OE-BAU (TOP) – Autoridade lokal sira iha Oe-Kusi Ambeno kondena hahalok joven nain 7 ne’ebé privatiza no partidariza povu Oe-Kusi tomak hodi “hasai” José Luis Guterres husi Oe-Kusi Ambeno ho rajaun ne’ebé nakonu ho intensaun partidu politika balun nian, tanba desde Novembru 2019 to’o ohin loron, orsamentu laiha hodi halo, no kontinua mega projetu sira ne’ebé iha ona.
Dezeju atu “duni sai” Lugu husi Oe-Kusi Ambeno ne’e boot tebes, tanba hafoin deputadu husi bankada FRETILIN, Fabião de Oliveira husu no ezije kestaun ne’e iha sesaun plenaria Parlamentu Nasionál iha Segunda 01 Juñu dadersan, iha parte lorokraik joven sira ne’e mós halo kedas konferénsia ba imprensa katak tenke hasai ona Lugu husi Oe-Kusi Ambeno ho rajaun ne’ebé hanesan deputadu Fabião de Oliveira nian, FRETILIN ezije governu tenke troka Lugu. Joven sira ne’e ho fiar a’an no tebe-retek katak, sira reprezenta povu Oe-Kusi Ambeno, maibé parte balun inklui Francisco Loka konsidera Petisaun kontra Lugu la’ós reprezenta povu Ambeno tomak, maibé sira reprezenta grupu partidu politika ida.
Xefe suku sira ne’e mós konsidera petisaun hodi “duni sai” Lugu husi rai-ketan ne’e hatun de’it povu Ambeno nia dignidade, tanba Lugu hetan nomeasaun hodi assume kargu Prezidente Autoridade ho liman mamuk, no bazeia ba alterasaun lei número 3/2014 ne’e mós nia tenke la’o ba-mai Dili ho rajaun hodi halo liña koordenasaun serbisu entre ministériu sira iha nivel nasionál.
“Ami xefe suku mo’e kuandu sira dehan reprezenta povo Oe-Kusi Ambeno nia naran, maibé ita hare sira ne’e reprezenta partidu politik ida iha Oe-Kusi ba interese privadu ema ida rua nian,” hateten xefe suku Cunha, Domingos Seco Caunan liu husi konferénsia ba imprensa iha salaun Madre Dominikana iha Oe-Bau, Oe-Kusi Ambeno, Sesta 05 Juñu 2020.
Iha loron Segunda 01 Juñu joven nain 7 ne’e halo konferénsia imprensa hodi deklara aan katak sira reprezenta povu Oe-Kusi Ambeno, maibé xefe suku sira ne’e kondena sira nia deklarasaun ne’e hodi husu ba sira atu labele privatiza no partidaria povu tomak hodi servi de’it ema ida-rua nia interese.
“Ami xefe suku 18 ho ami nia aldeia 63 maka reprezenta povo Ambeno hodi deklara katak ami apoiu José Luis Guterres ‘Lugu’ atu sai aman ba Oe-Kusi Ambeno to’o nia mandatu remata,” hateten portavos xefe suku Tai-Boko Joaquin Tafin.
Tafin mós konsidera konteudu petisaun ne’ebé aprezenta husi hoven nain 7 ba orgaun soberanu sira iha rai-laran nu’udar propaganda politika no informasaun falsu, tanba ne’e nia husu ba lider orgaun soberanu sira labele fiar petisaun ne’e.
“Ami lamenta tebes ho juventude partidaria sira ne’ebé reprezenta povo Oe-Kusi nia naran hodi ba deklara iha nasionál atu hasai Prezidienti Autoridade, ami mak povo nia nain, tanba ami eleitu liu husi votasaun suku povo mak hili ami, dala ida tan joventude sira ne’ebé ba iha nasionál ne’e pesoal iha interese politika, ami la konkorda ho hahalok sira ne’e tanba hamonu dignidade Atoni Oe-Kusi nian,” Tafin afirma.
“Dala ida tan sira ne’e la’os reprezenta povo Oe-Kusi nia naran tamba ami la delega ba kualker ema atu ba reprezenta oe-kusi, sira nia konferensia hala’o iha nasionál ne’e illegal”.
Entretantu, antes ne’e mós Prezidente Parlamentu Nasionál (PPN), Aniceto Guterres rekoñese, iha duni grupu joven ida hato’o petisaun ba nia kona-bá kritika sira hasoru Prezidente Autoridade ba Rejiaun Administrativu Espesial Oe-Kusi Ambeno (RAEOA), José Luis Guterres “Lugu”, maibé petisaun ne'e "tama sala kuartu", tanba kestaun ne’e kompetensia governu nian, la’ós kompetensia Parlamentu Nasionál.
Notisia relevante: Petisaun kontra Lugu "tama sala kuartu"
PPN, Aniceto simu petisaun husi “joven partidariu Ambeno” iha nia gabinete iha loron 28 Maiu liuba.
“Maibé, ha’u hateten ba sira katak, buat hotu tenke la’o tuir ninia dalan, tanba ida ne’e kompetensia governu nian, liuliu Primeiru Ministru Taur Matan Ruak, atu hola desizaun,” hateten PPN, Aniceto ba jornalista sira hafoin remata sorumutu ho Prezidente Repúblika, Francisco Guterres “Lú Olo” iha Palásiu Prezidensial iha Ai-Tarak Laran, Dili Kuarta 03 Juñu 2020.
Nia mós durante ne’e observa katak desde autoridade foun hakat ba rai-ketan Oe-Kusi Ambeno, susar tebes ba Lugu hodi halo projetu boot sira basa osan mak laiha duni.
Entretantu, alterasaun dahuluk ba Lei nú. 3/2014, 18 Juñu, ne’e la muda estatutu RAEOA-ZEESM, maibé muda de’it prosesu tomada pose ba Prezidente Autoridade RAEOA iha ne’ebé uluk Prezidente Repúblika mak fó pose maibé agora Primeiru-Ministru mak sei fó pose.
Alterasaun lei ne'e mós hatuur RAEOA nu'udar órgaun ida autónomu iha jestaun, maibé la’ós autonomia hanesan podér lokál ida. Podér lokál aban bainrua sei iha ninia órgaun ne’e eleitu hosi povu depois nia iha órgaun fiskalizadór ida no iha asembleia ida para atu kontrola.
Hafoin alterasaun ba lei ne'e, ikus mai Primeiru-Ministru, Taur Matan Ruak mak nomeia, no fó posse ba José Luis Guterres "Lugu" hodi asume kargu Prezidente Autoridade ba RAEOA-ZEESM TL, la'os hanesan lei uluk Prezidente Repúblika mak fó posse.
Lei foun ne'e katak, Prezidente Autoridade submete ba iha governu, no presija halo serbisu liña ministerial sira iha nasionál, no relatóriu sira mós submete ba iha governu, la'ós ba fali Prezidente Repúblika.
