AMBENO (TOP) – Eis Sekretariu Rejional Agrikultura no Dezenvolvimento Rurál (2017) atual Prezidente Autoridade ba Rejiaun Administrativu Espesial Oe-Kusi Ambeno (RAEOA), Régio da Cruz Salu halo ona diskusaun ho empreza ida husi Timor Osidental, Nusa Tenggara Timur (NTT) atu halo projetu Embung Oelfeub-Kiubaki ne’ebé abandonadu desde nia tempu iha tinan 2017 atu sai fali fatin turizmu komunitaria.
Iha tinan 2017, total orsamentu ne’ebé alokadu no aprovadu ba Rejiaun Administrativu Espesial Oe-Kusi Ambeno (RAEOA) no Zona Espesial ba Ekonomia Sosial no Merkadu (ZEESM) hamutuk millaun $171,9, no proposta Orsamentu Jeral Estadu tinan 2017 ba Sekretariu Rejionál Agrikultura no Dezenvolvimentu Rurál ne’ebé lidera husi Regio da Cruz Salu atuál Prezidente Autoridade RAEOA Provizoriu mak $2,619,369 ne’ebé fahe ba Salario no Vensimentu hamutuk $498,469, Bens no Serbisu hamutuk $210,000, Kapitál Menor hamutuk $110,900, no Kapitál Dezenvolvimentu mak $1,800,000.
Husi montante osan hirak ne’e, iha tinan 2017, Sekretariu Rejionál Agrikultura no Dezenvolvimentu Rurál ne’ebé lidera husi Regio da Cruz Salu atuál Prezidente Autoridade RAEOA Provizoriu hamosu programa di’ak ida hanaran Embung Oelfeub-Kiubaki hodi lori benefisiu ba povu sira iha aldeia Bonemese, suku Naimeko, Postu Pantai Makassar, Oe-Kusi Ambeno.
Projetu embun ne'e lokaliza iha bairru Oelfeub-Kiubaki, suku Naimeko Postu Pantai Makassar, Autoridade RAEOA konstrui iha 2017 liu hosi Diresaun Rejionál Agrikultura no Dezenvolvimentu Rurál, Departamentu Irrigasaun Jestaun Distribuisaun Água, hosi sai hanesan sistema naturál retensaun bee rai okos no udan-been bazea ba contour.
Informasaun balun ne’ebé The Oe-Kusi Post (TOP) asesu, montante osan ba projetu Embung Oelfeub-Kiubaki ne’e mak US $87.969.68 ne’ebé konstroi iha mandatu Sekretariu Rejionál Agrikultura no Dezenvolvimentu Rurál ne’ebé lidera husi Regio da Cruz Salu atuál Prezidente Autoridade RAEOA Provizoriu, maibé faktu hatudu projetu embung ne’e desde tinan 2017 to’o ohin loron seidauk kanaliza ba komunidade sira iha suku Naimeko liliu ba komunidade sira iha aldeia Bone-Mese (Boen-Mese), tanba kanu ne’ebé atu kanaliza bee husi embung ne’e sai intupidu tiha durante tinan barak ona.
Xefe aldeia Bone-Mese (Boen-Mese), suku Naimeko Posto Pantai Makassar, Hendrique António Abi, rekomenda ba Prezidente Autoridade Rejiaun Administrativa Espesiál Oe-Kusi Ambeno (RAEOA), Régio da Cruz Salu, atu kontinua nia projetu embung Oelfeub-Kiubaki, ne’ebé abandona desde tinan 2017 bainhira asumi kargu nu’udar Sekretáriu Rejionál ba Asuntu Agrikultura.
“Embun Kiubaki, konstrui iha 2017, tempu ne’eba Sekretáriu Rejionál ba Asuntu Agrikultura, atuál Prezidente Autoridade RAEOA Provizoriu mak konstrui, obra ne’e halo to’o remata, bee iha no asesórsies sira atu kanaliza bee kompletu, maibé la dura to’o tinan, fulan tolu de’it aat ona, bee la fornese to’o komunidade sira, entaun problema ne’ebé akontese ba komunidade sira, infrenta hela problema bee-moos iha mumentu ne’ebá to’o ohin loron, agora sai ona Prezidente Autoridade RAEOA ami husu sei bele kontinua hadi’a projetu ne’e,” Xefe aldeia Bone-Mese (Boen-Mese), suku Naimeko Posto Pantai Makassar, Hendrique António Abi hateten ba jornalista sira iha embung Oelfeub-Kiubaki, Kuarta, 03 Setembro 2025.
Autoridade lokál ne’e, katak projetu ne’e, nia objetivu atu fornese ba komunidade sira hodi utiliza ba konsumu, ortikultura inklui serbí ba animál, maibé hafoin konstrui fulan tolu de’it, aat tiha fali no projetu ne’e hahú kedas 2017 abandona to’o ohin loron.
Oras ne’e iha ona sinál ida katak, atu fila tiha projetu ne’e ba fatin turizmu komunitaria.
“Ha’u hare embung Oelfeub-Kiubaki sai fatin estratejiku ho nune’e iha semana kotuk ha’u koordena ona ho kompañia internasional ida husi Indonézia mai iha Oe-Kusi Ambeno hamutuk rai nain mak dezenvolve embung Oelfeub sai fatin turizmu komunitaria, tanba uluk ita halo embung ne’e ita la halo kompensaun ba rai nain,” PA RAEOA, Régio da Cruz Salu hateten ba jornalista sira iha Oe-Kusi Ambeno Tersa foin lalais.
“Ha’u konvida ita maluk nain-rua husi NTT Indonézia sira iha esperiensia barak oinsa atu dezenvolve embung sai fatin turizmu komunitariu, agora kuandu ita dezenvolve didiak ita nia embung sira, ita halo acara hanesan ulan tahun, kazamentu no seluk tan ita bele merayakan ka festa la presiza ita ba dook,” Régio Salu afirma hodi hadia ninia projetu abandonado ne’e iha tinan 2017.
Nia hatutan, empreza husi NTT ne’e sei rehabilita embung tolu ne’ebé sai abandonado tiha desde tinan 2017 iha Oe-Kusi Ambeno, no embung sira ne’ebé abandonado ne’e iha ninia mandatu nu’udar Sekretariu Rejional Agrikultura no Dezenvolvimentu Rural durante periodo mandatu ho Mari Bin Amude Alkatiri desde tinan 2015 to’o 2017.
“Ita identifika embung tolu ho objetivu atu moderniza sai fatin turiZmu komunitariu, agora ne’e la signifika ita atu halo ohin ne’e, maibé ita sei hahu ho buat ida atu nune’e ita fatin inspirasun ba rai nain sira nia to’o besik liu embung ne’e sira tenki uza be’e ne’e,” nia esplika.
Antes ne’e iha loron Kuarta, 03 Setembru 2025, Xefe Aldeia Bone-Mese, Hendrique António Abi deklara públikamente katak, eis Sekretariu Rejionál Agrikultura no Dezenvolvimentu Rural atual PA RAEOA ninia legado fallado ida mak projetu embung Oelfeub-Kiubaki ne’ebé halo iha tinan 2017 liu loron tolu de’it sai abandonado no intupidu tiha to’o ohin loron.
Maibé PA RAEOA, Régio da Cruz Salu konsidera deklarasaun Xefe Aldeia Bone-Mese nian ne’e nakonu ho motivo politika, tanba tuir nia katak, projetu embung ne’e la’o di’ak hela maske realidade hatudu sai abandonado tiha desde 2017 to’o ohin loron.
Notisia relevante: Estado gasta osan $87.969,68 ba embung Oelfeub-Kiubaki ikus mai intupidu tiha tinan 8 ona
“Xefe aldeia Bone-Mese nia ba sai iha media ne’eba ne’e politika sira aproveita nia ko’alia arbiru de’it, dehan embung ne’e abandona maibé abandona iha ne’ebé, bee iha hela xefe aldeia mak lakoi orienta komunidade atu bele utiliza be’e iha embung ne’e,” PA-RAEOA defende aan ho nia projetu fallado ne’e.
Diretor Rejionál Agrikultura RAEOA, José Oki sente kontente tebes ho planu-midar husi PA RAEOA atu hadia tiha projetu embung sira ne’ebé sai abandonado kleur ona.
Dadus husi Diresun Rejional Agrikultura hatudu, governu rejional durante ne’e konstroi ona embung hamutuk 13, maibé maioria abandonado tiha to’o ohin loron.
