DILI (TOP) — Kandidatura sira ba eleisaun prezidensial 2022 lakon ka manan sei nafatin hetan osan basa kada votu ida sei hetan osan hamutuk dólar $4.
Montante osan dólar $4 la’os atu fó ba sidadaun sira ne’ebé vota, maibé fó ba kandidatura sira tuir lei eleisaun prezidensial nian.
Lei eleisaun prezidensial (No. 6/2006) hatur katak periodu kampañe eleisaun prezidensial sei hala’o durante loron sanulu-resin-lima; enkuantu ba eleisaun parlamentar, bazeia ba lei no. 7/2006, periodu kampañe dura loron tolu-nulu (fulan ida). Diferensa tempu kampañe ne’e implika mos ba durasaun periodu mak sei konsideradu legal ba gastus sira ne’ebe tenki kobre iha relatoriu konta nian. Gastu ida atu konsidera legal ka la-legal depende ba loron gastu ne’e akontese, monu ka lae iha periodu legal ne’e.
Prezidente Comissão Nacional de Eleições (CNE), Alcino Araújo Barris hateten, kandidatura sira ne’ebé ba kompete iha eleisaun prezidénsial nafatin hetan osan subvensaun (subsídiu) husi governu tanba lei ne’e la konsege altera bainhira aprezenta ba iha Parlamentu Nasionál (PN) foin lalais.
“Kandidatura sira ne’e mai kedas iha lei kona-ba eleisaun prezidénsial, foin daudaun ne’e mós lei ne’e la sofre alterasaun. Portantu kandidatura sira ne’ebé konkore kontinua iha direitu (subsídiu) ida ne’e,” hateten Alcino Barris ba The Oe-Kusi Post (TOP) iha edifisiu CNE, Dili Kinta 01 Jullu 2021.
“Iha lei Nu. 4/2017 kona-ba eleisaun prezidénsial ne’e foin daudaun iha apresiasaun la altera lei ne’e (kona-ba subsídiu ba kandidatura ne’ebé konkore iha eleisaun prezidénsial) entaun subsídiu ne’e kontinua iha depois mais tarde sei estabelese ho diploma governu, tuir lei dehan hanesan ne’e,” Barris afirma.
Nia hatutan, subsídiu ba kandidatu prezidénsial ne’e sei ekiparadu (hanesan) ho partidu polítiku sira, partidu polítiku sira uluk ba kotuk (eleisaun liubá) uluk hetan $ 4 kada votus i sira (kandidatu prezidénsial) mós hanesan ne’e, ne’ebé kuandu la altera lei ne’e prevalese.
Nia dehan, direitu atu halo alterasaun ba kualker lei ne’e kompeténsia iha órgaun lejislativa no órgaun ezekutivu kria diploma ida fortifika maibé kuandu la altera hodi fó dalan ba órgaun ezekutivu halo proposta maka to’o ne’ebé de’it nafatin ejiste.
“Kompeténsia atu altera lei ne’e tenki apresia no diskute hetan aprova hosi parlamentu, agora parlamentu la altera hosi governu mós la halo proposta alterasaun entaun lei ne’e kontinua em vigór.”
Nune’e ikus Prezidente CNE akresenta hodi fó hanoin nafatin, subsídiu ba kandidatu prezidénsial iha ligasaun mós ho lei ba eleisaun lejislativa, tanba iha lei eleisaun lejislativa define klaru ona katak kada votus ba partidu polítiku sira $ 4.
Tanba ne’e, kandidatura ne’ebé de’it mak konkore iha eleisaun prezidénsial nafatin iha direitu absoluta hetan osan subvensaun hosi governu Timor Lorosa’e.
“Lei eleisaun prezidénsial ne’e ekiparadu ho lei Nu. 9/2017 kona-ba eleisaun parlamentár, iha ne’ebá (lei leisaun parlamentár) dehan katak subsídiu ida ne’ebé estabelese ba partidu polítiku sira hosi $ 1 ate $ 10 kabe ba ida ne’ebé mak atu fiksa loloos governu mak tenki halo fali diploma para fiksa. Esperíenxia ba kotuk governu fiksa $ 4 kada votu,” nia esplika.
Entretantu, Prezidente Partidu Kmanek Haburas Unidade Nasionál Timor Oan (KHUNTO), Armanda Berta dos Santos ofisialmente deklara ona nia kandidatura ba eleisaun prezidensial iha tinan 2022.
