SANTA ROSA (TOP) – Ministériu Públiku (MP) Rejiaun Administrativu Espesial Oe-Kusi Ambeno (RAEOA) akuza ema nain ha’at (4) mak sai arguidu ba kazu agresaun fiziku hasoru mestre Domingos Nesi iha loron 2 Juñu 2019.
Arguidu nain 4 ne’e mesak mai husi arguidu APB nia uma laran de’it hanesan arguida SFPB alias MB, arguidu PJCD, no arguidu LASCP.
Tribunal Distrital Oe-Kusi Ambeno hasai notifikasaun dala rua ba arguidu APB hodi hatudu aan iha Tribunal ne’e, maibé lakonsege, tanba nia iha hela Austrália iha tempu ne’eba. Notifikasaun dahuluk hasai iha loron 19 Marsu 2020, no notifikasaun ba daruak nian hasai iha loron 3 Juñu 2020, maibé nafatin la marka prezensa, tanba arguidu APB foin mak fila husi Austrália no kumprime hela auto-kuarentena iha nia uma ida iha Dili. No notifikasaun datoluk nian mak iha loron Tersa 7 Jullu 2020, no arguidu marka prezensa iha Tribunal ne’e iha oras tuku 9 dadersan. Arguidu ba Tribunal ne’e ho kareta Estadu nian no hetan seguransa maka’as husi nia eskoltu polisia ida.
Audiensia julgamentu iha parte dadersan lakonsege hala’o to’o rohan, tanba muda tiha ba oras tuku 2 lorokraik hodi Tribunal le’e sai akuzasaun Ministériu Públiku nian, no arguidu nain 4 mós presta kedas sira nia deklarasaun kona-ba akuzasaun ne’ebé kontra sira. Audiensia julgamentu ne’e kontinua tan iha loron Kuarta 8 Jullu 2020 oras tuku 3 lorokraik hodi rona sasin sira husi parte lezadu nian. Kazu ne’e ho Número Unidade do Crime (NUC 0081/19.OESIC).
Akuzasaun MP ne’ebé lee husi Juíz Administrador, Hugo da Cruz Pui iha audiensia julgamentu, kronolojia ba kazu ne’e akontese iha loron 2 fulan Juñu tinan 2019 oras tuku 6:30 kalan iha bairu Padimau, aldeia Sanane suku Costa, postu Pante Macassar.
Kazu ne’e akontese bainhira lezadu (Domingos Nesi) ba hola pula eletrisidade uma nian iha edifisiu EDTL bairu Padimau. Iha momentu ne’eba lezadu hasoru malu ho nia kolega ida, sira deskuti halimar kona-ba sira nia saláriu fulan Maiu nian sedauk tama ba sira nia konta bankaria. Liu tiha minutu balun lezadu fahe malu hodi fila uma. Lezadu fila tuir estrada públiku hakilar katak herankai osan seidauk tama Caralho. Lezadu iha momentu ne’eba hakilar tuir estrada, la temi arguidu sira nia-naran no la tolok, maibé lezadu konduz motorizada tuir estrada públiku. Lezadu konduz motorizada to’o rotunda Padimau atu ba igreja Numbei mak ema ida hamrik loos iha estrada klaran hodi hateten iha ema bolu,…no lezadu konsege ba hatan duni.
Bainhira lezadu to’o fatin ne’e, hasoru loos arguidu lubuk ida mak hanesan RFPB (arguidu APB nia familia sira) nia husu lezadu katak, ita boot mai liu husi ne’e? Lezadu dehan, sim ha’u mak liu husi ne’e. Ho ida ne’e RFPB ne’e losu tiha lezadu nia sabi motorizada hodi so’e ba estrada, maibé lezadu ba foti fali sabi ne’e no arguidu katak ba nia dehan, sorti ita boot fila fali mai, se la’e ha’u haruka ojek duni tuir ita. Ho akontesimentu ne’e, arguidu sira hanesan RFPB ho arguida SFPB telefone kedas ba nia maun arguidu APB atu fila mai lalais iha fatin akontesimentu ne’e, maibé arguidu sira seluk komesa halo agresaun fiziku hasoru lezadu ne’e, sira mak hanesan;
Arguida SFPB alias MB, uza telefone hodi tuku lezadu kauza inus ran, ibun ran, no kanek ki’ik seluk barak iha nia isin lolon. Arguidu PJCD, tebe lezadu iha nia hirus matan no rezulata bubu maka’as no moras. Arguidu nain 3 hanesan, PJCD, MB no arguidu LASCP hahu tebe, tuku lezadu to’o monu tama iha ai-funan laran.
Ho akontesimentu ne’e, arguidu APB mós to’o ona iha fatin, nia mós komesa tuku lezadu iha nia hirus matan kauza kanek, no arguidu APB dehan ba lezadu, “o koñese ha’u ka la’e? O koñese ha’u ka la’e? Uluk ha’u mak transfere o husi EBC Haobeno ba EBC Tulu-Ika agora o kontra fali ha’u?”. No iha biban ne’e arguidu komesa tuku no tebe maka’as to’o moras no bubu barak iha lezadu nia isin lolon no buti maka’as iha nia ibun.
Depois arguidu sira hotu rasta no obriga lezadu atu tama ba uma arguidu Arsenio Bano nian, tanba kalan nakukun ona, maibé lezadu lakohi no ka’er metin besi portaun odamatan nian mak arguidu Arsenio Bano buti lezadu nia kakorok no kauza kanek todan, no mós tuku-tebe iha nia kanuruk to’o bubu no moras, maibé sorte di’ak derepente motorizada ida liu husi estrada mak leno kona arguidu sira baku malu mak foin husik malu. No lezadu halai sai ba estrada no sa’e ba nia motorizada hodi halai sai ba PNTL sira. No iha akontesimentu kalan ne’e kedas hetan salvasaun husi parte seguransa .
Akuzasaun MP nian katak, arguidu sira hala’o krime ne’e ho livre deliberada konsientemente aproveita situasaun ne’ebé adekuadu kauza kanek, ran, moras bubu kontra kazadu nia vontade. Arguidu sira hatene katak sira tuku, tebe, buti kakorok, buti ibun ema seluk nian kauza kanek, ran, bubu, moras no iha posibilidade halo perigu ba ema seluk nia vida, no arguidu sira hatene katak hahalok ne’e lei bandu no sira hatene sei hetan kastigu tuir lei. Hakerek tiha ona iha autos katak arguidu sira hanesan ko-autor material ho forma konsumada ba krime ida ofensas integridade fizika simples tuir art. 145 KP, konjugadu ho art. 30/2KP.
Arguidu APB defende a’an husi akuzasaun ne’e hodi konsidera faktu sira iha akuzasaun laran ne’e ida de’it mak loos, seluk ne’e sala hotu.
“Ida loos mak dada ne’e, restu ne’e laloos hotu. Kazu ne’e akontese iha tuku 7 kalan. Ha’u dada sim, maibé kona-ba tuku ne’e ha’u lae, maibé dada, ha’u dada tanba nia tolok ha’u. Momentu ne’eba ha’u iha Tula-Ika nonton bola, Meta Bano mak telefone, no ha’u mai to’o uma ema barak ona,” arguidu APB deklara iha audiensia julgamentu iha Tribunal Distrital Oe-Kusi Ambeno, Tersa 7 Jullu 2020.
“Ha’u tun husi kareta husu nia langsung tolok ha’u ne’e mak ha’u dada nia tama ba uma laran, no ha’u mai to’o ne’e hare ema barak kuaze nain 20 resin mak hale’u nia iha ha’u nia rezidensia oin. Ha’u ka’er nia faru mak dada nia maka’as ba uma ho intensaun atu ko’alia didi’ak kona-ba lezadu dehan transferénsia ba EBC Haobaneo atu muda ba EBC Tula-Ika ne’e ha’u la ko’alia ida,” arguidu APB rejeita akuzasaun MP.
Akuzasaun MP nian dehan lezadu iha kanek, bubu, ran sai no iha mós moras sira seluk, maibé atual Prezidente Autoridade ba RAEOA ne’e defende a’an katak, nia la hare ida.
“Ha’u sente ofendidu, tanba nia tolok ha’u iha ha’u nia uma oin,” arguidu APB defende a’an durante audiensia julgamentu.
Nune’e mós arguidu PJCD rejeita akuzasaun MP nian hodi dehan iha tempu ne’eba bainhira nia ba sosa pulsa eletrisidade, nia hare lezadu hamrik mesak hodi tolok arguidu Arsenio Bano.
“Ha’u husu nia atu labele tolok. Kona-ba atu tebe no tuku, ida ne’e laloos. Ha’u nunak tebe, iha intensaun atu tebe maibé dudu de’it. Ha’u dudu iha parte hirus matan de’it,” konfesa arguidu PJCD.
Iha fatin hanesan, arguidu SFPB alias MB mós konsidera akuzasaun sira ne’e balun loos, no balun sala.
“Momentu ne’eba, nia tolok no temi Caralho, no het nia aman,” konfesa arguida MB.
“Momentu ne’eba nia tolok ha’u nia maun hotu tiha, nia fila ona, maibé to’o de’it edifisiu TELEMOR, nia fila-fali mai tolok tan dehan, caralho ida ho Arsenio ne’e iha ne’ebé fó ha’u nia fen nia saláriu. Depois ha’u dehan ita bo’ot presija nia karik, nia uma iha ne’e se ita boot hakarak ha’u telefone nia, nune’e ha’u telefone duni maun dehan mai ona ema presija ita boot,” deklara arguida MB ba Tribunal.
Arguida ne’e mós rejeita katak nunka baku lezadu ho telemovél, maibé rekoñese katak nia mós kontribui dada hotu lezadu tama ba arguidu APB nia uma.
Arguidu LAP rekoñese, iha tempu ne’eba arguida Meta Bano mak telefone ba nia hodi ba lalais arguidu Arsenio Bano nia uma, tanba lezadu hakilar no tolok maka’as loos iha uma ne’e. Bainhira to’o ne’eba, lezadu husu ba LAP atu ajuda nia, maibé LAP desidi lakohi ajuda ho rajaun nia hare lezadu iha kondisaun lanu hela.
“Ha’u ba to’o ne’eba lezadu husu salva, maibé ha’u lahatene nia husu salva saida nian, hare nia kondisaun lanu hela. Ne’ebé ha’u la baku, la tebe, nunka atu liman ka ain kona nia. Ne’ebé ha’u konsidera lezadu hato’o lia falsu,” deklara arguidu LAP.
Maske arguidu nain 4 ne’e kuaje rejeita total akuzasaun MP nian, maibé sasin husi parte lezadu nian, Candido Tefa haktuir, iha tempu ne’eba iha oras tuku 7 kalan, nia lori hela paun ba Mahata, depois nia fila mai hare ema barak iha Estrada. No, nia hare arguidu APB tuku, tebe lezadu to’o monu tun iha baleta laran.
“Depois mak arguidu Arsenio hi’it sai, no rasta tama ba uma laran, maibé la konsege, tanba ha’u hare lezadu ka’er metin portaun atu tama ba arguidu Arsenio nia uma,” deklara sasin Tefa hodi defende lezadu Domingos Nesi durante audiensia julgamentu.
Sasin Tefa hatutan, nia hare arguidu APB mak tebe, tuku, no basa lezadu iha nia tilun hun, no tuku iha hirus matan.
“Maibé momentu ne’eba ha’u hare de’it arguidu APB mak tuku, basa no tebe lezadu,” sasin Tefa konfesa hodi kontinua dehan nia la hare arguidu sira seluk, tanba rai-nakukun ona.
Prosesu julgamentu ba kazu ne’e prezide husi juíz administrador, Hugo da Cruz Pui, Ministériu Públiku reprezenta husi Prokurador Pedro Baptista, no arguidu sira defende husi advogadu privadu mai husi Fundasaun Fatu Sinai Oe-Kusi (FFSO), Daniel Elo.
