Povu doben Timor-Leste,
Ami, Arte Moris hanesan komunidade arte ne’ebe halibur artista sira, desde 2003 to’o ohin loron. Arte Moris hanesan mos eskola la’os formal ne’ebe oferese espasu aprende artistiku nian ba publiku ho gratuitu, durante nian ejistensia.
Durante Arte Moris nian ejistensia, liu husi eskola la’os formal ne’e, lori hikas klosan sira ne’ebe hamahan a’an iha ne’e inklui publiku ba aprende hikas valores koletivu ka matenek organiku husi rezistensia nian ne’ebe ejiste iha rai liur no rai laran, ne’ebe pratika husi Aswa’in FALINTIL no Povu doben Timor-Leste hasoru kolonializmu no imperializmu iha Timor. Valores koletivu no matenek organiku hirak ne’e transforma liu husi produsaun artistika hirak hanesan muzika, pintura, teatru, dadolin, aiknanoik, eskultura, multimedia inklui halo re invensaun ba instrumentu arte nian.
Ohin, iha komunikadu ida ne’e-ami hakarak informa ba publiku katak relasiona ho dezisaun governu nian liu husi Ministeriu Justisa ba fatin [eis muzeu nasional] ne’ebe dau-daun ami utiliza hodi atu atribui hikas ba Conselho Combatente Libertasaun Nasional [CCLN]. Tan ne’e, durante tempu lubun ami halo esforsu oi-oin tuir lei haruka hodi kopera ho estadu no governu hanesan halo audensia ho Prezidente Republika, Asesor Primeiru Ministru, Sekretariu Estadu Terras Propriedade, Sekreariu Estadu Komunikasaun Sosial, Sekretariu Estadu Arte no Kultura, submete rekursu hierarquico hasoru Terras Propriedade maske Ministeriu Justisa indefere no partisipa iha dialogu nasional ne’ebe koalia konaba garantia direitu asesu ba rai no Propriedade.
Husi esforsu hirak ne’e hotu, ami hatudu ona ami nian koperasaun sem rezerva ba estadu no governu hodi kontribui ba hari’i dezenvolvimentu ida egualitariu no la halo esplorasaun husi ema ba ema. Maske nune’e, horiseik loron 1 fulan dezembru 2021-Ministeriu Justisa aplika ona “despacho da ordem de despejo administrativo” hodi hasai forsadamente ami, liu husi hasai ona ami nian obra lubun hodi soe sai iha liur sem fatin serteza ruma no dignu.
Maibe ami hakarak informa ba publiku katak prosesu legal hirak ne’ebe tuir lolos governu tenki hala’o antes ba despezu maka hanesan;
Artigu 8
Prinsipiu Espropriasaun
- Prosedimentu espropriativu iha obrigasaun atu konkretiza interese publiku, respeita ema interesadu sira nian direitu no interese seluk ne’ebe lei proteje, no kumpri espesifikamente prinsipiu legalidade, justisa, igulidade, proporsionalidade, imparsialidade no boa fe.
- Espropriasaun tenki fornese ba ema interesadu sira tuir padraun moris ida hanesan ka liu-ida ne’ebe sira iha molok espropriasaun.
Artigu 29
Sesaun Negosiasaun
- Bainhira iha sesaun dahuluk ema interesadu sira ho entidade benefisiariu la hetan akordu, bele halo fali reuniaun foun.
- Ema interesadu iha direitu atu koalia kona ba proposta ne’ebe aprezenta, husu esklaresimentu ka aprezenta kontra proposta.
Artigu 43
Espropriasaun Amigavel
- Hafoin notifikasaun, ema interesadu sira iha prazu loron ruanulu, sura husi simu proposta, atu koalia kona ba proposta ne’ebe aprezenta ona ka aprezenta kontra proposta.
Tan ne’e, ami preokupa no lamenta teb-tebes katak;
- Ministeriu Justisa viola totalmente lei esproriasaun tanba utilidade publiku husi nian dispozisaun jeral no prosedimentu sira hotu tan la kumpri prinsipiu espropriasaun nian nomos liu-liu durante ne’e la konvoka prosesu negosiasaun ho ami.
- Ministeriu Justisa la promove espropriasaun amigavel hodi koalia kona ba proposta ne’ebe aprezenta nomos simu kontra kontra proposta.
- Espasu ida ne’e seidauk iha deklarasaun utilidade publika ne’ebe publika liu husi Jornal Republika.
- Ministeriu Justisa seidauk halo mos levantamentu kadastru liu-liu kona aihoris hirak ne’ebe nu’udar propriedade koletiva arte moris nian maske balun balun entidade benefiariu sira estraga ona.
- Estadu no Governu la iha konsiderasaun ba ami hanesan Joven ne’ebe mos hola responsabilidade hodi kontribui ba dezenvolvimentu Timor sem depende ba insentivu husi Governu.
Molok taka, ami mos hakarak ejije liu-liu;
- Sua Exelensia Prezidente RDTL, Dr. Francisco Guterres “Lu-Olo” atu konsidera ami nian preokupasaun hirak ne’ebe hato’o ona hodi antes ne’e hato’o ona, nune’e bele buka solusaun ruma di’ak atu ami kontinua halo ami nian misaun ne’e ho livre.
- Husu ba Ministeriu Justisa atu halo implementasaun lolos ba lei hirak ne’ebe produz uza rekursu povu nian nune’e hodi konsidera mos ami nian preokupasaun sira hodi buka solusaun ida di’ak no la halo violasaun mai ami nian direitu.
- Husu ba Parlamentu Nasional atu halo fiskalizasaun ba implentasaun lei hirak ne’ebe liu-liu implementa husi Ministeriu Justisa nomos diskute no buka solusaun ba problema Povu nian ho seriu.
- Husu ba PDHJ atu bele kontrola no halo prosesu ba entidade hirak ne’ebe komete aktu violasaun direitu social, politika, kultura no ekonomia sidadaun sira nian.
- Husu mos ba CCLN atu ita hotu kopera malu ho di’ak hodi ejije ba Ministeriu Justisa bele atribui direitu ida igual tuir lei hatete hodi la husik ita sai vitima ba desizaun ne’ebe inserteza.
- Ami sei la kolabora ba kualker desizaun governu nian ne’ebe viola iha Timor-Leste.
Ikus liu, ami-Arte Moris hakarak bolu atensaun ba hotu-hotu liu-liu Povu Timor-Leste tenki hamutuk, matan moris no neon nain, atu la bele monu de’it ba desizaun la justu no nakonu ho presaun oi-oin hanesan ameasa bo’ot ba halakon ita nian direitu, kria hela inserteza moris ida iha sosiedade.
Hapara Eviksaun Forsada!
Arte Moris Sempre Moris!
Matak-malirin ba ita hotu!
Madohi, 2 Dezembru 2021
