TASI-TOLU (TOP) – Ema hotu iha área Tasi-Tolu, lagoa I iha Sesta kalan, 31 Dezembru 2021 sente preparadu ho laran ksolok tebes atu simu tinan foun 2022, maibé familia ki’ik ida ne’ebé sira nia uma helik aan iha foho lolon área Tasi-Tolu ne’e hasoru situasaun oin seluk fali.
Rosalina Nesi Sila (33) husi aldeia Oel-Fab, suku Lela-Ufe, Sub-rejiaun Nitibe, Rejiaun Administrativa Espesiál Oe-Kusi Ambeno (RAEOA) mate derepente de’it ho kondisaun tali kesi metin hela iha nia kakorok. Rosalina nia la’en husi munisipiu Vikeke, postu Ossu ho naran Francisco da Cruz mós sente hakfodak tebes ho situasaun moruk ne’e. Sira nain-rua forma uma kain kuaje tinan 8 ona, maibé oras ne’e sira nain-rua tenke fahe malu ho dalan ne’ebé laloos, tanba Rosalina ninia mate ne’e mós sei kontinua sai mistériu. Nia maka desidi tara aan duni ka ema seluk maka tara nia. Parte polisia oras ne’e sei kontinua hala’o prosesu investigasaun hodi bele ke’e sai hun-abut husi kazu mate ne’e.
Hafoin kazu ne’e akontese, Polisia Nasionál Timor-Leste (PNTL) liu-husi Polisia Nasionál Serbisu Investigasaun Kriminál (PNSIK) no FORENSIK to’o kedas fatin akontesimentu iha Lagoa I, Tasi-Tolu, aldeia 12 de Outubru, suku Komoro, Postu Administrativu Dom-Aleixu, Munisipiu Dili.
Fransisco da Cruz nu’udar laen ba matebian Rosalina Nesi Sila ne’e konta, iha Sesta kalan nia ba kraik iha orás tuku rua madrugada, nia mai atu toba iha uma laran maibé atu muta. Tanba ne’e maka nia nahe tiha triplex ne’e nia toba iha ne’e la do’ok malu ho nia fen tara-aan kuaze metru rua.
Nia hatutan, nia ferik oan horkalan (Sesta-kalan) nia maka ba sosa tua sabu aqua boot ida. Sira hemu ho kolega sria iha jam 12 ami hemu to’o jam 13. Horkalan ferik oan hemu hotu maibé nia kondisaun la lanu.
“Kolega sira dehan katak ita tun ba kraik lai, hau tun ba iha kraik nia telefone ha’u. Ha’u foti hatan katak, loos ona ororás tan maka ha’u sa’e ba jam 2 ha’u sa’e ba to’o uma. Ha’u atu toba iha kuartu laran maibé hau laran sa’e. Ha’u loke tiha speaker ne’e, ha’u latan tiha triplex ne’e ha’u toba iha ne’e de’it,” Fransisco da Crus esplika ba The Oe-Kusi Post (TOP) iha Lagoa I, Tasi-Tolu, aldeia 12 de Outubru, Suku Komoro, Sabadu, 01 Janeiru 2022.
“Ha’u horkalan kondisaun la lanu. Ha’u hemu tua maibé ha’u hemu hatene aan ha’u ladun ladu ida,” nia argumenta.
Nia esplika, ohin dader jam 6 atu ba jam 7 nia maka fanun katak, hader ba, para halo katupa maibé nia hatan ororás tan itoan ba, tanba nia sei dukur hela. Liu tiha menutu balun nia maun ida iha kraik telefone mai dehan horkalan haan naan manu mesak fali ne’e. nia hatan katak laiha manu foin maka atu halo ne’e.
“Ha’u buka nia, odamatan sabi hela, hau haree ba dapur. Dapur mamuk hateke fali mai hau hetan. Ha’u hanoin nia tur. Ha’u bolu nia la hatan ha’u haree ba talin. Ne’e maka ha’u bolu sira langsung mai,” nia hateten.
“Rosalina Nesi Sila tara aan lori tali ró ho kor mutin ida kesi iha parte kakorok nia ulun halis ba parte loos no nia liman parte liman loos kona rai no nia liman karuk kona hela nia kelen nia ain sira kona rai hotu modelu hanesan hakleak”.
Nia hatutan, momentu ne’ebá nia istoria malu ho alin nain rua iha kraik ne’e maka nia sa’e mai nia atu tara aan. Talin sira ne’e, nia subar hotu tudik sira ne’e mós nia subar hotu depois maka nia dehan husik ba, to’o Oe-kusi maka rezolve.
“Nia kontaktu ba nia ama, bin koalia didiak deit horkalan nia video call ho nia maun ida iha Kupang. Sira nain rua koalia nia tanis nia hateten katak ami nia uma laran haree malu ladiak lakleur nia maun taka tiha telefoni. Durante nia ho hau problema laiha ohin hirus malu aban hamnasa malu fali”.
“Horkalan ami halimar didiak malu deit ne’e. ohin dadersan tiba tiba nia tara aan hau mós la hatene ne’e. hau hatene karik nia la tara aan ida. Durante nee parte familia rua ne’e haree malu diak ba malu nia hakerek karta ne’e lakon tiha ona lahatene vizinu sira kaer lori ba ne’ebé karik hau sei buka lai”.
Iha fatin hanesan familia viziñu João dos Reis hateten matebian Rosalina Nese Sila durante sira nain rua nia katuas oan Fransisco da Crus la historia malu no viziñu mós lahatene.
“Tanba sira nia problema uma laran ka lae? Sira nia nain rua forma ona uma kain ita labele tama to’o sira nia problema particular ne’e. Kona-ba tara aan ne’e, ami lahatene derepende deit nia laen halai mai dehan oh agora bin Rosalina tara aan hela. depois hau halai ba hau bolu ba vizinu sira iha kraik katak imi kraik ne’ebá bin Rosalina tara aan,” nia konta.
“Nia halai mai, faru latau ami tur hela iha ne’e hamutuk ho alin nia katuas oan haan hela ne’ebé sira nain rua nia problema ami la hatene ida,” nia hateten.
Iha fatin hanesan xefe aldeia 12 de Outubru Placido Marçal hateten, ba akontesimentu ne’e nia espera realidade ne’ebé maka hatudu pratika hosi familia balun tanba kuandu tara-aan ain la kona rai bele halo ema mate.
“Akontese ita hotu la espera atu akontese hanesan maibé ita haree ba realidade ne’ebé maka akontese prátika husi familia balun ne’ebé maka iha ne’e más kuandu tara aan hanesan ne’e so ain la kona rai maka bele halo ema mate, maibé ida ne’e ain kona rai,” nia konfuzaun ba mate ne’e.
“Ha’u nudar autoridade hare. Hau so rekomenda de’it katak PNTL liuhosi FORENSIK ka doutor sira bele halo analiza ba karik pratika husi ema seluk. Bele julga ema ida prátika tuir lei ne’ebé maka vigora,” nia hateten.
Mate-isin Rosalina oras ne’e sei iha hela faze autopsia hodi buka hatene tuir motive husi nia mate, no polisia mós hala’o daduak ona prosesu investigasaun ba Rosalina nia laen Francisco da Cruz.
