MASI (TOP) – Asosiasaun Rede Informasaun Oe-Kusi Ambeno (REINO) lansa ona ameasa hodi halo revolta hasoru Prezidente Autoridade ba Rejiaun Administrativu Oe-Kusi Ambeno (RAEOA), José Luis Guterres bainhira la promove Ambeno oan sira ba Sekretáriu Rejional sira, maibé balun konsidera pozisaun REINO ne’e nu’udar asosiasaun ba partidu politika ida, tanba povu "terus durante tinan lima (2015 - 2019)", REINO "nonok hela de’it".
Vincencio Cono rezidente bairo Masi katak bainhira governu sentral kumpre konstituisaun artigu 5 kona-bá rejiaun espesial no autonoma, no hatama tan projetu pilotu ida Zona Espesial ba Ekonómia no Sosial Merkadu (ZEESM) ne’ebé hahu tama iha rai-ketan ne’e halo povu hahu moris iha ditadura nia-laran.
No a’at liutan, autoridade tuan hadau povu nia sasan hanesan rai to’o ohin loron seidauk hetan kompensasaun ruma, inklui sistema distribuisaun Estadu nia riku-soin mós tenke iha kartaun militante partidu nian, maibé REINO nunka hamrik baku hirus matan hodi defende povu. Oras ne’e liu tiha tinan lima ona mak foin hamrik ko’alia.
Cono hatutan, problema hahu mosu hanesan komunidade lakon sira-nia rai, uma, plantasaun, rate no seluk tan. Problema ne’e guvernu anterior konsege rezolve ona balun, no balun seidauk to’o ohin loron.
Nia hatutan, bainhira populasaun sira iha Samoro halo demostrasaun hodi defende sira nia direitu nain ba rai, movimentu estudante sira husi Dili no balun husi Oe-Kusi Ambeno mak hamutuk ho ferik-katuas sira tun ba estrada hodi defen sira nia direitu, maibé infelizmente REINO nonok lakon tiha.
Nune’e, nia kestiona natureza no pozisaun REINO ne’ebé akuza hanesan organizasaun politika partidaria no iha interese partidu balun ne’ebé mak infiltra iha REINO nia laran, tanba durante tinan 5, tuir nia katak REINO nunka hakilar hodi defende povu kbi’it la’ek sira ne’ebé autoridade tuan viola hela sira nia direitu báziku sira.
“Ha’u observa katak sira dukur liu, tanba problema povu Oe-Kusi Ambeno enfrenta hahu iha tinan 2015 to’o ohin mak ita foin rona REINO nia lian,” hateten Vincencio Cono ba The Oe-Kusi Post (TOP) iha bairo Masi, suku Costa, Oe-Kusi Ambeno, Sesta 15 Maiu 2020.
“Uluk tama serbisu tenke iha kartaun militante. Problema professor sira muda tun, muda sa’e REINO taka ibun, agora mak foin halo konferénsia ba imprensa dehan ida ne’e la di’ak,” Cono kestiona independensia REINO nian.
Nia esplika, problema sosial barak ne’ebé akontese bainhira projetu pilotu ZEESM tama iha Oe-Kusi Ambeno durante tinan 5 nia laran halo REINO mós toba hakmatek tiha durante tinan5, tanba nunka foti asaun ruma hodi defende povu ki’ik sira ne’ebé sira nia direitu violadu.
Cono mós konkorda katak autoridade foun tenke involve (promove) duni Ambeno oan sira iha Sekretáriu Rejional sira, no mós asesor sira, maibé tuir nia katak problema seidauk bele nomeia Sekretáriu Rejional sira, tanba osan mak seidauk iha.
Nia dehan, bainhira osan iha ona planu ne’e bele realiza ona, no nia rekomenda mós ba Lugu tenke hela metin ona hodi konsentra ba serbisu iha Oe-Kusi Ambeno.
Notisia relevante: REINO ameasa revolta hasoru Lugu
Iha parte seluk, Xefe Suku Cunha, Domingos Seco Caunan konsidera REINO nia ameasa atu halo manifestasaun hasoru autoridade foun sei la iha solusaun, no nia prefere REINO tenke hasoru direita ho Lugu hodi hato’o sira nia preokupasaun ne’e direitamente.
“Ha’u hanoin kuandu halo asaun ruma ho emosional liu-liu atu halo manifestasaun hasoru ita nia Prezidente Autoridade. Dalan di’ak ida mak ita tenke unidade hodi hasoru direita ho Prezidenti para hato’o ita nia problema ho karta la’ós ho konferénsia, uluk ita la hetan sira hakilar hanesan ohin ne’e,” hateten xefe suku Caunan via kontaktu telemovél ba TOP.
Nia hatutan, nu’udar Ambeno oan iha direitu tomak atu serbisu ba nia-rain rasik. Bainhira Prezidente lalin ema barak husi munisipiu seluk, ida ne’e tuir loloos labele akontese, tanba Ambeno oan sira mós oras ne’e matenek barak ona.
“Ha’u lakohi hanesan uluk mandatu Prezidente Autoridade dahuluk nian nian, mai lori ema barak husi munispiu seluk, entaun Ambeno oan sira nafatin sai penontong. No, hanesan ohin REINO halo konferénsi ne’e mós sira foin hakfodak. Uluk ne’e problema barak, maibé sira taka tilun, agora mak foin hakilar,” Caunan kestiona.
Parte balun mós kestiona maka’as pozisaun REINO nian durante tinan lima, tanba tuir loloos tenke halo monitorizasaun no halo advokasia ba prosesu implementasaun osan lubuk ida ne’ebé aprova husi governu sentral atu halo rai-ketan ne’e nabilan liu Singapore, maibé realidade dezenvolve de’it suku ha’at iha postu Pante Macassar. Lori tinan 5 ho osan boot tebes dezenvolve de’it suku 4 oan ne’e iha Oe-Kusi villa, maibé kondisaun suku 14 seluk nafatin hela de’it to’o ohin loron, iha mudansa itoan mak hetan ona enerjia eletrisidade, maibé buat hotu desde tempu Portugues to’o ohin loron nafatin de’it, laiha mudansa ida.
Rezultadu auditoria Tribunal Camara das Contas mós identifika osan lubuk ida mak lakon durante prosesu implementasaun projetu pilotu ZEESM, no auditoria ne’e mós detekta USB ida ho nia folin $400, maibé REINO nunka kestiona, REINO nonok de’it.
Hatan kona-bá kestaun ne’e, Asistente Koordenador REINO António Casenube, rejeita akuzasasun ne’e hodi defende asosiasaun REINO nu’udar asosiasaun ida idependente, la’ós asosiasaun partidaria.
“Ami ne’e organizasaun ida independente, la’ós organizasaun partidaria,” hateten Casenube via kontaktu telemovél ba The Oe-Kusi Post, Sesta 15 Maiu 2020.
Nia hatutan REINO hahu eziste iha Oe-Kusi Ambeno iha tinan 2008, no molok kriasaun RAEOA no projetu pilotu ZEESM tama iha rai-ketan ne’e, REINO halo ona advokasia ba Lei Número 3/2014.
