Deskonfia futu-lia atu sosa ro SUCCESS, FONGTIL no KAK simu ona keixa ida

DILI (TOP) — Povu sira husi rai-ketan Oe-Kusi Ambeno ne’ebé oras ne’e nakfilak ba Rejiaun Administrativu Espesial Oe-Kusi Ambeno (RAEOA) no Atauro durante tinan barak ona sempre hasoru problema boot kona-ba movimentu transporte maritima.

Atu rezolve situasaun difisil ne’e governu Alemaña fó tiha ona ro Berlin Nakroma, no emprezariu lokal sira mós hala’o sira nia atividade negósiu iha área transporte maritima ne’e hanesan empreza Versado Unipessoal, Lda ne’ebé durante ne’e hatama ro balun inklui ro SUCCESS ne’ebé hafoin FRETILIN tama “tonka” (viabiliza) governasaun atual ikus mai hapara tiha operasaun ro SUCCESS ne’e ba Oe-Kusi Ambeno ho Atauro ho rajaun la klaru.

Kompañia Irmão Timor laiha kapasidade finanseiru sosa ro SUCCESS

Diretor Kompañia Irmão Timor, Julio Mak alias Abi durante ne’e hatudu ona nia kapasidade finanseira hodi loke luan tan ninia atividade negósiu iha área transporte maritima nian.

Ninia prontidaun atu sosa ro SUCCESS ne’e maka hatudu liu husi ninia karta ida ho númeru referensia: 11/IT/IX/2021 ho lian Ingles ne’ebé haruka ba Xefe Kompañia Marine Enterprise, Sdn. Bdh iha loron 13 Setembru 2021. Karta ne’e ho nia pedidu atu halo koresaun ba karta uluk nian ne’ebé haruka ona iha loron 10 Setembru 2021.

Iha fulan Jullu no Setembru tinan ida ne’e, kompañia Irmão Timor Unipessoal, Lda aprezenta proposta ida hakarak sosa ro SUCCESS. Hafoin simu karta ne’e, ro SUCCESS nia-nain oferese folin ba kompañia Irmão Timor ho montante $1,800.000.00 USD, um milão e oito centos mil dolar americano ho kondisaun ida katak, tenki depozita uluk osan ho montante $ 500.000.00 USD, quinentos mill dolar americano, no osan restu sei halo pagamentu bainhira halo manutensaun no hadia hotu iha Malaysia.

Karta korespondensia entre kompañia Irmão Timor ho Marino Entreprise.

Karta ne’ebé The Oe-Kusi Post (TOP) asesu katak, kompañia Irmão Timor halo tiha ona pagamentu deposit ho montante $ 500.000.00 USD, no promete sei selu osan restu bainhira ro SUCCESS remata halo manutensaun, maibé iha informasaun balun katak, kompañia ho Autoridade RAEOA maka hola ho montante $ 1,800.000.00 USD, nune’e iha loron 19 no 20 Novembru 2021, Presidente Autoridade ba RAEOA, Arsenio Paixão Bano ho fiar aan tebes halo deklarasaun ba públiku katak, autoridade sei tama hanesan sosio iha kompañia privadu maka Irmão Timor hodi sosa ro SUCCESS.

Karta korespondensia entre empreza rua ne’e mós esplika, osan deposit ho montante $ 500.000.00 USD ne’ebe kompañia Irmão Timor halo tranferensia ba ro ahi SUCCESS ne’e $ 400.000.00 USD deskonfia mai husi osan privadu Prezidenti RAEOA-ZEESM, no la’os partensia ba Autoridade RAEOA-ZESSM, signifika osan husi kompañia nian hamutuk $ 100.000.00 USD de’it.

Iha mós informasaun balun ne’ebé oras ne’e la’o maka’as loos iha povu Oe-Kusi Ambeno nia le’et katak, kompañia Irmão Timor hanesan kompañia ho nivel ki’ik seidauk kategoriza hanesan kompañia mediu ka bo’ot, tanba fa’an de’it sasa nesesidade báziku ho kombustivel nune’e ho osan cash ba sosa ro SUCCESS halo komunidade sira iha Ambeno sente hakfodak tebes, liliu komunidade emprezarial sira tantu iha Oe-Kusi Ambeno no Dili sente hakfodak liutan ho kapasidade finanseira kompañia Irmão Timor ne’ebé derepente de’it iha osan barak hanesan ne’e.

Bazeia ba ida ne’e, tuir informasaun balun ne’ebé The Oe-Kusi Post (TOP) asesu katak, FONGTIL ho KAK simu ona keixa ida husi sidadaun ida kona-ba prosesu sosa ro SUCCESS ne’ebé iha indisiu krime korupsaun (partisipasaun ekonomia) no krime fase onsa (money laundry) ne’ebé deskonfia involve diretor kompañia Irmão Timor, Julio Mak alias Abi no Prezidente Autoridade RAEO-ZEESM-TL.

Keixa ne’e husu ba autroridade kompotente liu-liu KAK tenke loke prosesu investigasaun ba kompañia Irmão Timor nune’e bele deskobre. Husu mós ba KAK atu loke prosesu investigasaun hasoru Presidente Autoridade RAEOA kona-ba razaun saida maka tenki tau osan ba kompañia privadu ida hodi sosa ro SUCCESS, tanba saida maka la uja didiak orsamentu ne’ebé aloka ba RAEOA-ZEESM-TL hodi rezolve lalais tiha problema ro ahi HAKSOLOK ne’ebé kuaje tinan lima ona seidauk to’o mai Timor Leste.

Keixa ne’e mós ezije no rekomenda ba KAK atu halo kordenasaun ho Ministério Finansas liu-liu Diresaun Impostu no Tributária nian, no mós parte freebalance atu detekta rendimentu husi kompañia Irmão Timor ho razaun atu buka tuir osan deposit nia verdadeiru mai husi ne’ebé, tanba deskonfia katak, osan Presidente Autoridade RAEOA nian maka tau iha kompañia Irmão Timor Unipessoal, Lda hodi utiliza atu fase osan (money laundry) liuhusi halo investimentu sosa ro ahi SUCCESS no osan restu ho montante $1,300.000.00 USD.\

Responsavel Kompañia Versado Shipping Lda, Sansão Gomes klarifika, prosesu ro SUCCESS iha ona transaksaun entre kompañia Irmão Timor husi Oe-Kusi Ambeno ho parseiru sira iha Malaysia.

São Gomes hatutan, antes ne’e kompañia Versado maka serbisu hamutuk ho parseiru sira hodi fasilita ro SUCCESS mai Timor-Leste hodi apoia konektividade transporte maritima nian.

“Ami rona ne’e Kompaña Irmão Timor mak hakerek karta ba parseiru sira hodi hola Ro’o Success no deposita ona osan dolares amerikanu rihun atus lima (500.000.00). Ami hanoin Kompañia Irmão Timor mesak hola tuir karta ne’ebe hakerek, maibe ikus fali iha loron, 20 Novembro 2021, rona Presidente Autoridade RAEOA, Arsenio Bano koalia iha publiku, entaun ami foin hatene ema sosa ne’e la’ós Irmão Timor, maibé parese autoridade RAEOA-ZEESM mos hakarak inzeta osan bá partisipa iha empreza hodi sosa ró ne’e,” esplika Sansão

Nia dehan, ro SUCCESS fa’an ho orsamentu $ 1,8 miloens, no Kompañia Irmão Timor deposita ona $ 500.000.00 USD.

“Fa’an duni mais ita bele dehan katak, seidauk finaliza 100% tanba seidauk halo pagamentu final, ne’ebé ita labele dehan fa’an ona, entermus legál kuandu fa’an ona signifika, ita entrega osan, sasán entrega ona,” São Gomes afirma.

Nia hatutan, tuir akordu Kompañoa Irmão Timor sei finaliza pagamentu ikus ho montante $ 1,3 miloens iha loron 30 Novembru 2021.

Nu’udar responsavel ba Kompañia Versado Shipping ne’ebe antes ne’e jere ro SUCCESS submete ona karta ba iha Ministériu Transporte no Telekomunikasaun katak, laiha ona responsabilidade bainhira ro SUCCESS fila mai Timor-Leste.

“Ami nia parte halo tiha ona karta bá autoridade sira Ministériu Transporte, Portuáriu katak, agora mai oin laiha ona responsabilidade bá Ró Ahi Success, sé karik aban bainrua ró ne’e fila fali mai, tanba ne’e partensia ona ba kompañia selu. Kompañia ami-nian nafatin kontinua funsiona, ami sei lori ro barco rápido antes Natál ho tinan foun para apoiu hodi fasilita viajen pasajeiru Dili-Ataúro no Oe-Kusi Ambeno,” katak Sansão.

KAK no FONGTIL simu ona keixa

Kona-ba kestaun ne’e, tuir Komisáriu Komisaun Anti Korupsaun (KAK) Sergío Hornai katak, KAK konsidera keixa ne’e kona-ba prosesu negosiasaun atu sosa ro SUCCESS ne’e.

“Iha keixa lubuk oan ida ne’ebé maka tama dadauk iha KAK más apezar keixa sira ne’ebé maka tama ita konsidera hanesan denúnsia ka krime ruma ne’ebé maka ita dezemvolve hela dadauk. Maibé hirak ne’e hotu ita sei halo distribuisaun ba iha unidade informasaun siguransa atu halo analiza klean ba prosesu sira ne’e,” hateten Komisáriu KAK Sergío Hornai ba The Oe-Kusi Post (TOP), iha CNE, Kai-Koli, Dili, Kinta, 09 Dezembru 2021.

Komisaun Anti Korupsaun (KAK) Sergío Hornai dadalia ho jornalista sira iha salaun Laline CNE iha Kolmera-Dili, Kinta, 09 Dezembru 2021. Foto TOP/Raimundos Oki.

“Podesér mós ba iha keixa sira ne’ebé maka tama hosi komunidade Oe-Kusi nian ba iha asuntu sira balun ne’ebé maka relasionámentu tantu ba iha atividade transporte maritime ninian hanesan saida maka keixa kona-ba ró SUCCESS ne’e”.

Komisária KAK ne’e esplika, kona-ba loron hatama nia seidauk fiksa loloos. Maibé nia haree katak keixa sira ne’e, tama dadauk ona tanba hamutuk keixa 69 ne’ebé maka tama dadauk iha Komisaun Anti Korupsaun ninia gabinete.

“Ita sei halo apresiasaun ba keixa sira ne’e, haree didiak tama iha kompetensia krime anti korupsaun ninian. Haree katak keixa ne’e priense elementu ne’ebé pratika ba iha iregularidade ruma buat sira ne’e hotu sei lori ita atu ba haree”.

Nune’e mós, Diretor Ezekutivu Organizasaun Naun Governamental Timor-Lorosa'e (FONGTIL), Daniel Santos do Carmo katak, FONGTIL mós simu ona kopia keixa ne’e kona-ba transaksaun sosa ro SUCCESS, ne'ebé mosu indisiu forte kona-ba krime partisipasaun ekonomia no negósiu no krime brankamentu kapitais entre kompañia Irmão Timor Unipessoal, Lda ho Prezidente Autoridade ba RAEOA-ZEESM-TL.

"Ne'e hanesan informasaun ne'ebe mak ema balun hato'o ba Komisaun Anti Korrupsaun, liga ho prosesu sosa Ro Success. Katak kompania lokal ida iha Oe-Kusi maka sosa, maibé iha informasaun katak autoridade mós involve, mas ne'e informasaun de'it husi sumber (fonte) ida," hatete diretor FONGTIL Daniel do Carmo ba The Oe-Kusi Post (TOP) iha nia knaar fatin Kai-Koli-Dili, Kinta 09 Dezembru 2021.

Diretor ezekutivu FONGTIL, Daniel Santos do Carmo. Foto TOP.

"Sira nia keixa ne'e direjidu ba iha KAK, depois fonte ne'e fó de'it kopia dokumentu ligadu prosesu sosa ro SUCCESS ida mai ami atu haree, maibé em prinsipiu ami sei estuda lai dokumentu ne'e, tanba ami mós tetu katak labele iha konflitu interese entre ema ne'ebé relata informasaun ho autoridade," nia esplika.

"Agora ami halo hela analiza, se dokumentu sira ne'e mak iha indisiu forte ruma, maibé ami nafatin tenta halo fali konfirmasaun ho autoridade (PA RAEOA) hodi bele hatene autoridade iha informasaun kona-ba asuntu ida ne'e ga la'e (keixa sira hasoru nia ga la'e)".

Daniel mós esplika, konteudu husi keixa ne’e relata kompañia Irmão Timor laiha kapasidade finanseira hodi sosa ro SUCCESS, maibé iha osan cash barak hanesan ne’e hodi sosa.

Iha loron 19 novembru 2021 Prezidente Autoridade Rejiaun Administrativa Espesiál Oe-Kusi Ambeno (RAEOA), Arsénio Paixão Bano katak ona, nia ho empreza Irmaun Timor halo sosiu atu sosa ona ro SUCCESS hodi garante konetividade transporte marítima ba povu sira iha Ambeno no Atauro.

“Informa ba Primeiru-Ministru kona-ba transporte marítima, tanba agora transporte laiha, maibé molok tama loron boot natal no tinan foun, iha ona empreza ida iha RAEOA liuhosi empreza públika no privada komersiál ba dezenvolvimentu, tama hanesan sosiu, ne’ebé empreza ne’e ema Oé-cusse-oan duni no nia mak sosa,” hateten Arsenio Bano ba jornalista sira hafoin hasoru Primeiru-Ministru, Taur Matan Ruak, iha Palásiu Governu iha Dili, Sesta 19 Novembru 2021.

Maibé, iha loron 09 Dezembru 2021, Bano deklara fali dehan, nia la involve ida iha prosesu sosa ro SUCCESS ne’e. Bano ho lian maka’as, rejeita informasaun kona-ba ninia partisipasaun iha negosiasaun ho Kompañia Irmaun Timor atu sosa ro SUCCESS ne’e.

“Agora dadaun ne’e negosiasaun la’o makaas loos entre sosiedade komersial husi Oe-Kusi ho Kompañia Irmaun Timor, no ha’u haree iha ema balun dúvida fali kona-ba ha’u nia partisipasaun ekonomika, tanba ne’e ha’u atu dehan de’it katak, ami Prezidente Autoridade RAEOA la iha interese atu partisipa iha negosiasaun hola ro ne’e, no ami so iha interese ida de’it katak, ro ne’e tenke iha para bele fasilita populasaun RAEOA,” katak Bano ba jornalista sira iha Parlamentu Nasionál, Kinta, 09 Dezembru 2021.

Bano hatutan, bainhira prosesu negosiasaun hetan ona rezultadu atu sosa maka sosiedade komersial ne’ebé reprezenta Prezidente Autoridade RAEOA nia partisipasaun 30% no emprezariu Oe-Kusi oan nian maka 70%.

Entretantu, antes ne’e nain ba kompañia Irmão Timor Unipesoal, Lda, Julio Mak konfirma ba The Oe-Kusi Post katak, loos duni nia hakarak atu sosa duni ro ne’e, maibé husu atu labele fó sail ai informasaun ne’e ba públiku, tanba nia hakarak tebes atu halo surpreza ba povu Oe-Kusi Ambeno iha tempu badak.

“Ha’u maka hakarak atu sosa, maibé autoridade maka hakarak tama tan 30% ne’ebé agora sei hein hela,” esplika Julio Mak via kontaktu telemovél ba The Oe-Kusi Post foin lalais.

Entretantu, ohin Sesta, 10 Dezembru 2021, The Oe-Kusi Post esforsu kontaktu tan Julio Mak hodi husu nia komentariu kona-ba keixa ne’ebé sidadaun ida hatama ona ba iha KAK no FONGTIL, maibé diretor kompañia Irmão Timor ne’e dehan sei okupadu hela ho serbisu site visit ba ninia projetu sira ne’ebé durante ne’e hala’o no hetan husi Autoridade RAEOA iha Oe-Kusi Ambeno.

Julio Mak promete dehan ororas tan maka kontaktu fali The Oe-Kusi Post, maibé to’o notisia hatun nia seidauk kumpri nia promesa hodi kontaktu.

The Oekusi Post
Author: The Oekusi PostWebsite: https://www.oekusipost.comEmail: Este endereço de email está sendo protegido de spambots. Você precisa do JavaScript ativado para vê-lo.
www.OeKusiPost.com nu’udar plataforma media online iha Oe-Kusi Ambeno, Timor-Leste ne’ebé aprezenta notísia iha área oioin iha teritóriu nasionál. Rua. Numbei, Oe-Kusi Ambeno Mobile: +670 7723 4114 Email: info (at) OeKusiPost.com

Online Counter