes, ho kbi’it oin-oin maka ita hasoru inimigu ida ne'e. Maibe'e buat ida deit maka ajuda ita atu moris naruk, moris naruk to'o matenek nain sira bele mai salva ita ho ai-moruk ne’ebé sira buka hela atu halo;
Iha luta ida ne'e ita nia kombatentes maka enfermeiras ho enfermermeirus sira, maka Doutores ho Doutoras sira, maka profisional saude sira hotu; sira la uza farda, la uza kilat. Sira la funu kontra ema. Sira Funu kontra virus COVID-19;
Presiza ita hotu atu hadomi sira atu sira bele halo sira nia servisu ho hakmatek;
Hadomi sira. Atu Hadomi sira ita iha dalan simples rua:
- Hado’ok a’an husi virus hodi bele hado’ok a’an husi moras.
- Buka komprende desizaun sira nebe'e Estado foti atu fo protesaun ba ita hotu;
- Hado’ok a’an husi virus hodi bele hado’ok a’an husi moras.
Tuir matenek sira hanorin mai ita , hado’ok a’an husi moras husu ita labele husik virus COVID-19 ne'e atu buras iha ita nian isin laran. Atu evita ida ne'e ita tenki hatene katak odamatan ka janela virus ne'e atu tama ita nia isin laran maka ita nia ibun, inus no matan.
Dalan ida nia uza atu tama maka ita nia liman rasik. Ita labele husik ita nia liman sai fali knuk ba virus COVID-19. Ida ne'e obriga ita atu kumpri ho igiene liman nian, fase liman or-oras no evita atu hamos ka koir ita nia ibun, inus ka matan ho ita nia liman ka liman fuan;
Dalan seluk maka ita nia relasaun ho ema seluk, maluk sira seluk, halibur ka hamutuk. Ba ida ne'e proteksaun ba ibun no inus maka maskara. Maibe ba matan tenki fila atu evita lori liman ka liman fuan hamos matan, no tur dok malu metru ida ka liu no kuidadu bainhira ita nia maluk sira fani ka mear;
- Cerca sanitária no confinamento geral ka "lockdown";
Bainhira Estado hili medidas rua ne'e hanesan temi iha leten, hili atu fo protesaun ba povu tomak;
2.a - Cerca Sanitária
Ho ida ne'e Estado atu sulan metin virus iha Munisípio, Distrito ka Região ida atu bele uza rekursus iha kapasidade máximu atu kontrola no hamos;
Ho medidas ida ne'e atu impede ita atu la'o pasiar ba Munisípio seluk no ita atu lori virus iha ita nian isin laran ona; ida ne'e maka foin akontese iha Baucau no Viqueue. Ita, husi Dili lori virus ba hadaet ba ita nia familia sira ka maluk sira iha Munisipio seluk;
Deklara tiha Cerca Sanitária, Polisia maka sai ita nia postu avansadu no sentinela atu garante labele sai ilegal ba Munisipio seluk. Povu tenki kolabora ho Polisia no Forsa seguransa no fo’o apoiu tomak ho vigilânsia máxima no tolerânsia zero;
2.b. Confinameto Geral ka "lockdown " total;
Ne'e akontese bainhira vaga infesaun ho tendênsia atu aumenta lor-loron, hanesan agora akontese dadauk iha Dili.
Estado foti medidas hanesan medidas ikus liu atu fo protesaun ba povu; maibe povu maka tenki komprende no kolabora atu medida ida ne'e bele iha efisiênsia no efikásia;
Tanba medida ida ne'e nia forsa hahu ho povu atu hela iha uma laran, atu evita sai bainhira la iha razaun urjenti liga ba vida familia nian ka servisu nian.
Bainhira ita hela iha uma, kumpre ho protokolu prevensaun COVID-19 ita hadok husi moras.
Tanba ne'e,
Buiberes no Mauberes!
Mai ita hotu fo’o apoiu ba Estado ba ita nia moris;
Mai ita hotu respeita Cerca Sanitária no kumpre ho Confinamento Obrigatório ka lockdown.
Ita nia Saúde Iha ita nia Liman Rasik!
Ita nia moris naruk iha ita nia vontade atu kolabora ho Estado iha situasaun krizi sanitária ida ne'e.
Abrasus.
19.03.2021
MA
The Oekusi Post (TOP) kopia mensajen ne’e iha Fan Page Mari Alkatiri.
