MAP nia OJE 2021 maioria ba “han-hemu” de’it

DILI (TOP) – Total osan ne’ebé sei aloka ba Ministériu Agrikultura no Peska (MAP) iha tinan 2021 maka $31.964 (1.69%). Husi total ne’e osan barak liu aloka ba “han-hemu” nia de’it (Bens Servisu no Saláriu Vensimentu) maka Millaun $14.5 no Millaun $4.1 ba Saláriu no Vensimentu kompara gasta ba programa atu aumenta produsaun no produtividade hetan de’it 35%.

Durante sesaun debate OJE 2021 iha Parlamentu Nasionál, deputada husi bankada CNRT, Virgina Ana Belo komenta OJE 2021 sei la fó benefisiu direita ba povu, tanba tuir nia katak osan ne’e barak liu maka aloka ba Bens Servisu no Saláriu Vensimentu ka ba “han-hemu” nian de’it, no osan itoan de’it maka aloka ba investimentu, no dezenvolvimentu.

Vise-Xefe Bankada CNRT, Deputadu Patrocínio Fernandes dos Reis, fó-sai katak, sei la invole tomada desizaun proposta OJE 2021.

“Ami iha mekanizmu rasik atu mantein silénsiu hodi la foti desizaun ba kualkér aprovasaun OJE ida-ne’e,” katak deputadu Patrocinio.

Total Proposta Orsamentu Jerál Estadu 2021 maka Biliaun $1.895. Husi total montante ne’e aloka Millaun $31.964 (1.69%) ba MAP.

Tuir La’o Hamutuk no HASATIL nia analiza no rekomendasaun ba OJE 2021 iha setór agrikultura katak, montante ne’e sa’e dupla kompara ho média persentajen OJE ba MAP iha tinan lima ikus ne’e.

Rekomendasaun husi organizasaun rua ne’e konsidera aumenta montante ne’e pasu pozitivu maibé, presiza haree ka analiza didi’ak, aumentu hirak ne’e bá programa saida de’it. Se haree ba setór Agrikultura tomak ne’ebé inklui mós alokasaun ba setór agrikultura iha Fundu Infrastrutura, Agrikultura Munisipiu, Agrikultura RAEOA no Fundu Dezenvolvimentu Kapitál Umanu, setór Agrikultura tomak hetan millaun $40.968 (2.16%).

Tabela 1. Proposta alokasaun OJE 2021 ba Setór Agrikultura

MAP

$31,964,000

Fundu Infrastrutura

$4,323,000

RAEOA

$1,103,493

Munisipiu

$3,578,000

Total  

40,968,493

“Haree ba parte programa nian, kuaze 34% husi orsamentu MAP nian aloka ba programa Boa Governasaun no Jestaun Institutional. Alokasaun 35% de’it mak ba programa aumenta produsaun no produtividade,” esplika karta rekomendasaun La’o Hamutuk no HASATIL ne’ebé The Oe-Kusi Post (TOP) asesu.

“Alokasaun ba atividade hirak ne’e hodi hadi’ak asesu ba merkadu no mós valores akresentadus 2% de’it. Alokasaun orsamentu ida ne’e la fó vantajen ba MAP nia objetivu atu hasa’e produsaun no mós rendimentu agrikultór sira nian. Ho modelu alokasaun sira hanesan nee mak to’o oras ne’e Timor-Leste nia produsaun la sa’e signifikante.

Karta rekomendasaun ne’ebé asina husi Koordenadór Sek. HASATIL, Gil Orasio Boavida, no Reprezentante Grupu Traballu Advokasia La’o Hamutuk, Mariano Ferreira katak, MAP mós presiza klarifika tanba sá alokasaun ba atividade asesu ba merkadu no valores akresentadus ne’e ki’ik tebes, enkuantu peskiza sira hatudu ona katak agrikultór sira sempre halerik kona-ba merkadu ba sira nia produtu (Oxfam 2019) no relatóriu kona ba impaktu COVID nian hatudu mós katak maioria agrikultór nia rendimentu tun maka’as durante ne’e.

MAP aloka mós orsamentu ba atividade sira hanesan peskiza ba variedade ai-han lokál, Konservasaun no mós iha atividade espesífiku ba produsaun adubu orgániku sira.



Grafika La'o Hamutuk.

“Atividade hirak hanesan ne’e nudár ezemplu atividade agrikultura ne’ebé sustentável tanba di’ak ba ambiente no mós la hatodan agrikultór sira”.

Ba tinan 2021, MAP iha programa prioridade boot 5, sub programa hamutuk 17 no atividade hamutuk 63 (Planu Asaun MAP 2021 iha livru 2B, pájina 202). Forsa de trabalho iha MAP ba 2021 hamutuk 1,153.

Ho númeru funsionáriu ne’ebé liu rihun Ida ne’e, tuir loloos MAP bele implementa nia atividade hotu ho di’ak. Dezafiu ba MAP mak, oinsá hasa’e produtividade no efisiénsia servisu iha instituisaun laran, hodi atinje prioridade no objetivu MAP ne’ebé define ona iha tinan 2021.

“Relasiona ho kestaun nee, ami sujere atu MAP define lista prioridade entre 5 -10 de’it, no orienta rekursu umanu no finansas hodi foka ba atinje objetivu husi prioridade sira ne’e”.

Entretantu, maske alokasaun osan ba setór produtivu sira ki’ik, foin lalais MAP, Pedro dos Reis husu ba Timor oan sira labele ba bebeik rai-liur hodi buka serbisu, maibé tenke hela metin iha rai laran hodi dezenvolve setor ne’e ho di’ak, tanba tuir nia katak, governu oras ne’e tau matan hela atu hadia setor ne’e maske realidade hatudu alokasaun osan ki’ik liu kompara ho osan ba “han-hemu” nian ne’ebé boot tebes.

Marcelino Bata
Author: Marcelino BataWebsite: https://www.oekusipost.comEmail: Este endereço de email está sendo protegido de spambots. Você precisa do JavaScript ativado para vê-lo.
Jornalista
Jornalista TOP. Bandu atu simu envelope ka sasan ruma husi fonte informasaun sira.

Online Counter