PDHJ konsidera asaun barbaria PNTL ba negosianta tiga roda ne’e asaun illegal

DILI (TOP) – Provedoria ba Direitu Humanus no Justisa (PDHJ) konsidera asaun membru Polisia Nasionál Timor-Leste (PNTL) ne’ebé halo asaun tortura ba negosiante nu’u iha Tasi-Tolu iha loron Sábadu 22 Maiu 2021 ne’e nu’udar asaun illegal, no promete sei loke prosesu investigasaun ba membru polisia hirak ne’e.

Tuir komunikadu ba imprensa ne’ebé The Oe-Kusi Post (TOP) asesu iha pájina ofisial PDHJ katak, PDHJ simu no rejista ona kesar relasiona ho asaun membru PNTL ne’ebé halo agresaun fízika hasoru sidadaun nain rua iha loron sábadu  22 maiu 2021 fatin Kuluhun nomos negosiante faan nuu iha Tasi-Tolu (Selamat Datang) iha loron domingu 23 maiu 2021.

“PDHJ kondena asaun ilegál ne’ebé mak komete husi membru PNTL sira durante implementasaun Estadu Emerjénsia (EE). Iha Dekretu Prezidente Repúblika N.º 24 /2021, 28 abril no Lei N.º 7/2021, 28 Abril ne’e klaru, katak iha nia artigu 6.º 1. b) no h) mak deklara katak Estadu Emerjénsia ne’e la afeta, iha kazu balun, entre direitu sira seluk, mak direitu ba integridade fízika no direitu hodi la sujeita  ba tratamentu ka kastigu kruél, dezumanu ka degradante,” esplika PDHJ ne’ebé TOP asesu Segunda 24 Maiu 2021.

PDHJ esplika, tuir termus husi artigus 9.º, 23.º, no 30.º Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste mak konsagra katak Timor-Leste vinkuladu hodi kumpre Konvensaun sira ne’ebé ratifikada ona, nune’e interpretasaun tenke bazeia ba Deklarasaun Universál Direitus Umanus (DUDU) no ema hotu iha direitu ba moris, liberdade, seguransa, integridade pesoál no labele hetan tratamentu desumanu no degradante. Konforme artigu 6.º no 7.º Paktu Internasionál kona-ba Direitu Sivis no Polítikus, ratifikadu husi Rezolusaun Parlamentu Nasionál n.º  3/2003,  katak Estadu iha obrigasaun pozitiva hodi garante indivívidus hotu-hotu nia direitu ba moris no hodi hetan tratamentu ho umanidade no ho respeitu ba dignidade hanesan ema umana hodi evita tratamentu kruél, degradante no dezumanu.

PDHJ mós katak, liga ho kazu Kuluhun ne’ebé mak membru PNTL baku sidadaun uza supostamente telefone ba halo foto no vídeo, mak hamosu violasaun artigu 6.º n.º 2 husi Dekretu Prezidente Repúblika N.º 24 /2021, 28 abril no Lei N.º 7/2021, 28 Abril mak prevee katak Deklarasaun Estadu Emerjénsia la afeta ba liberdade espresaun no informasaun sidadun sira nian. Iha parte seluk, artigu 40.º husi KRDTL no artigu 19.º DUDU mós defende katak direitu ema hotu-hotu nian ba liberdade ba espresaun no ba informasaun, inklui liberdade hodi fó opiniaun sira no buka, simu no transmite  informasaun no ideias sira liuhusi meius oi-oin.

Haktuir iha Medidas Ezekusaun ba Deklarasaun EE  mak estabelese iha artigu 21.º kona-ba órgaun fiskalizadores ba kumprimentu medidas sira iha DG ida ne’e mak Forsa no Servisu seguransa, ajentes vijilánsia epidemiolójika no sanitária hodi fiskaliza kumprimentu ba ordem sira ne’ebé estabelesida iha DG ne’e. Nune’e mós estabelese prinsípius jerais ne’ebé órgaun fiskalizador sira tenke respeita bá durante implementasaun EE mak hanesan prevee iha artigu 3.º kona-ba prinsípiu ba legalidade katak Órgaun no Servisu sira iha Administrasaun Públika responsáveis ba aplikasaun medidas sira ne’ebé temin iha DG ida ne’e atua tuir deit Lei, tuir limites poderes sira ne’ebé fó ba sira. No iha artigu 5.º n.º 2 no 3 ne’ebé estabelese prinsípiu proporsionalidade no nesesidade katak uzu forsa hodi impoen kumprimentus ba regras EE nian autorizadu de’it wainhira labele uza ona meius seluk no uza forsa sempre tau uluk mak intimasaun ba obediénsia ne’ebé hala’o ho forma reál no nesesáriu iha medida ezijidu nian ba kumprimentu devér legal.

“PDHJ husu ba forsa seguransa atu uza meius sira hanesan negosiasaun, mediasaun, persuasaun no rezolusaun ba konflitu wainhira hasoru situasaun konflitu iha terreno no bele de’it uza forsa nato’on atu hamate risku ba ema seluk nia integridade fizika ka moris wainhira medida sira temi la-violentu durante konflitu esgotadu ona, hanesan garante iha Dekretu Lei No. 43/2011, 21 Setembro, Rejime Jurídiku Uza Forsa”.

“PDHJ sei haruka karta ba SE Primeiru Ministru hanesan Ministru Interior, Komandante Jerál PNTL no haruka notisia-du-krime ba Prokuradór Jerál Repúblika ka Ministeriu Públiku relativu ho akontesimentu rua refere. PDHJ rekomenda ba Komandante Jerál PNTL atu instaura prosesu dixiplinár ba membrus refere bazeia ba Dekretu-Lei N.º 44 /2020, 7 outubru ne’ebé aprova o Regulamento de Disciplina da Polícia Nacional de Timor-Leste no mós foti medida kautelár hodi suspende membrus refere durante prosesu investigasaun. PDHJ sei loke prosesu investigasaun ba kazu violasaun direitus umanus hirak ne’e”.

Mosu video badak ida ne’ebé hatudu momoos membru Polisia Nasionál Timor-Leste (PNTL) nain-rua baku sidadaun nain-rua ne’ebé fa’an nu’u iha Tasi-Tolu, maibé ikus mai PNTL rasik deklara iha nia pajina ofisial katak, membru polisia ne’e keixa uluk ona sidadaun nain-rua ne’e hodi submete ba prosesu investigasaun criminal, tanba tuir polisia katak ema nain-rua ne’e maka tuda uluk membru polisia ida iha nia ulun maske lahatudu iha video ne’e.

Membru polisia ne’e baku Octoviano Thal nu’udar vendedor nu’u, no oras ne’e nia hela iha área Tasi-Tolu, maibé nia husi Rejiaun Administrativu Espesial Oe-Kusi Ambeno (RAEOA), postu Nitibe, suku Lela-Ufe, aldeia Mahata.

Medidas kona-ba konfinamentu (lockdown) ne’ebé aprova husi Konsellu Ministru ne’e la bandu Tiga Roda sira atu hala’o sira nia atividade negósiu, maibé saida maka akontese iha Tasi-Tolu no pajina ofisial PNTL nian ne’e nu’udar regra falsu ne’ebé produz rasik husi PNTL.

Hafoin liu oras balun, media PNTL klarifika iha pájina ofisial PNTL katak, insidente ne’ebé akontese iha postu fronteira Liquiça-Dili katak akontesimentu ne’e mosu bainhira membru PNTL ne’e dehan ba negosiante ne’ebé la hatene nia identidade katak ohin loron la’os tranzasaun sasan, loron tranzasaun maka Segunda, Kuarta no Sesta.

“Ita agora iha hela Estadu Emerjensia, serka sanitaria no konfinamentu domisiliariu obrigatoriu husu para ita hotu hakmatek iha uma no labele halo atividade, maibé ho esplikasaun ne’ebé  hato’o ita nia komunidade ne’e la rona,” Relasaun Públika PNTL esplika liu husi nia pajina ofisial Facebook, Domingu 23 Maiu 2021.

“Ho ida ne’e maka membru ne’e sa’e ba hatun nu’u ne’ebé tula iha tiga roda nia laran ba iha rai. Ho asaun ne’ebé membru ne’e halo maka negosiante ne’e la simu no diretamente sa’e ba motor tiga roda nia laran, foti nu’u talin ida tuda loos ba iha membru nia ulun kona iha parte sorin karuk hodi rezulta bubu no oin halai. Ho ida ne’e maka membru ne’e tenta atu defenda nia-an hodi rezulta negosiante ne’e kanek iha parte balu. Konaba akontesementu ida ne’e membru PNTL hato’o ona keixa ba iha Eskuadra Polisia. Kazu ne’e iha ona investigasaun kriminal hodi kontinua nia prosesu investigasaun,” esplikasaun PNTL.

The Oekusi Post
Author: The Oekusi PostWebsite: https://www.oekusipost.comEmail: Este endereço de email está sendo protegido de spambots. Você precisa do JavaScript ativado para vê-lo.
www.OeKusiPost.com nu’udar plataforma media online iha Oe-Kusi Ambeno, Timor-Leste ne’ebé aprezenta notísia iha área oioin iha teritóriu nasionál. Rua. Numbei, Oe-Kusi Ambeno Mobile: +670 7723 4114 Email: info (at) OeKusiPost.com

Online Counter