Osan sei mai?

DILI (TOP) – Relatóriu trimestral husi Banco Central Timor-Leste (BCTL) foin lalais fó sai balansu osan mina-rai (Fundu Petróleu) oras ne’e hamutuk billaun U$ 18.4 ne’ebé rai hela iha banku Nova Iorke, Estadus Unidus Amerika.

Liga ba assuntu ne’e, oras ne’e ema barak komesa hanoin no preokupa ba sustentabilidade finanseira ba iha governu atual, liliu ba iha planu governu ne’ebé orsamentu ona Orsamentu Jeral Estadu ba tinan 2021 hamutuk billaun U$ 1.4.

Governu, liuhusi Ministériu Finansas, organiza ona, iha loron 4 fulan-agostu tinan 2020, Jornada Orsamentál sira, semináriu ida-ne’ebé marka inísiu husi preparasaun Orsamentu Jerál Estadu (OJE) tinan 2021 nian, iha auditóriu Xanana Gusmão, iha Ministériu Finansas, iha Dili.

Semináriu, ho tema “Orsamentu hodi rekupera no reforsa dezenvolvimentu” ne’e, ninia objetivu prinsipál mak atu diskute prioridade nasionál sira ne’ebé bazeia ba Programa Governu nian, Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu Nasionál, Objetivu sira husi Dezenvolvimentu Sustentavel, Dezempeñu Polítika Fiskál, Impaktu KOVID-19 nian no Planu Rekuperasaun Ekonómika, atubele define envelope fiskál ida ba tinan 2021 ne’ebé adekuadu ba nesesidade reál sira País nian.

Ministru Finansas, Fernando Hanjam, iha ninia intervensaun katak, semináriu ida-ne’e buka atu “halo reflesaun kona-ba Governu nia kompromisu sira ba preparasaun OJE tinan 2021 nian, atu nune’e bele hatán ba impaktu sira husi surtu Covid-19nian, liuliu iha rekuperasaun ekonómika no mós atu asegura kontinuidade husi dezenvolvimentu no husi prestasaun servisu públiku sira ne’ebé iha kualidade ba povu timoroan.

Primeiru-Ministru, Taur Matan Ruak, iha nia diskursu maklokek eventu ne’e nian, fó hanoin katak “tinan 2020 ne’e sai hanesan tinan ida-ne’ebé nakonu ho dezafiu”, ba dahuluk, “ho orsamentu ne’ebé la pasa iha Parlamentu Nasionál”, “ne’ebé obriga nasaun tenke serbisu iha rejime duodesimál no arranju polítiku foun ida iha Parlamentu Nasionál atubele sustenta Governasaun, sein presiza hala’o eleisaun antesipada”, hafoin mosu tan “dezastre naturál sira, iha loron 13 fulan-marsu no loron 22 fulan-maiu, ne’ebé estraga sidadaun sira no Estadu nia sasán no propriedade sira, ho kustu totál hamutuk besik dolar amerikanu millaun 50” no ikus liu mosu mós Covid-19, ne’ebé aleinde ”fó implikasaun sanitária no risku ba saúde”, provoka “impaktu ekonómiku no sosiál sira”.

Hatán ba dezafiu sira-ne’e, Xefe Governu temi kona-ba “nivel maturidade dirijente no sidadaun sira nian ne’ebé aas liután”, tanba “la’ós hasoru de’it problema sira, maibé, buka mós ninia solusaun sira”. Iha luta hasoru pandemia COVID-19 ne’e, Xefe Governu esplika katak “Governu, to’o oras ne’e, buka atu jere situasaun hodi halo balansu ida entre resposta ba kestaun saúde no resposta ba impaktu sósiu-ekonómiku sira”, iha sorin ida, ho “implementasaun medida sira ba prevensaun no kombate ba COVID-19 nian”, no iha sorin seluk, ho “implementasaun pakote medida ida ba estabilizasaun ekonómika” no ho “kriasaun Komisaun ba Elaborasaun Planu Rekuperasaun Ekonómika”.

Primeiru-Ministru hein katak “aprezentasaun ne’ebé realiza durante Jornada Orsamentál bele kontribui ho ideia sira, atu nune’e hotu-hotu bele kontribui ba definisaun prioridade sira ba OJE tinan 2021 nian”.

Durante Semináriu ne’e, partisipante sira asiste aprezentasaun sira kona-ba programa, prioridade no meta sira, kona-ba dezempeñu sósiu-ekonómiku no impaktu sira husi COVID-19 ba ekonomia, kona-ba planu rekuperasaun ekonómika, kona-ba dezempeñu polítika fiskál no proposta kona-ba OJE ba tinan 2021.

Ikus liu, halo debate kona-ba prioridade nasionál sira no limite másimu husi proposta OJE tinan 2021 nian.

Kona-ba kestaun ne’e, lider karismátiku, Kay Rala Xanana Gusmão fiar katak, Timor-Leste iha hela osan, no osan iha hela ne’ebé tau hela iha banku Estadus Unidus Amerika iha Nova Iorker, no Xanana mós fiar metin katak OJE ne’e bele liu ho votu maioria iha Parlamentu Nasionál.

“Osan bele liu iha Parlamentu Nasionál, maibé prosedimentu mak problema, entaun husu ba Angela Freitas lalika hatun People Power hodi hatun Prezidente Repúblika, husik ba nain monu rahun mesak,” Xanana deklara sai kestaun ne’e bainhira sai orador iha semináriu ho tema Maun Boot Kay Rala Xanana Gusmão ho Partidu CNRT Nia Ukun Mak Bele Asegura Riku Soin Timor-Leste Nian ne’ebé hala’o iha salaun Katedral Dili, Sábadu 12 Setembru 2020.

Xanana hatutan, fundu mina-rai ne’e iha hela, maibé tuir nia katak se governu atual mak ukun ita to’o tinan 10 tan, ne’e ema bele mate hotu.

“Atu selu de’it hotel be ema mai kuarentena, selu de’it catering mós lahatene ka’er osan, maibé atu halo projetu emerjénsia ne’e taka matan tiha de’it. Ne’e katak iha tinan 10 mak sira ka’er nafatin ukun, di’ak liu ita halai tiha ba ne’ebé ita lahatene, maibé se tinan 10 mak sira ka’er nafatin ukun, munisipiu sira lalika konta,” Xanana afirma.

Raimundos Oki
Author: Raimundos OkiWebsite: https://www.oekusipost.comEmail: Este endereço de email está sendo protegido de spambots. Você precisa do JavaScript ativado para vê-lo.
Xefe Redasaun & Editor

Online Counter