AMBENO (TOP) – Eis Padre RD moris iha loron 26 Janeiru 1937 iha Pennsylvanian, Estadus Unidus Amérika (EUA) hahu tama lori misaun evanzelizasaun katolika ba rai-enclave Oe-Kusi Ambeno iha tinan 1972 to’o tinan 2018.
Ordena sai padre iha tinan 1965, no liu tinan rua de’it nia mai ona Indonezia, Nusa Tenggara Timur (NTT), no ikus liu tama ba Ambeno iha tinan 1972. Invazaun Indonézia mai Timor-Leste, nia iha hela Oe-Kusi Ambeno to’o tinan 1999 mós nia la halai hodi tuba-rai metin iha, Kuatet, Ambeno no konsege subar joven lubuk ida husi atakasaun pro-integrasionista iha tempu ne’eba.
Durante hala’o misaun evanzelizasaun, nia mós harii tiha uma mahon ida ho naran Topu-Honis (Guide To Life) iha tinan 1993 ho objetivu atu fó mahon ba labarik kbi’it la’ek no orfonatu sira. Rezultadu husi orfonatu ne’e, konsege lori Ambeno oan balun oras ne’e iha deviza boot iha instituisaun F-FDTL no instituisaun Estadu seluk tan. Oras ne’e nia kumpri hela prosesu judicial (Termu Identidade rezidensia) iha Dili laran hodi hein prosesu julgamentu tuir mai kona-ba alegasaun kriminal husi Ministériu Públiku.
No autoridade judisiariu sira hahu halo ona julgamentu ba nia iha loron Tersa 23 Fevereiru 2021 iha Tribunal Distrital Oe-Kusi Ambeno ne’ebé taka ba públiku, no tuir planu julgamentu ne’e sei hahu fali iha loron 22-23 Marsu tinan ida ne’e.
Tuir Padre SVD ida ne’ebé antes ne’e serve nu’udar Padre Paroku iha Parokia Nossa Senhora de Fátima Oe-Silo, Oe-Kusi Ambeno katak, kongregasaun SVD izola ona eis padre durante tinan barak nia laran ona, tanba desde nia hala’o misaun evanjelizasaun iha Oe-Kusi Ambeno nia nunka obedese ba moris komunidade SVD nian, no nia mós nunka hetan subsidiu ruma tantu husi SVD Indonezia, Timor-Leste no Vatikanu.
“Tanba katuas ne’e molok kazu ne’e akontese, nia tuir loloos la’os ona SVD".
tanba reliziojo nia kaul maka ketaatan, kemiskinan dan kemurnian,” esplika padre SVD ida ba The Oe-Kusi Post, Sabádu 13 Marsu 2021.
Padre ne’ebé oras ne’e hala’o misaun evanjelizasaun iha parokia seluk hatutan, durante iha Parokia Oe-Silo, nia hasoru de’it eis padre RD iha momentu selebrasaun loron boot Santo Paskua nian, no loron boot Natal tinan foun, nia selebra ho sarani sira iha área Kutet nian.
“Iha estasaun balun iha Kutet maka Diocese fó fiar ba misionariu sira husi SVD maka jere, iha Kutet rasik eis padre RD ne’e nanis ona iha ne’eba molok ha’u mai iha parokia Oe-Silo,” nia esplika.
Nia hatutan, desde eis padre RD tama iha Oe-Kusi Ambeno, nia nunka moris hamutuk iha komunidade SVD laran, maibé dalaruma tuir enkontru ofisial balun entre padre SVD sira tantu iha NTT, no iha Dili.
“Nia moris mesak loos kleur ona, la moris iha komunidade SVD nia laran. Nia la’os reliziojo SVD kleur ona, maibé nia mós nunka husu bispo sira atu tama ba Diocesano. SVD abandona nia kleur ona”.
Nia selembra iha dekada 1990, eis padre RD ne’e sai husi Oe-Kusi Ambeno ho nia motorizada ba konventu SVD nian ida iha Lalian, Atambua. To’o ne’eba, nia hateten ba padre SVD sira iha konventu ne’e katak favor labele bo’ok nia motor ne’e. Nia la’o ba kompras sasan, fila ema kolega ida maka hatete ba nia katak ohin padre ida bo’ok nia motor ne’e. Nune’e, nia sunu kedas nia motor ne’e iha fatin ne’e kedas.
“Ida ne’e de’it hatudu katak nia komunikasaun ho SVD nian la di’ak kleur tiha ona”.
Padre ne’e esplika, tuir regra kongresaun SVD nian katak, kada tinan tolu sempre halo rotasaun ba padre SVD ida, maibé desde tinan 1975 to’o tinan 2018, SVD nunka halo rotasaun ba eis padre RD ne’e, tanba klaru katak nia moris mesak loos ona desde tama iha Oe-Kusi Ambeno. No, parokia sira ne’ebé SVD jere maka hanesan parokia Oe-Silo kobre Pasabe, no Baoknana, maibé uluk ne’e inklui mós parokia Numbei (Oe-Kusi villa). No área SVD nian iha Timor-Leste maka hanesan iha Oe-Kusi Ambeno, parokia Balibo, parokia Hera (Dili), no parokia Watulari (Vikeke).
“Durante tinan barak nia moris mesak, la obedese ba nia superior sira. Liu tan ida ne’e laiha moris komunidade ou seja la moris ho nia maluk padre SVD sira. Di’ak liu ita honesto de’it. Tribunal eclesial bele hasai nia desijaun, maibé tuir concordata ne’ebé Estado RDTL ho Vaticano define klaramente kona-ba oinsa aplika lei RDTL bainhira parte igreja nian halo sala ruma. Lei inan: Konstituisaun RDTL sempre iha leten”.
Tuir katekista antigun ida katak, Oe-Kusi Ambeno ne’e uluk nu’udar área ba misionariu sira husi SVD sira, no SVD sira uluk maka jere Igreja tomak iha rai-enklave ne’e, maibé depois iha mudansa hodi fatin balun Diocesano sira maka jere.
Katekista ne’e esplika, desde tinan 1975, eis padre RD ne’e identiku ho padre Kutet, no tantu Diocese no SVD nunka husik (permite) nia selebra misa eukaristia iha parokia SVD sira iha Oe-Kusi Ambeno, maibé iha de’it kapela ki’ik sira iha Kutet. No padre SVD sira ne’ebé hala’o misaun iha igreja iha Oe-Kusi Ambeno ne’e maioria husi Flores, Indonézia. Padre SVD sira ne’ebé antes ne’e hala’o evanzelijasaun iha Oe-Kusi Ambeno maka hanesan padre Dominikus Leki Nahak, SVD, padre Paulus Udjan, SVD, padre João Tamonob, SVD no padre SVD sira seluk.
“Nia mai kleur ona iha ne’e, maibé sarani maioria iha Oe-Kusi Ambeno nunka hatene katak nia ne’e husi kongresaun SVD. Maioria so hatene de’it katak nia ne’e amo Kutet,” esplika katekista Antigu ida.
Nia hatutan, tuir loloos SVD mós durante tinan barak ona la brani atu hasai nia husi SVD no Kutet, no bainhira kazu ne’e mosu ona maka ema hotu foin hatene katak, nia ne’e mai husi kongregasaun SVD.
Entretantu, antes ne’e iha loron 10 Marsu 2021 kongresaun SVD iha Kuluhun, Dili hasai komunikadu imprensa ida katak, Vatikanu hasai ona RD nu’udar padre iha tinan 2018, maibé faktu loloos hatudu desde tinan 1975 to’o 2018, eis padre RD moris mesak loos, nunka moris hamutuk ho padre SVD sira seluk iha rai-laran.
Eis padre RD kumpri ona prosesu julgamentu ba nia kazu alegasaun kriminal kona-ba pedofilia iha Tribunal Disitrital Oe-Kusi Ambeno iha loron Tersa 23 Fevereiru 2021, no tuir planu sei kontinua fali iha loron 22-23 Marsu tinan ida ne’e.
Notisia relavante: Deskonfia polisia ba ameasa tan labarik orfonatu Topu Honis iha Kutet
