Oekusipost.com Padimau – Esforsu autoridade Rejiaun Administrativu Espesial Oe-Kusi Ambeno (RAEOA) hodi prepara fatin ba Ambeno oan sira atu kumpri loron 14 iha Sentru Akollimentu sira iha Oe-Kusi Ambeno hetan elojia no apresiasaun boot husi ema barak, maibé mosu desijaun “tatidik malu” entre Xefe Gabinete Interinu Prezidente Autoridade ba RAEOA, Agustinho Caet ho Xefe Saúde Interinu, Marcos Seo kona-bá projetu fornesimentu ai-han (catering).
Entre, sira nain rua (Caet ho Seo) ida-idak uja ninia poder hodi desidi empreza ida ne’ebé bele fornese ai-han ba ema sira iha Sentru Akollimentu sira iha Hotel-Lifau, Hotel Fitun Lima no eis rezidensia Sekretariu Rejional sira iha Fulolo.
Husi parte Caet argumenta, to’o oras ne’e autoridade seidauk selebra kontratu ho empreza ruma atu fornese ai-han, maibé diretór interinu Seo katak, empreza Nidel a ne’ebé iha loron hirak liuba fornese ai-han iha baze legal hela hodi tein atu fó han Ambeno nia oan sira iha Sentru Akollimentu sira, maibé Caet konsidera empreza Nidela seidauk iha kontratu legal ruma ho autoridade, no ikus mai Caet foti desijaun hodi hapara tiha kompañia Nidela.
Kompañia Nidela Unipessoal Lda iha duni kontratu legal hodi fornese ai-han ba pasiente sira iha Hospital Referal Oe-Kusi Ambeno, maibé seidauk iha baze legal ruma hodi hatama hahan ba Sentru Akollimentu sira.
Maske nune’e, Diretora kompañia Nidela Unipesoal Lda, Adelaide da Costa la satisfas ho desizaun suspensaun ne’e, tanba tuir Adelia katak loloos tenke fó hatete uluk ba nia loron tolu molok autoridade desidi suspende nia kompañia, la’ós foti desijaun ho nakdedar (derepente) de’it.
“Ha’u sente la satisfas ho desijaun fó mai ha’u hanesan karta hapara ha’u nia Catering ida ne’e,” hatete diretora Adelia ba Oe-Kusi Post iha Padimau, Oe-Kusi Ambeno, Sesta 10 Abril 2020.
Diretora Adelia konta, hafoin Prezidente Repúblika, Francisco Guterres Lu Olo anunsia Estadu emerjénsia iha loron Sesta 27 Marsu 2020, nia restorante ne’e mós taka tiha ona hodi kumpre medida sira durante Estadu emerjénsia ne’e rasik, derepente diretór interinu saúde RAEOA, Marcos Seo hakat ba nia uma hodi husu nia atu hatama hahan ba Sentru Akollimentu sira.
“Iha ami nia diskusaun ne’e ha’u lakohi tanba ha’u taka ona, governu mós bandu, maibé nia dehan sira hili ha’u nia kompañia liu husi reniaun ka enkontru ho autoridade ne’ebé kompostu husi Prez idente Autoridade, saúde no finansa, sira desidi ha’u mak fornese hahan,” diretora Adelia haktuir hikas lia-fuan husi diretór Seo.
Adelia mós konsiente katak, saida mak diretór Seo ko’alia iha tempu ne’eba ne’e ibun mamuk de’it, tanba baze legal seidauk iha, maibé Seo nafatin hatete ba Adelia katak rezulta enkontru ne’ebé foin halo desidi ona kompañia Nidel a mak bele hatama hahan, maske seidauk iha kontratu legal ruma, no Seo mós esplika no garante ba diretora Adelia katak, la presija kontratu legal mós saida mak nia hatete ne’e legal hela, tanba agora iha hela situasaun Estadu emerjénsia.
“Marcos mai, ha’u lakohi tanba laiha baze legal ida, maibé nia hatete katak, sira hili kompañia Nidela bazeia ba enkntru, tanba tuir lei aprovizionamentu nian la presija tanba agora dadauk Estadu emérjensia ami desidi no bele hatudu verbalmente ba ha’u nia kompañia,” diretora Adelia kontinua konta orden verbal husi Marcos Seo.
“Ida ne’e mós ha’u lakohi nafatin tanba laiha kontratu, maibé señor Marcos dehan asina kontratu kona-bá fornesimentu hahan ba hospital ne’e, agora mós bele hatutan de’it fornese hahan ba fatin akollimentu sira, tanba ne’eba hanesan mós pasiente, ida ne’e deklara husi señor Marcos Seo,” nia esplika.
Diskusaun entre diretora Adelia ho diretór Seo ne’e naruk tebes. Nain ba empreza Nidela nafatin ezije kontratu legal ruma molok fornese hahan ba Sentru Akollimentu sira, no diretór Seo falla hodi fó kontratu legal, maibé garante de’it ba rezultadu enkontru ho ekipa sira ne’ebé hamosu orden verbal de’it, la’ós orden eskrita ne’ebé iha poder legal. Tanba fiar de’it ba orden verbal ne’e, empreza Nidela mós tuir de’it ona hodi hahu fornese ai-han iha loron 24 Marsu 2020, no ikus mai hapara tiha fali iha loron 8 Abril 2020.
“Ha’u husu nia (Marcos Seo) kona-ba baze legal, maibé nia dehan se ita boot la fiar, entaun ha’u telefone ba Pre z identi Autoridade para rona rasik de’it. Telefone hotu tiha no Prezidenti Autoridade dehan ha’u nia kompañia mak fornese hahan husi 24 Marsu to’o 8 Abril ne’e mak sira fó karta suspensaun mai ne’ebé ha’u la hatene desijaun ne’e mai husi Prezidente Autoridade ka pesoal balun,” diretora Adelia sente dúvida.
Entretantu, iha parte seluk, Xefe Gabinete Interinu Prezidente Autoridade ba RAEOA no ZEESM, Agustinho Caet hateten, autoridade desidi suspende kompañia Nidela hodi halo fali kotasaun foun ba kompañia 3 atu konkore liu husi dalan prosesu aprovizionamentu, nune’e bele iha kontratu legal.
“Ha’u hanoin karta ne’e fó ho razaun ida legal, tanba ita sedauk iha kontratu ho kompañia Nidela kona-bá fornesimentu ai-han ba ema sira ne’ebé hela iha fatin akollimentu ne’e, maibé ita iha kontratu ba fornesimentu ai-han ba pasiente sira iha Hospital Referal Oe-Kusi,” esplika Agustinho Caet ba Oe-Kusi Post iha nia serbisu fatin, Oe-Bau, Oe-Kusi Ambeno.
Iha tempu ne’eba, Caet rekoñese iha duni rekomendasaun husi Marcos Seo ba kompañia Nidela iha momentu enkontru ho Prezidente Autoridade.
“Maibé depois ita nia Prezidenti Autoridade dehan katak tenki presija halo kotasaun 3 ne’e atu ita hili se mak nia demanda ne’e tun, ita bele hili,” nia esplika.
Maibé depois nia, Marcos Seo rasik mak ba ko’alia ho kompañia Nidela ne’e para fó kotasaun katak nia mak tein hahan ba sira hela iha sentru akollimentu ne’e, entaun kompañia hatan no tein duni.
“No ami husi autoridade ami hein atu halo prosesu legal prepara kontratu para ita hare, sei Nidela agora iha ona kontratu ho Hospital, entaun ita presiza hare se iha legalidade ne’e ita bele hatama tan item ida ba, alem de fornesimentu hospital no mós fornese ba iha sentru akollimentu sira para depois kontratu ne’e bele validu,’ Caet esplika.
Nia hatutan, oras ne’e autoridade hein to’o semana rua ona, maibé prosesu ne’e la la’o, no autoridade hanoin katak labele husik ema kontinua fornese hahan bainhira laiha kontratu legal ruma hodi labele hamosu risku iha prosesu auditoria sei tuir mai. No tenke haketak kontratu legal entre fornese hahan ba pasiente sira iha hospital referral ne’e ho ema sira iha sentru akollimetu, tanba buat rua lahanesan. Ida-idak tenke iha nia dalan legal rasik hodi labele prejudika malu iha tempu oin mai.
“Tanba ida ne’e mak ami suspende, maibé atu hatete ami la hapara kontratu, tanba nia kontratu hatama hahan ba pasiente sira iha hospital ne’e agora la’o hela. Ita suspende de’it ba fornesimentu ai-han ba iha sentru akollimentu, tanba seidauk iha kontratu,” Caet klarifika.
Nia hatutan, oras ne’e empreza balun hahu hatama ona kotasaun, no husu mós empreza Nidela bele hatama kotasaun. Rezultadu ba kotasaun ne’e sei fó sai semana oin.
Maske suspende hela Nidela, maibé autoridade oras ne’e uja hela osa cash hodi sosa hahan ba ema sira ne’ebé kumpre hela loron 14 iha sentru akollimentu sira iha Oe-Kusi Ambeno.
“Ita presija alin sira ninia hahan kada loron, entaun ami ba sosa iha kompañia balu ne’ebé fornese no sira fó presu mai ami. Depois ami ba foti, sira mai lori invoice ita selu hodi hein prosesu aprovizionamentu ne’e kompletu para ita formaliza ho kontratu, se ita la iha kontratu ne’e ita prezudika fali autoridade, tanba ne’e mak autoridade suspende ida ne’e no la iha intensaun seluk, ne’e tanba ita tenki submete ba iha prosesu aprovizionamentu”.
Oras ne’e makina Estadu tomak la’o hela ho osan duodesimu no mosu komentariu balun katak la presija halo aprovizionamentu, maibé Caet klarifika, kualker prosesu, kuandu tama ona iha prosesu aprovizionamentu, ka atu bolu kompañia ruma, atu rejimi tranzitóriu ka rejimi duodesimu, pelu-menus tenki utiliza sistema aprovizionamentu, tanba iha tipu tenderizasaun oioin balu fó sai ba públiku ho nia montante kedas, balu bele kontaktu de’it ba ema ne’ebé durante fornese buat ruma, se kontaktu karik depois husu nia kotasaun.
“Tanba kuandu ita la halo ida nee, ita tauk mak aban-bainrua kuandu ekipa auditória sira mai, sira bele deskobre katak ita hili ema ida, ida ne’e bele indika ka bele konsidera hanesan ita fó favoritizmu mak ita hili ema ne’e,” Caet esplika.
Maske nune’e, Diretór Interinu Saúde RAEOA, Marcos Seo nafatin defende nia pozisaun hodi dehan, kompañia Nidela iha hela kontratu legal ida hodi fornese hahan ba ema sira iha sentru akollimentu, maske kontratu ne’ebé nia refere ne’e ba fornesimentu hahan ba pasiente sira iha hospital referral, la’ós ba ema sira ne’ebé oras ne’e kumpri hela loron 14 iha sentru akollimetu sira.
“Nidela mak fornese ba fatin 3 ne’e, ida ne’e mak nia baze legal, tanba nia mós hetan kontratu iha Sekretáriu Saúde nia orsamentu, atraves hospital. Razaun ida ne’e mak ami hatete nia atu bele fornese hahan tanba iha kontratu ne’e iha dehan extra foun ba ita nia pasiente, ne’e la’ós pasiente, maibé hanesan pasajeiru, ida ne’e nia baze legal,”esplika Marcos Seo.
Marcos Seo nu’udar mós xefe ekipa prevensaun COVID-19 iha Oe-Kusi Ambeno konsidera desijaun suspende kompañia Nidela nu’udar sala boot ida husi autoridade rasik.
“Ha’u laiha desijaun, maibé ida ne’e hanesan erro boot husi gabinete liliu xefe gabinete, tanba nia laiha poder atu hato’o karta hodi demite kompañia Nidela, no nia lori prezidenti nia naran, ne’e tuir regras labele tanba nia labele lori prezidenti nia naran, nia la’ós gabinete, nia ne’e asesor edukasaun, maibé durante ne’e fiar nia nu’udar xefe gabinete interinu, ne’e labele. Hapara ne’e tenki tuir prosedimentu sira,” Seo esplika assuntu ne’e ho lian maka’as no nakdedar.
Seo mós hatene ona katak, iha ona kompañia ida mak hahu fornese ona hahan ba ema sira iha sentru akollimentu.
“Maibé, ha’u hatene katak kompañia fornese hahan ne’e nia la tuir prosedimentu. Ida ne’e ha’u prontu atu esklarese, tanba ita atu fornese hahan tenki tuir prosesu aprovizionamentu, tanba ne’e lei vigor tuir dekretu lei númeru 28/2014 kona-bá rejimi aprovizionamentu RAEOA nian,” esplika Seo.
