Padre Martinho Gusmão
Dosente Filosofia, ISFIT Fatumeta, Dili
(Reflexão SÁBADO SANTO)
OHIN ita celebra loron aas liu, loron boot liu iha Igreja Católica, no Cristão sira tomak. Centro ba ita nia moris mak MORIS HIAS – loron nebe ita hotu hatene katak iha RESSUREIÇÃO.
Saida mak mosu iha loron ne’e lerek? Evangelista Mateus la hakerek konaba “cronologia” oinsa mak Jesus Cristo moris hias. Maibe, nia fo sasin konaba nia FIAR, fiar sarani sira nian.
Episodio hahu iha dadersan molok rai hun mutin, FETO sira “Maria Magadala” ho “Maria ida seluk” ba rate. Rate, iha liafuan grego dehan “keimētēron”, latin dehan “cemiterion” ... fatin nebe ema toba hamutuk; bele dehan mos “karantina hamutuk”.
Sira na’in rua ba “hare” rate. Tuir ema judeu sira nia fiar, loro-loron feto sira ba rate. Iha loron 3 nia laran, sira ba “hare”, keta halo mate ne’e mate los ona, ka, keta halo hakoi sala be seidauk mate los mak nia moris hela karik!
Maibe, bele mos feto sira ne’e ba “hare”, “hamulak”, “hanoin” konaba destino – tan sa mak ita ema moris ne’e ba hotu “karantina hamutuk” iha kuak laran; “keimētēron”/ “cemiterion” ka toba hamutuk iha fatin hanesan ne’e.
Feto ida, Maria Magdala nebe tuir nafatin Jesus Cristo wainhira hetan ona perdua ba nia sala. Domin ne’e halo nia la’o nafatin hamutuk ho Jesus iha tempo di’ak nia laran, maibe liu-liu iha tempo aat, todan no terus to’o mate no hakoi. Nia feto “corajosa”. Maski hatene katak nia sala na’in, maibe la hakiduk. Ba nafatin. Tuir nafatin Jesus Cristo.
“Maria ida seluk” ne’e ba rate tan “desesperado”. Uluk, nia mak husu ba Jesus se Nia Ukun Reino Lalehan karik, nia oan rua Tiago ho João tur iha liman kuana no karuk. Maibe, ikus mai Jesus nia “ukun” hotu iha tragedia nia laran – Jesus ida be nia fiar metin los ne’e mate tiha, agora hatoba hela iha “sheol” (limbo) laran.
FETO nain rua ne’e iha rai-nakukun, molok rai hun mutin ba rate ho ida-idak nia motivação, intenção ... maibe liu-liu ho estima profunda ba sira nia mestre, sira nia Na’i ... sira nia Maromak.
MAROMAK DOKO RAI ... RAI NAKDOKO
Evangelista sira seluk (Marcos, Lucas, João) dehan wainhira feto sira to’o iha rate, fatuk be taka rate ne’e NAKLOKEN tiha ona, “sheol” (karantina) mamuk tiha ona. Jesus Cristo moris tiha ona, la iha ona “keimētēron” (cemiterion) nia laran.
Evangelista Mateus mak dehan, FETO sira ne’e mosu ba teki-tekin RAI NAKDOKO. Rate nakloken. Hare ba ida ne’e FETO sira tauk los. Sa tan, soldado sira nebe “jaga metin” rate ne’e monu hanesan ema mate. Iha Biblia, “rai nakdoko” hatudu ba oinsa mak MAROMAK hatudu ninia kbiit no beran, majestade no gloria.
Soldado sira hatudu “poder politico” husi Na’ilulik Boot sira nia dominação no Pilatos (no Cesar) nia opressão. Sira “jaga metin” rate, atu hatudu katak “politico” sira iha nafatin kbiit no beran, dominação no opressão hodi bele “dadur nafatin” Jesus Cristo iha “karantina” ka “keimētēron” (cemiterion) nia laran. Soldado sira tauk tan sira nia kbiit atu halo defesa ba “regime antigo” (ancient regime) hotu ona; sira nia forsa hotu ona, maka’as liu ona mak sai de’it “veterano”.
Maski “politico” sira hatudu sira nia “poder”, maibe MAROMAK mos DOKO RAI. Osan, meik no kroat nebe tau iha “soldado” nia liman, sai de’it hanesan kokotek no kokorek maibe iha loron mean! Pahlawan kesiangan de’it. Maski sira “karantina” Jesus Cristo iha “sheol” nia laran, maibe Maromak definitivamente halo “karantina” sai fali fatin ba MORIS FOUN, moris hias. Jesus Cristo tama iha “sheol”, hanesan ita ema hahu moris iha inan nia knotak.
“FETO ... KETA TAUK”
FETO sira iha “privilegio”, Maromak hili sira atu HAMRIK IHA OIN hodi hare, hodi “contempla” oinsa mak ANJO tur iha rate laran “hatais lakan, no mutin hanesan kabas lahan”. Ne’e hatudu duni katak Jesus Cristo moris ona “entre os esplendores da luz perpetua”.
Anjo dehan kedas ba sira, “feto ... keta tauk”. Anjo delega kedas competência ba feto atu ba fo hatene ba “maun-alin” sira. Maromak fo confiança ba feto sira! Feto sira mak hatene uluk kedas – uma laran fos iha ka lae; – labarik sira moras ka lae. To’o situação deficil mos, feto mak hamrik uluk iha oin. Sa tan hasoru lia mate no lia moris, feto iha oin ita bele garante katak buat sira lao di’ak. Ita bele "pecat" feto, maibe ... feto mak ba uluk terreno. Mane bele ba hadau terreno, maibe la biban ona ...
Mane mos forte. Maibe, mane la hatene saida mak “dignidade” (hare ba ema seluk nia respeito), saida mak “gengsi” (hare ba kabun laran, bikan laran). Na verdade, iha mistério mate no moris hias, Maromak hili uluk mak feto sira atu sai APOSTOLA ba RESSUREIÇÃO.
Anjo fo haten ba FETO sira, atu haruka ba hasoru malu iha GALILEIA. Tan sa mak ba Galileia? Tan husi Galileia mak Jesus Cristo bolu sira atu tuir nia. Sira la’o hamutuk hodi to’o iha Jerusalem! Iha fatin ne’e mak mosu traicao iha traicao nia leten, hodi halo sira hotu monu iha tragedia laran husi tragedia nia leten. Jesus Cristo hakarak atu sira hotu hahu hikas moris foun ... SANATIO IN RADIX --- resolve problema husi hun no abut kedas.
GALILEA ne’e tuir Biblia nia hanoin, fatin ba “mestiço cultural”, katak, mai husi cultura oi-oin: balun moris buka Maromak; balun moris atu buka maromak swasta sira (osan, poder, rikusoy). Iha fatin neba Jesus Cristo hakarak fo missão foun ba apostolo sira.
FETO ... KETA TAUK. Rona Jesus Cristo nia lia, FETO sira hakneak hako’ak Nia Ain. Sira adora Jesus Cristo moris hias. Nune’e, dala ida tan, FETO hetan privilegio atu sai MISTICA.
Ita ema nia moris hahu husi FETO nia knotak. Ita ema moris hias iha vida MISTICA hahu husi FETO nia adoração Cristo ressuscitado no devoção ba moris diak.
Igreja mak la iha FETO, hanesan moris ne’e la iha BELEZA ... AD MAIOREM DIVINI AMORIS GLORIAM.