DILI (TOP) – Laureadu Nobel ba Paz, José Manuel Ramos Horta apela ba sidadaun hotu iha rai-laran atu tau labele hafraku Estadu no governu iha luta ba prevensaun Covid-19 iha Timor-Leste.
“Ita labele halo buat ne’ebé halo enfrakeze fali Estadu, governu nia esforsu halo prevensaun kombate ba Covid-19,” hateten Horta liu husi konferénsia iha nia serbisu fatin Farol, Dili Kuarta 28 Abril 2021.
“Ne’e ita labele. Tanba rajaun politika, rajaun partidaria ka rajaun pesoal ita labele halo ida ne’e, tanba impaktu bele boot loos ba povu. Ne’eduni maka ha’u buka desde uluk kedas buka tane oioin serbisu ne’ebé ita nia governu halo hahu kedas iha Janeiru-Fevereiru 2020,” Horta afirma.
Horta konsidera prevensaun primeiru ne’ebé di’ak liu maka tenke uja maskára, mantein distansiamentu sosial pelu-menus metru 2, no tenke konsumu ai-han sira ne’ebé iha nutritivu di’ak hodi hasa’e imunidade isin atu nune’e bele prevene aan di’ak liu tan husi pandemia Covid-19.
Nia hatutan, lala’ok uja maskara ne’e mós tenke uja ho didi’ak, labele tara de’it iha kakorok, no bainhira ko’alia ho ema ruma mós tenke taka nafatin maskara.
“Ha’u hare foin lalais enkontru iha Konsellu Estadu, ha’u iha ne’eba, ha’u tuur iha ne’eba, ha’u la temi naran, pelu-menus sira nain-tolu kuandu ko’alia sira hasai tiha maskara. No distansiamentu laiha. Portantu atu ko’alia ne’e labele hasai maskara,” Horta sujere.
Surtu Covid-19 hahu tama Timor-Leste iha fulan Marsu 2020, no rezulta Timor-oan kuaje nain 21 maka positivu, mate laiha, maibé hafoin tama fali iha tinan 2021, no inisiu tinan ne’e hahu afeta ona komunidade sira iha munisipiu Kovalima no Bobonaro. Menus tiha husi munisipiu rua ne’e derepente mosu mai iha BTN II, Tasi-Tolu, Komoro, Dili iha Marsu 2021. Husi BTN II ne’e maka ohin loron alastra ba fatin barak iha Dili laran, no ba munisipiu sira, maibé seidauk rezista Timor-oan ida puru mate tanba kauza husi moras Covid-19.
Matebian dahuluk, Francisca Gama tuir nia familia sira katak nia sofre moras seluk kleur tiha ona, no familia matebian Armindo Borges mós katak nia sofre moras stroke maka lori ba Hospital Nasionál Guido Valadares (HNGV), maibé lahetan salvasaun. Nune’e mós familia matebian Olga Mendonça katak, nia katak matebian iha uma sofre moras tensaun kleur ona, maibé bainhira atu ba konsulta iha HNGV hetan kedas positivu moras Covid-19.
Maske familia sira ida-idak relata kronolojia matebian nain-tolu ne’e sira nia moras katak, sira hetan moras seluk kleur tiha ona, maibé governu liu husi médiku sira iha Sentru Integridade ba Jestaun Krize (SIJK) dehan katak, ema nain tolu ne’e mate, tanba kauza husi moras Covid-19. Situasaun ne’e hamosu kontroversial iha komunidade nia le’et, no rezultadu husi kontroversiu ne’e maka halo povu sira kuaje la fiar ona sira be jere hela Covid-19 ne’e.
Ho situasaun ne’e, Horta husu ba sidadaun hotu iha rai-laran tenke halo esforsu hamutuk hodi ajuda Estadu no governu atu luta prevene Covid-19 iha rai-laran.
Horta hatutan, kuandu labarik ida monu husi bisikleta no lori ba Hospital Nasionál Guido Valadares (HNGV) halo teste swab iha ne'eba maka dehan positivu Covid-19 ne'e, nia mate tanba Covid-19 ka mate tanba monu husi bisikleta? Laureadu Nobel ba Paz ne'e sujere ba governu tenke hadia sasan sira ne'e.
