LUAK (TOP) – Lider Istoriku, Kay Rala Xanana Gusmão agradese ba Veteranu sira husi rejiaun III no IV ne’ebé hamutuk konsege harii ona Institutu Dom Boaventura Timor-Leste (IBTL) hodi selu povu nia sakrifisiu luta kontribui ba prosesu kontrusaun estadu Timor-Leste.
Xanana sente orgullu, iha munisipiu Manufahi ho prezensa IBTL hari ho objetivu ida atu eduka foin’sae Timoroan sira bele estuda no aprende siensia oin-oin ne’ebé bele hasa’e sira nia koñesimentu atu serbi sira nia aan, familia, povu no nasaun.
“Apresu boot tebes ba Prezidente Fundasaun, Reak Liman ho nia ekipa, Gil Oan Soru no sira seluk ba imi nia hanoin ne’e. tanba iha kontrusaun nasaun, partisipasaun tenki husi sidadaun mos. Ida ne’e hatudu sidadaun hanoin atu partisipa iha kontrusaun nasaun,” Xanana hateten bainhira partisipa iha serimónia graduasaun dahuluk bacharelatu ba Fakuldeade Ekonomia no Enginaria Estudante Institutu Dom Boaventura Timor-Leste (IBTL) na’in-14 kompostu feto 3 no mane 11 iha Luak-Betano, Same, Manufahi, Tersa, 06 Fevereiru 2023.
Xanana hatutan, foin lalais ne’e nia parte hala’o reiniaun ho akadémiku sira husi Universidade no Ensinu Superiór akreditadu iha Timor-Leste kuaze ema na’in-200 liu hodi bolu atensaun atu serbisu hamutuk hadia kualidade ensinu superiór sira iha Timor-Leste.
Xanana rekoñese katak, kualidade edukasaun iha Timor-Leste, sai hanesan problema bo’ot ida, ne’ebe tenke rezolve. Problema ne’e akontese, tanba tuir Xanana, dosente sira mós la fokus iha universidade ida ne’ebé sira haknaar-aan ba, maibé hanorin tutan iha universidade no institute seluk.
Eis Primeiru-Ministru ne’e bolu atensaun ba foin sa’e, atu kontinua estuda, hodi ajuda dezenvolvimentu rekursu humanu, tanba problema edukaaun ne’e presiza atu deskuti kle’an no buka atu rezolve ho lalais. Nune’e prepara joven denzenvolve TL ba futuru.
Xanana funadamenta tan, ho kontribuisaun veteranus harii eskola, ne’e kontribui ba kontrusaun nasaun ne’ebé partense ba sidadaun hodi hamutuk harii nasaun tuir prinsipiu ukun aan.
Xanana sente orgullu iha munisipiu sira, universidade sira komesa loke sira nia sukursal, maibé Xanana dezafia atu universidade hirak ne’e aposta makas iha rekursu umanu no fasilidade hodi fasilita estudante sira aprende ho di’ak.
Xanana mós husu atu IBTL atu labele ansi harii tan Fakulidade Agrikultura no Saúde Públika, maibé tenki investe uluk iha rekursu no fasilita, foin bele loke tan fakulidade.
“Aumenta tan mak imi nia kbiit atu hanorin, halo peskija iha área oin-oin, nune’e imi forte ona, imi foin bele aumenta kapasidade banhira imi preparadu ona,” dehan Xanana.
Xanana agradese mós ba veteranus Austrália hodi kontinua ajuda veteranus Timor-Leste liu husi apoia harii eskola no apoia fasilidade eskola nian nu’udar ezemplu tuir prinsipiu fraternidade umana.
Iha fatin hanesan, Reitór Institute Dom Boaventura Timor-Leste, Quiteria da Costa hato’o agradese, tanba obejetivu veteranus nian atu liberta povu no foin sae sira liu husi edukasaun realiza ona ho prezensa IBTL.
Nia dehan, knaar veteranus hodi hari insinu superior ne’e importante tebes, tanba mehi ne’ebé veranus sira hakarak, liberta povu husi mutuk no beik nu’udar pasu ida hodi kontribui ba edukasaun TL.
“Agradese ba maun no aman veteranu sira ne’ebé harii ona Institute Superiór ne’e tau naran Don Baovetura ho objetivu atu liberta povu husi mukit no hadia edukasaun fo’e sira sira liu husi institute ida ne’e,” nia hatete.
Nia husu ba graduadu sira ne’ebé remata ona estudu atu kontinua habelar sira nia matenek iha fatin sira seluk.
“Ha’u nia alin matenek future Timor-Leste nian, imi funu seidauk hotu, imi sei aplika imi nia matenek ba rai no povu ida ne’e nia moris,” nia afirma.
Nia dehan, ba oin sira sei kontinua investe iha infra-estrutura, hasa’e kualidade hanorin dosentes sira nian, harii biblioteka, internet no fasilidade seluk tan.
Quiteria mós husu ba governu Timor-Leste liu husi Ministeriu Insinu Superiór Ciensia no Kultura kontinua tau matan no fó apoiu bolus estudu ba estudante sira ne’ebé iha valor di’ak bele kontinua sira nia estudu mastradu iha estranjeiru.
IBTL dadaun ne’e iha fakulidade rua hanesan Ekonomia no Tekniku, enkuandu Fakulidade Agrikultura no Saúde Informajen too agora seidauk hetan akreditasaun husi Governu Timor-Leste, tanba presiza prinxe rekejitu sira husi governu nian.
Prezidente Fundasaun LELEMAR nomos Prezidente Konsellu Veteranu Timor-Leste, Vidal dos Santos “Riak Leman”, agradese primeiru graduasaun ne’e bele partisipa husi sira nia maun boot Komandante Em-Xefe-Das FALINTIL, Kay Rala Xanana Gusmão hodi fó rekoñesimentu ba IBTL ne’ebé sira harii iha 2006 hodi kontribui ba edukasaun.
“IBTL harii iha 2006 husi ami grupu veteran Regiaun III no V hodi harii universidade ne’e too ohin halo graduasaun ba ita nia oan sira ho objetivu fo edukasaun ba povu nia oan sira iha tasi Mane, Viqueque, Same no Ainaro bele mai eskola iha ne’e tuir sira nia kbiit,” nia agradese.
Reak Leman dehan, veteranus sira deve hela povu ne’e iha luta, tanba luta povu maka subar FALINTIL too ukun aan, agora ukun aan veteranu sira selu fali povu nia sakrifisiu hodi harii eskola ne’e fasilita povu nia oan bele eskola.
Nia rekoñese eskola ne’e harii la’òs fasili, tanba menus rekursu no fasilidade oin-oin, maibé dezafiu hirak ne’e konsege hakat liu hodi kria kondisaun iha etapa ba etapa too prosesu graduasaun ne’ebé halo kada tinan.
Nune’e mós Prezidente Autoridade Munisipiu Manufahi, Arantes Isaac Sarmento hato’o parabéns ba graduadu sira mezmu termina ona estudu, maibé sira sei kontinua serbisu makas atu fahe matenek ba fatin seluk ne’ebé sira sei serbisu ba.
“Ha’u agradese ba fundador maun Reak Leman ho responsabel sira harii IBTL hodi ajuda estadu harii eskola ne’e. Ne’e hatudu katak, maun Veteranu sira la kolen atu liberta povu ida ne’e hodi kiak, susar no hadis rekursu foin sa’e sira,” nia agradese.
Nia husu ba estudante sira ne’ebé sei kontinua estudu akasan estuda hodi investe ba sira nia aan sai matenek bele serbi povu no nasaun.
Nia hatete ho Xanana nia prezensa hatudu katak, IBTL sei kontinua dezenvolve aan sai institute ida atu kontribui ba edukasaun Munisipiu Manufahi no TL.
Serimónia ne’e partisipa direita husi reprezentante Ministériu Ensinu Superiór Siensia no Kultura,Reprezentante Veteranu Australia, Michel Stone agradese, tanba Veteranus Austrália sei kontinua apia IBTL hodi bele dezenvolve aan dia’k liu-tan.
