Bankada FRETILIN foin ko'alia hapara ro TRANSHIP II

DILI (TOP) — Deputadu Antonino Bianco husi partidu FRETILIN oras ne’e foin hakfodak no loke ibun ko'alia hapara movimentu ro TRANSHIP II ne’ebé aluga husi Ministériu Transporte no Komunikasaun maske ro ne'e sai pelomeika kleur ona.

Deputadu FRETILIN ne’e, husu Ministeriu Transporte no Komunikasoens hodi hapara kontratu ho ró TRANSHIP nune'e populasaun labele sai vitima ho kondisaun ró ne'ebé ladun estabel.

Nia husu ba governu atu tau atensaun seriu ba problema ró tranship ne'ebé sai preokupasaun sidadaun sira nian liliu komunidade Oekusi no Ataúru. Tanba ne'e husu ba Governu liliu MTK hodi buka dalan ba problema refere nune'e labele halo povu mak sai vitima.

“Konaba ró ha'u hanoin tenke haree duni, se ró ne'e ba bebeik mak problema bebeik hanesan ne'e tenke buka dalan labele halo ema sai mate tia mak problema. Ministru ne'ebé mak toma konta tenke hatete, governu tenke haree, ha'u ema reprezentante povu proteze povu labele monu, labele mate tan ida ne'e. buat ne'e ameasa ema nia vida labele dehan ne'e di'ak ne'e di'ak. Ladi'ak ne'e dehan la di'ak,” hateten Bianco iha plenaria Parlamentu Nasionál, Segunda 28 Juñu 2021.

Iha fatin hanesan, deputadu Ricardo Batista husi bankada CNRT katak, nia hakarak ko’alia tan kona-ba Ró ahi Transit II nian. Tuir loloos deputadu lakohi atu koalia no baruk ona tanba semana-semana nia koalia hela deit maibé nia hatete ne’e,  povu sira iha Atauro maka informa.

“Favor boot ida katak Ró ahi Transit II ne’e semana kotuk liubá tula pasajeiru ba Atauro kareta balun la tun ba rai maran foin dadauk sabadu ne’e mós akontese tan ro Transit II la sai ba rai maran sorti ró ne’e la trabesa ró ne’e maka trabesa ró ne’e sa’e tiha ona,” nia konta.

“Ha’u atu ko’alia mós ha’u sente aan fali, tanba ita koalia bebeik komu governu dehan katak buat hotu di’ak ne’e laiha problema maibé ne’e problema kareta iha ró laran tun ladiak ne’e problema. Agora ita dehan di’ak hela de’it laiha problema ita maka moe fali sá, ita koalia mós ita moe fali”.

Nia fundamenta, Ministru ba Assuntu Parlamentar no komunikasaun Sosial (MAPKOMS) ne’e seriu la’os buat halimar agora ita koalia maka akontese dezastre ruma no  ema balun mate ita foin koalia dehan katak ida ne’e maka problema ne’e susar sénor Ministru MAPKOMS.

Iha fatin hanesan deputada CNRT Lucia Taeki afirma, iha kuarta semana kotuk alin mane mate ida husi Rejiaun Administrativa Espesial Oe-Kusi.  Agora tau hela mortuariu HNGV.

“Ho asuntu ne’e, ha’u hakarak husu ba sénor Ministru MAPKOMS liga ba hau nia intervensaun semana kotuk ba Transporte Maritima oinsa Ministru MAPKOMS nia asaun hato’o ba Konsellu Ministru hodi ró halo operasaun normal ba RAEOA maibé hau hato’o nafatin la’os transporta ho ró ahi Trasit II ne’e importante tebes”.

“Tanba preokupasaun povu Oe-Kusi nian bainhira ita kuandu transporte maritima ka ro sira la halo operasaun ba Oe-Kusi ita nia ema sira kuandu mate iha HNGV rai iha mortuariu to’o fulan ho ida ne’e maka para governu sentral koordena hamutuk ho autoridade RAEOA atu buka solusaun ne’ebé diak hodi autoriza ró ba RAEOA no povu atoni sei kompri nafatin regra ne’ebé maka Organizasaun Mudial Saúde hasai,” nia dehan.

Hatan ba preokupasaun ne’e, Ministru ba Assuntu Parlamentar no komunikasaun Sosial (MAPKOMS) Francisco Martins da Costa Pereira Jerónimo dehan, relasaun kona-ba Ró ahi Transit II ne’e.

“Ha’u informa tiha ona ba Ministru Transporte no Telekomunikasaun (MTK) ne’e ninia  ministru kompetensia la’os ha’u nia kompetensia. Ha’u hato’o ona informasaun atu foti desizaun atu hapara ka kontinua ne’e la’os ha’u nia kompetensia maibé informasaun sira ne’ebé maka deputadu sira foti ró ne’e iha Atauro no RAEOA ne’e hau informa ba iha Ministru kompetente”.

Komisariu ba Komisaun Anti Kopupsaun (KAK) Sergio Hornai afirma, relasiona ho polémika Ró Tranship II, ne'ebé aluga husi governu liuhusi Ministeriu Transporte no komunikasaun ne’e, fó sai katak dadaun ne'e prosesa ona iha Ministériu Públiku.

“Prosesu sira balun ita halo hela i koordenasaun di'ak ho instituisaun relevantes sira. Tanba iha hela prosesu, Iha hela autoridade judisiarius, polisia espesializada hanesan KAK sempre iha koordenasaun ho instituisaun sira,” dehan Sergio iha salaun KAK Farol Dili segunda 28 Juñu 2021.

Nia hatutan, prosesu la'o ba inspesaun rò nian la'o hela, maibé konaba atu deside ró bele halo operasaun ou labele halo ida ne'e la'os kompetensia KAK.

“Ne'e ha'u labele fó respostas ida purke ha'u mak autoridade tribunal karik iha pedidu ruma ha'u bele desidi mais la'os ha'u nia kompetensia. Husik autoridade sira seluk halo nia servisu i ha'u halo de'it dentru de transmitas ne'ebé mak lei orienta ha'u. Ha'u liu fali ida ne'e ha'u abuzu de poder," dehan nia.

Antes ne’e, Primeiru-Ministru, Taur Matan Ruak hamutuk ho nia membru governu balun inklui Konseleiru mazimu partidu Kmanek Haburas Unidade Nasional Timor Oan (KHUNTO) ho Vise-Ministru Interior, António Armindo nadodon sa’e hamutuk ro TRANSHIP II ba inagura projetu ida ne’ebé halo husi Police Development Program (TLPDP) iha loron Sesta 11 Juñu 2021 iha aldeia Akrema, suku Bikeli, postu administrativu Ataúro, munisipiu Dili.

Husi Dili ba hamutuk, maibé fila husi Ataúro sira la’o namkari, fila ketak-ketak, ida-idak la’o ninian. Primeiru-Ministru, Taur Matan Ruak fila sa’e ro Kay Rala Xanana Gusmão, no Konseleiru mazimu partidu KHUNTO, José dos Santos 'Naimori' Bucar ho Vise-Ministru Interior, António Armindo ho laran ksolok no kontente tebes fila ho aviaun ki’ik ne’ebé partense ba emprezariu Lourencio Atauro nian.

Husi Dili la'o hamutuk, fila husi Atauro sira la'o ketak-ketak.

Notisia relevante: Ba ho ro TRANSHIP II, fila ho aviaun  

Ro Berlin Nakroma no SUCCESS normalmente lori de’it oras rua husi Dili ba Ataúro, maibé ro TRANSHIP II ne’ebé aluga husi Ministru Transporte no Komunikasaun, José Agustinho da Silva ho folin kada fulan $220.000 tenke lori oras 4 nia laran maka foin to’o Ataúro, no bainhira to’o ne’eba susar atu atraka, tanba tuir informasaun ne’ebé The Oe-Kusi Post (TOP) asesu katak ro ne’e tuan loos ona, no tuir loloos labele ona atu halo viajen.

Hafoin problema ne’e mosu, Ministru Agustinho fó sala fali ba natureza ka anin boot loos iha tempu ne’eba maka halo ró besi-tua ne’e susar atu atraka. Maibé, ikus mai nia fó ona orientasaun ba Diresaun Nasionál Transporte Maritma (DNTM) atu halo investigasaun, nunee bele hatene tuir kondisaun loloos husi ro ne’e.

Problema ne’e halo Primeiru-Ministru, Taur Matan Ruak tenke fila-fali ba Dili ho ro Kay Rala Xanana Gusmão ne’ebé antes ne’e governu minoritarian hamoos tiha naran iha tinan 2017, no ikus mai monta fali.

Entretantu, antes ne’e Komisariu Adjunto Comissão Anti-Corrupção (CAC) ba Asuntu Prevensaun no Sensibilizasaun, Luis de Oliveira Sampaio orienta ona ekipa prevensaun korrupsaun hodi halao inspeksaun ba Roo Tranship II Gresik Indonesia ne’ebé governu liu husi Ministerio Transporte no Communicação (MTC) aluga atu troka Roo Berlin Nakroma no Sukses ne’ebé avaria.

Maibé, iha prosesu inspeksaun ne’e Komisaun rekomenda ba Ministro MTC José Agostinho husi partidu KHUNTO atu temporariamente suspende operasaun tamba iha prosesu aprovizionamentu aluga Roo Tranship II hamosu duvidas no fatal tebes ne’ebé bele prejudika funsionariu publiku MTC sira wainhira governu kontinua desidi halo operasaun ba roo ne’e.

BAZE LEGAL ne’ebé guia CAC rekomenda ba MTC atu suspende temporarimente operasaun Roo Tranship II Gresik mak CAC nu'udár instituisaun independente ne'ebé hala’o nia knaar atu prevene no kombate krime korrupsaun tuir mandatu ne'ebé hatur ona iha Lei Nú. 8/2009 kona-ba Kriasaun CAC.

Iha artigu 5 Lei Kriasaun CAC, define katak Komisaun iha kompeténsia atu halibur (rekolla) no análiza informasaun hirak ne'ebé relasionadu ho kauza sira ba korrupsaun no fó-hanoin (akonsella) ba kualker instituisaun ka entidade públika sira kona-ba oinsa prevene no luta hasoru hahalok korrupsaun.

Iha artigu 9 Dekretu Lei Nú. 23/2015 kona-ba Estrutura Organika CAC, defini katak Unidade Inspesaun no Monitorizasaun (UIM) responsável ba apoiu partisipasaun no sensibilizasaun sosial no emprezarial nomós monitorizasaun situasaun indikadu korrupsaun iha administrasaun direita no indireta Estadu.

Aleinde ne’e, iha Lei Medidas Prevensaun no Kombate Korrupsaun (MPCC), partikularmente iha artigu 7 kona-ba publisidade no transparénsia servisu aprovizionamentu iha setór públiku no artigu 8 kona-ba aprovizionamentu ne’ebé justu no efisiente, fó espasu ne’ebé boot ba servisu prevesaun CAC atu interven no asegura prosesu sira tuir prinsipiu sira ne’ebé lei defini tiha ona.

Bazeia ba legalidade ida ne’e CAC halao prosesu inspeksaun roo foun ne’e semana kotuk ho ninian deskobrementus sira revela iha relatoriu katak iha duni irregularidade prosesu aprovizionamentu.

Maske nune’e, MTC liu husi Diresaun Nasional Transporte Maritima (DNTM) nu’udar autoridade ne’ebé ezekuta mandatu bazeia ba nomeasaun husi Diretor DNTM ho númeru ofisio: MTC/098/DNTM/VI/2021 – data 01/06/2021 ho asuntu nomeasaun inspesaun teknika ba Ro-ahi Success no MTC/100/DNTM/VI/2021, datada 02/06/2021 ho asuntu nomeasaun inspesaun teknika ba Transip II.

Rezultadu inspeksaun MTC nian kontrariu ho sa mak CAC hetan iha terenu. CAC lori ona dadus ba kruza verbalmente ho Diretor Nasional ba Transporte Maritima. CAC rekomenda ona atu halo komparasaun no MTC halo re-inspeksaun fali tuir dadus CAC nian.

“CAC estuda hela no kruza informasaun sira ne’e. Tamba prosesu sira lao dadauk ne’e buat hotu sira halo tiha (lori tiha ro ne’e mai Timor halo tiha kontratu ho ro ne’e) depois mak foin halo prosesa selebra kontratu. Kontratu halo tiha ona mak foin orienta halo prosesu aprovizionamentu. Ida ne’e mak fatal liu,” Katak Komisariu Adjunto Luis Sampaio.

Tuir dadus ne’ebé iha hatudu rezultadu inspeksaun MTC nian revela totalmente kontrariu ho rezultadu inspeksun CAC nian. MTC fo buat diak deit! Afinal, CAC no media mos iha oin hotu. “Entaun sira (MTC) koko ita (CAC)! Mais, ita ninian temuan (inspeksaun) ne’e kontrariu. Liu-liu buat ida substansia liu mak iha prosesu aprovizionamentu ne’e,” Komisariu Adjunto Sampaio afirma.

Informasaun addisional ne’ebé ekipa inspeksaun prevensaun CAC nian hetan iha terenu revela Roo Tranship II Gresik ninian produsaun tinan 2007 no Roo Sukses ne’ebé halao tiha ona ninian operasaun iha Timor tinan hirak nian laran fabrikadu iha tinan 2017.

Iha ro ne’e rasik oli suli hela iha ne’ebé perigu tebes ba roo no pasajeirus sira nian salvasaun vida. Lampu sira mos kesi ho tali rafia no AC roo nian aat hodi uza fali AC ne’ebé atu instala deit ba iha uma nian.

Marcelino Bata
Author: Marcelino BataWebsite: https://www.oekusipost.comEmail: Este endereço de email está sendo protegido de spambots. Você precisa do JavaScript ativado para vê-lo.
Jornalista
Jornalista TOP. Bandu atu simu envelope ka sasan ruma husi fonte informasaun sira.

Online Counter