DILI (TOP) — Governu atual ne’ebé lidera husi Primeiru-Ministru, Taur Matan Ruak no viabiliza (tonka) husi partidu FRETILIN susesu iha prosesu jestaun ba moras Covid-19 iha rai laran, tanba seidauk rezista Timor-oan ida mate ba moras ne’e rasik, maibé governu nia desijaun hodi hanaruk hela de’it Estadu emerjensia no Serka Sanitária desde 8 Marsu to’o ohin loron konsege, no susesu ‘hamate’ ona sidadaun ida iha área Tasi-Tolu, Komoro, Dili.
Joanita Leite nu’udar viziñu ba matebian Filomena Fátima katak, iha loron rua liuba, matebian ba husu hela foos lata rua iha nia hodi tein. Joanita mós desidi fó duni foos lata rua, tanba sira nia foos mós saku nanotak ona, maibé Serka Sanitária no Estadu emerjensia sei kontinua hela de’it. Lahatene bainhira maka para.
“Matebian ne’e dehan, karik nia foos mai husu foho maka nia fó fali. Ha’u hatan ba nia dehan, di’ak hela, ita moris hanesan viziñu tenke ajuda malu. Horsehik ha’u buka fali nia la iha, odamatan kotuk-oin taka hotu,” Joanita Leite haktuir ba The Oe-Kusi Post (TOP) iha Lagoa III, Tasi-Tolu, Komoro, Dili Sesta 02 Abril 2021.
Iha fatin hanesan, Jacinto da Conceição Sarmento nu’udar mós viziñu ba matebian ne’e fiar katak, matebian desidi tara a’an, tanba nia hahan laiha ona.
“Ha’u dehan ba hau nia ferik oan atu ba fanu matebian ne’e, ha’u hanoin katak iha hela uma laran ne’e. Mai to’o uma ne’e matebian tara aan hela, keta nia mate tanba hamlaha dalaruma loos duni, tanba ohin polisia sira mai mós hahan iha uma laran la iha duni, foos laiha no buat hotu laiha,” Jacinto afirma.
Nune’e mós Xefe bairu Lago III, Rui Moniz Lopes esplika, motivu matebian desidi tara aan, tanba impaktu husi implementasaun Serka Sanitária ne’ebé serka metin populasaun sira iha Dili laran labele la’o ba buka osan no hahan hodi bele han iha moris lorloron nian.
“Ita haree katak buat hotu ba nia la iha ona, ho razaun hanesan hahan iha uma laran mós la iha ona ne’e maka nia hanoin la to’o, ita bele konsidera nia mate tanba hamlaha, hahan la iha duni, foos mós laiha. Buat hotu ba nia atu konsumu la iha, entaun ida ne’e nia hanoin badak, nia foti desizaun tara a’an”, esplika xefe bairu ne’e.
Xefe bairo ne’e argumenta, matebian nia laen antes ne’e ba tiha ona Ermera molok governu hatama Dili ba situasaun Serka Sanitária. Hafoin Serka Sanitária hahu iha Dili iha loron 8-15 Marsu no kontinua tan Abril no agora kontinua aumenta tan loron 14 no tama fali ba Estadu emerjensia to’o fulan Maiu, entaun difikulta tebes nia la’en atu fila mai Dili, no matebian mós maske hasoru hela problema menus ai-han mós nia labele ba Ermera, tanba Serka Sanitária ne’e bandu.
“Matebian antes ne’e serbisu iha loja, maibé kuandu tama ona iha Serka Sanitária serbisu hotu taka, entaun nia mós iha uma de’it”.
Entretantu, Rosario Manuel Soares la’en husi matebian Filomena Fátima sente triste tebes ba implementasaun Serka Sanitária ne’e.
“Ha’u iha hela foho, ha’u nia ferik-oan iha ne’e hela, entaun ha’u mai la di’ak. Ferik-oan atu ba mós la di’ak, dalaruma ohin viziñu sira dehan mate tanba hahan laiha ne’e loos,” Rosario rekoñese implementasaun Serka Sanitária ne’e maka rezulta hamate nia ferik-oan.
Rosario foin tun mai Tasi-Tolu husi Ermera hafoin hetan autorizasaun husi Polisia Nasionál Timor-Leste (PNTL).
Tuir informasaun ne’ebé TOP asesu iha mate uma katak, Polisia Forensik mós la foti ona mate-isin ne’e hodi ba halo prosesu autopsia, tanba tuir sira nia identifikasaun iha fatin akontesimentu ne’e identifika puramente matebian maka tara a’an duni, la’os ema seluk maka tara nia.
Maske nune'e, governu liu husi Sekretariu Estadu ba Komunikasaun Sosial (SEKOMS) liu husi nia pájina ofisial hahu halo ona propaganda FALSU hodi manipula no politiza informasaun sira kona-ba mate ne'e.
