DILI (TOP) - Durante fulan hitu (7) Komisaun ba Anti-Korupsaun (KAK) konsege hakas infrator sira hamutuk nain-1,388 hodi selu koima ho montante $255,664.00, no koima ba nain-1,336 oras ne’e sei iha hela andamento.
KAK nu’udar autoridade kompetente ne’ebé iha kompeténsia atu rejista Deklarasaun Rendimentu Bens, no Interese (DRBI) ba Ajénte Públiku sira ne’ebé lei determina ona, bazeia ba artigu 28 Lei nú 7/2020 kona-ba Medida Prevenção ao combate à Corrupção (MPCC).
Rejistu Ajénte Públiku sira nia rikusoin ho objetivu prinsipál rua ne’ebé temi ona iha artigu 27 Lei MPCC ne’ebé hatete, finalidade husi rejistu dekelarasaun rikusoin nian atu detekta no prevene konflitu interese sira, no halo monitorizasaun rikusoin Ajénte públiku sira nian ne'ebé aumentu in-justifikavel.
Progresu lubuk ona mak KAK halo no atinji ona relasiona ho implementasaun rejime DRBI nian, hanesan estabelese sistema plataforma online arolamentu no deklarasaun rikusoin ne’e rásik, inklui servisu sira sensibilizasaun lei no sistema prensimentuu deklarasaun online nian ba ajénte públiku iha nasionál no munispiu, fó asisténsia ba sira ne’ebé sujeita ba deklarasaun rikusoin no aplika ona sansaun koima ba sira ne’ebé la kumpre lei dehan.
Atu hatene kona-ba progresu servisu sira deklarasaun rikusoin nian ne’ebé atinji ona no asaun saida mak KAK sei halo ba oin iha servisu deklarasaun rikusoin nian, reportajen ida ne’e sei fornese dadus kle’an no detallu kona-ba númeru deklarante ne’ebé deklara ona rikusoin, sira ne’ebé komete infrasaun no hetan ona sansaun koima, númeru arolamentu deklarante sira, no preparasaun KAK nian hodi halo verifikasaun ba deklarante sira nia rikusoin iha terenu iha fulan sira tuir mai.
𝐍ú𝐦𝐞𝐫𝐮 𝐝𝐞𝐤𝐥𝐚𝐫𝐚𝐧𝐭𝐞 𝐧𝐞’𝐞𝐛é 𝐝𝐞𝐤𝐥𝐚𝐫𝐚 𝐨𝐧𝐚 𝐫𝐢𝐤𝐮𝐬𝐨𝐢𝐧
Entre tinan 2022 to’o 2025, KAK halo ona esforsu hotu-hotu hodi rejistu kargu xefia no funsionáriu públiku (deklarante) sira nia rikusoin tuir rejime Deklarasaun Rendimentu, Bens no Interese (DRBI). Progresu husi rejistu deklarasaun rikusoin nian, konsege rejista ona deklarante hamutuk na’in 12.088 husi totál formuláriu 22,300 ne’ebé KAK notifika ba deklarante sira.
Husi totál deklarante ne’ebé sujeita ona ba deklarasaun nian, kompostu husi deklarante mane na’in 15,983 no deklarante feto na’in 6,313. Númeru totál deklarante hirak ne’e, KAK rejista deklarante na’in 11,008 mak sei ativu hela deklara sira nia rikusoin, enkuantu na’in 1,083 mak desativa ona husi sistema deklarasaun rikusoin nian.
𝐃𝐞𝐤𝐥𝐚𝐫𝐚𝐧𝐭𝐞 𝐧𝐞’𝐞𝐛é 𝐤𝐨𝐦𝐞𝐭𝐞 𝐢𝐧𝐟𝐫𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐧𝐨 𝐬𝐮𝐣𝐞𝐢𝐭𝐚 𝐛𝐚 𝐚𝐩𝐥𝐢𝐤𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐤𝐨𝐢𝐦𝐚
Númeru totál deklarante ne’ebé temi iha leten, KAK identifika na’in 2,398 mak komete infrasaun hasoru artigu 48 Lei MPCC kona-ba deklarasaun tardia. Totál infratór hirak ne’e, kompostu husi infratór ba deklarasaun anuál nian hamutuk na’in 2072 no infratór ba periodu deklarasaun inisiál nian na’in 326.
Infratór hirak ne’e, KAK halo ona ezersisiu hodi servisu hamutuk ho Ministériu Finansa (MF) aplika sansaun koima 25% husi sira nia saláriu baze mensál nian ba sira. Relatóriu estratu banku nian revela katak, infratór na’in 1,388 ne’ebé halo parte iha periodu deklarasaun anuál nian mak KAK aplika ona sansaun koima ho totál montante $255,664.00.
Enkuantu infratór na’in 1,336 kompostu husi infratór na’in 1010 husi periodu deklarasaun anuál nian no totál infratór periodu deklarasaun insiál nian na’in 326, kuaze iha hela prosesu andamentu aplikasaun sansaun koima nian. Nune’e, bainhira konklui prosesu aplikasaun koima nian, valór orsamentu koima nia sei aumenta husi númeru atuál.
𝐍ú𝐦𝐞𝐫𝐮 𝐀𝐫𝐨𝐥𝐚𝐦𝐞𝐧𝐭𝐮 𝐝𝐞𝐤𝐥𝐚𝐫𝐚𝐧𝐭𝐞 𝐭𝐢𝐧𝐚𝐧 𝟐𝟎𝟐𝟐-𝟐𝟎𝟐𝟓
Servisu seluk ne’ebé KAK halo relasiona ho implementasaun rejime deklarasaun rikusoin nian mak halo arolamentu ba Ajénte Públiku sira ne’ebé sujeita ba deklarasaun tuir lei determina ona iha artigu 40 lei MPCC.
Progresu arolamentu ba Ajénte Públiku sira revela totál Ajénte Públiku hamutuk 10,582 mak sujeita ba deklarasaun rikusoin. Númeru arolamentu ne’e, klasifika ba tinan 2022 nian hamutuk 189, tinan 2023 nian na’in 2178, tinan 2024 hamutuk 5097 no tinan ida ne’e nian na’in 3118.
𝐀𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐬𝐢𝐫𝐚 𝐛𝐚 𝐨𝐢𝐧 𝐡𝐚𝐥𝐨 𝐯𝐞𝐫𝐢𝐟𝐢𝐤𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐛𝐚 𝐝𝐞𝐤𝐥𝐚𝐫𝐚𝐧𝐭𝐞 𝐬𝐢𝐫𝐚 𝐧𝐢𝐚 𝐫𝐢𝐤𝐮𝐬𝐨𝐢𝐧
Servisu esensiál ida seluk ne’ebé lei determina autoridade kompetente atu halo mak verifikasaun ba deklarante sira nia rikusoin ne’ebé deklara ona. Asaun verifikasaun ne’ebé KAK sei halo bazeia ba artigu 44 ne’ebé ko’alia kona-ba ámbitu verifikasaun nian, inklui artigu sira seluk hanesan artigu 45 kona-ba pedidu informasaun adisionál deklarante sira nian, artigu 46 kona-ba poder atu husu no hetan informasaun, no artigu 47 kona-ba rejultadu verifikasaun nian.
KAK prepara hela kondisaun sira atu halo ezersisiu sira ba oin relasiona ho servisu ida ne’e.
Kondisaun ne’ebé prepara ona mak estabelese ekipa verifikadór sira ne’ebé sei responsabiliza ba halo verifikasaun formál no auditória ba deklarante sira nia rikusoin iha terenu. Preparasaun seluk ne’ebé halo ona antes ne’e mak ekipa verifikadór sira hetan ona formasaun espesialidade verifikasaun nian ba dala rua husi peritu sira UNODC (United Nations On Drugs and Crime) nian iha tinan 2022 no tinan 2023.
Prosesu verifikasaun ne’ebé atu realiza, sei hala’o ba pasu haat importante. Pasu dahuluk nian mak planu no preparasaun. Pasu ida ne’e mak ekipa verifikadór sira daudaun ne’e prepara hela rekursu, prosedimentu tékniku sira no halo hela identifikasaun dadus, dokumentu legál no terenu verifikasaun nian. Pasu daruak, sei rekolla dokumentu no rikusoin fíziku sira. Pasu datoluk, sei halo korelasaun ka kruza informasaun deklarante nian ho dokumentu no rikusoin fíziku sira. Pasu ikus liu, sei produs relatóriu verifikasaun nian.
Planu kalendariu verifikasaun nian, iha fulan Jullu ne’e ekipa iha hela prosesu sira preparasaun nian. Kontinua ba fulan Augustu, sei halo verifikasaun dadus sira iha terenu. Iha fulan Setembru to’o Outubru sei halo verifikasaun auditoria hodi halo korelasaun dadus sira. Fulan rua ikus entre Novembru no dezembru sei produs relatóriu verifikasaun nian. (ki)
