Hermenegildo da costa Tilman; S.Fil

Hamenus: Notisia HOAX Husi Informasaun Media Nebe La Legal Kona Ba Update COVID 19 ho Metode Verifikasaun Hermeneutika Hans-George Gadamer

REFLEKSAUN FILOZOFIA

  • Introdusaun:

Mundo ohin loron ita hatene katak media fator nebe maka importante hodi asessu ba informasaun nebe maka lalais liu. Komunikasaun sosiál, iha Timor-Leste konsidera hanesan sanak Estadu nian da-limak. Liberdade ba imprensa no komunikasaun sosiál hanesan parte importante ida hodi hari demokrasia, promosaun no protesaun ba ambiente informativu ida, ne’ebé justu, independente hanesan aspetu importante ida ba konstrusaun nasaun nian. Ida nebe sai problematiko maka oinsa bele verifikasaun ba informasaun nebe maka los, legal tuir factos nebe maka iha.

 

  • Hermeneutika: Verifikasaun no interpretasaun ba makna Noticia nebe los

Iha ita nia rai-laran ohin loron, barak tebes maka uja media la tuir nia “disiplina” gosta halo expalha lalais ba informasaun nebe maka halo ema pesimistico liu-liu iha situasaun pandemic covid-19 ne’e.

Informasaun nebe mak legal ba covid-19 husi estado nian maka Media governo nian. Maibe, iha parte seluk mos mosu media balu hanesan facebook, whatsapp, instagram halo berita nebe maka la iha valor (nilai), alias “politika editor’’ ikus halo ema barak paniku (pesimistico) no traumatiku ba informasaun sira nebe maka espalha hanesan anin nia hu lalais ne’e.

Tanba ho ida ne’e maka presiza halo verifikasaun ba boatus sira ne’’e ho los, uja maneira hermeneutika nebe maka legal hodi nafatin fo konfiansa ba makle nain sira kona ba informasaun nebe maka update iha media nebe maka legal, justu no los.

Ho informasaun nebe maka legal, justu, no los, fo valores nebe maka diak ba makle nain sira atu hatene kona ba perkembangan covid-19 ne’’e nian. Tanba ida ne’’e Importante tebes atu meiu komunikasaun sosiál iha Timor-Leste fó informasaun no hanorin, ho kuidadu no dedikasaun, povu ita nia nasaun nian ho reprezentasaun loloos, imparsiál no labele tendensiozu ho lei no regulamentu ita-nian, bainhira refere ba Konstituisaun. Ita hotu hatene katak Komunikasaun hanesan: prosesu ida ne’ebé ema ruma ka grupu ruma hamosu hodi utiliza nu’udar informasaun (mensazen, hanoin, kritiku no jestus ruma) ne’ebé iha ligasaun ba problema ruma nebe maka viral hela iha minute ou loron ida nia laran. Tuir Gadamer katak, iha komunikasaun nia laran iha nia komponente rasik hanesan, hato’o na’in ka komunikator (sender), mensazen (message), saluran (chanel), ida ne’ebé simu ka penerima (receiver), umpan balik (feedback), no ikus liu mak oinsa halo hermeneutika (penafsiran) ba berita nebe maka hoax no mos la hoax ou justu. Haré ba tempu ohin loron, ema hotu iha ambisaun ne’ebé boot atu halo berita nebe maka la iha valor alias doko rai. Ho boatus sira ne’e hotu mosu perguntas mai ita oinsa no hanusa los maka bele Atu dezenvolve rai doben ida ne’e, se bainhira ita uja media gosta halo traumatico ba boatus falsa “’hoax”’ bae ma seluk nia moris. Tuir Everett M. Rogers katak, “komunikasaun sai hanesan baze fundamental ba mudansa social, wainhira hare hosi momentu ida ne’ebé hala’o komunikasaun hosi grupu ida ho ema ida ka ema ida ho ema seluk, tenke hanoin ba katak ida ne’e mak prosesu ida ne’ebé hato’o nain ka komunikator hato’o mensazen ruma ba ida seluk atu transforma nia hahalok, koñesimentu no karakter.

 

  • Komunikasaun Sai Baze Fundamental

Perguntas mai ita, Tansa mak komunikasaun bele sai nu’udar baze fundamental ba mudansa sosial? Basá komunikasaun iha abilidade ida ne’ebé forte tebes. Abilidade komunikasaun hanesan kbi’it ka forsa ida ne’ebé bele hato’o mensazen ba ema seluk ho objetivu atu ema ne’e iha transformasaun, ida ne’’e maka ema hanaran metode hermeneutika legal nebe maka justu fo benefisius ba ema seluk nia moris liu husi kriasaun no intensaun nebe mak diak hodi halo transformasaun nebe justu bae ma seluk. Tan ne’e wainhira ita informa mensazen ida ba ema seluk, ne’e signifika katak ita halo transformasaun ba ema ne’e nia hahalok, koñesimentu ka hanoin ruma liu hosi dalan direitamente ka la’os direitamente. Ho buat ruma ne’ebé nia la hatene bele halo nia hatene, nia la komprende bele halo nia komprende, ho nia ambiente ne’ebé nakonu ho tristeza bele muda ba ambiente kontenti nian. Haré ba katak komunikasaun iha abilidade ne’ebé forte tebes no fasil tebes atu influensia kualker ema ida ka grupu ida, tan ne’e husu ba ita hotu atu tau komunikasaun ba nia an, nu’udar meiu ka figura ida ne’ebé interesante tebes atu konsidera, basá komunikasaun iha abilidade ne’ebé ho objetivu atu halo transformasaun.

Iha pontu importante balu maka presiza ita hatene hodi halo komunikasaun nebe justu: 1. Etika komunikasaun; hanesan papel nebe maka importante bainhira komunikator hato informsaun ba makrona nain sira ho buat nebe mak los no justu, 2. halakon obstakulu ne’ebé sai nu’udar barreira komunikasaun. 3. iha onestidade, ho hahalok ne’ebé madura, fó espasu ba komunikasaun ho dominasaun ne’ebé diak, iha linguazen ne’ebé efetivu, laiha emosaun kriminozu media nian.

 

  • Presiza Kria Kultura Hermeneutika hodi halo interpretasaun ba Berita Nebe Los

 

Funsaun husi metode hermeneutika maka atu halo verifikasaun ba faktos falsu husi berita nebe mak lalos (hoax) atu sai ba los presiza halo tafsiran ba makna nebe iha liafan nebe maka hakerek iha berita atu nune la fo paniku ba makrona nain sira. Filozofia hermeneutika katak metode ida kona ba oinsa halo interpretasaun ba makna ou liafuan nebe maka iha mensiona iha textu laran rasik. Liafuan hermeneutika rasik foti husi linguan Yunani hermeneuein nia funsaun atu halo yang 1. Interpretasaun ba textu (Bahasa berita), 2, kontrola makna husi palavra ou paragrafu nebe maka hakerek kona ba berita.3. fo sujestaun nebe maka verifikasaun ona husi falsifikasaun nebe maka sala ba los. Ho metode hermeneutika ema hatene oinsa halo mudansa global ba berita nebe maka la fo valor no berita nebe maka justu no fo valor ba moris diak.

Husi George Gdemer ita hatene katak Hermeneutics is a theory that deals with text interpretation. This theory is commonly used as a method to understand a text although Hermeneutics itself does not explicitly formulate the practical steps to understand a text. Among the theories of interpretation, Hermeneutics has various sub-interpretation theories. In the perspective of Hermeneutics, the initail stage of interpretation involves the objective interpretation of a text before symbolization is made. The message of the text is then related to the other elements of the texts such as the sender of the text, other related disciplines, and socio-cultural aspect of the text.

Ho ida ne’e funsaun husi metode hermeneutika atu halao koreksaun ba voatus berita nebe maka lalao tuir norma no etika nebe maka los hodi fo interpretasaun sala no bele halo paniku ba komunidade rasik.

 

  • Oinsa maka bele hamenus voatus falsu husi berita nebe maka la relevansi ba komunidade

Hanesan ita hatene katak media online ou media masa sai hanesan papel nebe maka importante atu ema hotu bele asessesu ho lalais ba informsaun. Husi informasaun nebe maka espalha iha informasaun nebe maka legal no mos la legal presiza halo verifikasaun ba berita nebe maka update.

Ho ida ne’’e ita hatene katak atu hadia hahalok nebe maka iha komunikasaun presiza kria etika nebe maka diak. Etika komunikasaun fahe ba parte tolu tuir matenek nain B. Libois maka hanesan primeiro, dimensaun nebe maka langsung ho sujeito aktores komunikasaun, ne’e maka asaun komukasaun ne’e rasik. Segundo respeita direitu (martabat) ema seluk nian bainhira halo expresaun ba informasaun. Terseiro, moris/relasaun diak ho ema seluk liu husi komunikasaun nebe maka diak hodi hadia dezenvolvimeto hamutuk. Ho komunikasaun nebe maka diak, halo ema hatene kona ba informasaun nebe maka espalha falsa ou los ikus sei iha resultado nebe maka hatudu katak informasaun nebe kona ba Covid-19 los dunik ho nia angkah pasiente nebe iha ho % hanesan ne’’e tuir dados husi media Governo nian. Informasaun seluk nebe maka ses husi govern onia presiza ita halo kolaborasaun hamutuk hodi halo verifikasaun ba berita nebe maka ita hetan, atu la fo impaktu traumatiku ba sociadade no komunidade laran rasik.

 

  • Conclusaun:

 

Ohin loron ho demokrasia, ema hotu iha direitu atu asesu ba informasaun nebe maka iha liu-liu ba Pandemic Covid-19 nebe maka ohin loron namanas hela iha rai-laran. Ema hotu luta hasoru pandemic ne’e. barak husi comunidade paniku tanba data nebe maka sira hetan ou rona liu husi pesoal id aba seluk no ikus nia resultado lalaos no fo fali trauma, paniku ba komunidade laran rasik.

Media nia funsaun atu hatutan informasaun nebe los kona ba persentagem pasiente covid-19 nebe iha ho los no justu maka media husi governo. Maibe iha parte seluk mos hanesan facebook, whatsapp, Instagram, fahe berita ou informasaun nebe maka lalos ho halo tauk komunidade rasik. Ho ida ne’’e ita presiza tebes hermeneutika nebe los hodi halo interpretasaun ba media nebe maka lori informasaun lalos ba komunidade atu nune’’e hamenus traumatiku, pesimistiku husi komunidade no pais ne’’e rasik. Hermeneutika hanesan metode ida atu ajuda ita halo interpretasaun ba informasaun nebe dadaun espalha iha rai laran los ou lalos informsaun ne’’e depois de rona hodi halao verifikasaun ba informasaun ne’’e atu nune’’e ita hatene katak informasaun ne justu no la falsifikasaun dados.

Timor-Leste ohin loron presiza halo verifikasaun ba informasauan falsa “Hoax” nebe agora dadauk halo ema sai vitima tanba tauk ho situasaun agora ne’’e. tanba ho ida ne’’e hermeneutika Gadamer importante tebes mai ita atu hatene hodi halo interpretasaun ba media nebe maka legal ou lae, tanba nasaun nebe maka diak presiza ita nia kolaborasaun hamutuk hodi hadia Sistema sira nebe maka la fo valor diak ba komunidade no pais rasik.

 


Online Counter