DILI (TOP) — Povu maioria ezerse ona sira nia direitu politiku hodi konsege hili José Manuel Ramos-Horta atu dala ida tan sai Prezidente Repúblika Demokrátika Timor-Leste (RDTL) ba tinan lima (5) husi tinan 2022 to’o tinan 2027.
Ho aprovasaun projetu lei Responsabilidade Prezidente Repúblika iha Parlamentu Nasionál foin lalais ne’e hamosu opiniaun pro-kontra iha sosiedade nia le’et kona-ba mandatu Prezidente Horta nian. Balun dehan Horta nia mandatu ne’e sei la to’o tinan lima, no balun fali dehan sei to’o tinan lima.
Maske mosu pro-kontra kona-ba kestaun ne’e, Jaime Eco nu’udar mestre ida iha eskola sekundariu jeral Anur Dili hateten, povu Timor Leste (TL) sei nafatin iha esperansa ba Prezidente Repúblika Timor Leste, José Manuel Ramos Horta sei responsabiliza ba konfiansa ne’ebé povu kuaje maioria depozita ona ba nia tantu iha eleisaun ronde dahuluk no daruak.
“Ha’u fiar katak Prezidente Repúblika eleitu José Manuel Ramos Horta nia mandatu durante tinan lima oin mai ne’e hau iha esperansa ba futuru sei di’ak ba povu Timor-Leste tomak,” hateten Jaime Eco ba The Oekusi Post (TOP) iha nia rezidensia, Tasi-tolu, aldeia 12 de Outubru, suku Komoro, Postu Administrativu Dom-Aleixo, Munisípiu Dili, Kinta 19 Maiu 2022.
Mestre husi Oe-Kusi Ambeno ne’e hatutan, PR Horta hatene klaru kona-ba situasaun iha rai-laran durante ne’e, no lider mundial barak mós koñese figura PR Horta nian.
“Ha’u fiar katak esperansa ba tinan liman ne’e Rrezidente Repúblika eleitu José Manuel Ramos horta bele kria kampu serbisu iha rai-laran no buka dalan ba joven sira iha ba estranjeiru,” nia hateten.
Susesu Horta nian iha eleisaun foin lalais ne’e tanba hetan apoiu mak’as husi partidu CNRT ne’ebé lidera husi Komandante em Xefe das FALINTIL Kay Rala Xanana Gusmão. Ho ida ne’e Eco husu ba PR Horta atu ninia desijaun sira durante tinan lima (5) nia laran ne’e labele afavor demais ba partidu CNRT, maibé tenke afavor ba povu tomak.
“Maske hetan apoiu husi partidu CNRT maibé tenke afavor ba povu,” Eco husu.
Governasaun ida atu dura to'o tinan lima, Prezidente Repúblika tenke serbisu hamutuk ho governu. Kooperasaun serbisu entre PR ho governu ne'e importante tebes.
“Ha’u fiar katak Prezidente eleitu José manuel Ramos Horta sei halo kooperasaun ho governu no parlamentu nasionál hodi bele servi ba rai doben Timor Leste,” nia akresenta.
Nia dehan PR Horta tenke halo kooperasaun ho nasaun barak iha mundu hodi dada investor sira mai investe iha Timor-Leste atu nune’e bele loke kampu serbisu barak ba Timoroan sira.
“Ha’u iha esperansa katak, Prezidente eleitu José manuel Ramos Horta, iha esperiensia barak atu foti solusaun ba kestaun ne’ebé mak juventude sira barak durante ne’e seidauk hetan serbisu tantu iha setor públiku no privadu.”
Iha parte seluk Chefe Aldeia 12 de Outubro Plácido Marçal mós iha esperansa boot ba PR Horta katak, sei realiza nia promesa sira durante iha tempu kampaña hanesan halo kooperasaun di’ak ho governasaun foun tuir mai atu bele investe mak’as iha edukasaun, saúde, agrikultura liliu iha parte ekonomia hodi bele loke kampu serbisu barak ba Timoroan sira.
Lider komunitariu ne’e mós husu ba PR Horta atu halo kolaborasaun di’ak ho governu.
“Atu nune’e saida mak nia hakarak atu halo karik governu bele rona nia hodi tau iha planu orsamentu governu nian,” nia esplika.
Nia hatutan, preokupasaun boot ba povu Timor-Leste nu’udar autoridade lokal kiik liu iha baze iha responsabilidade ba joven sira ne’ebé mak seidauk hetan serbisu iha rai laran.
“Ha’u nia esperansa mos mak ida ne’e tenke rezolve ita nia joven sira ne’ebé mak ladauk hetan serbisu, espera ita nia prezidente eleitu ida ne’e iha vizaun boot ba Timor Leste liu-liu mak ita nia seguransa tenke fortifika ita nia seguransa iha futuru no ba ita nia komunidade sira tenke respeita malu rona malu hodi nune’e ita nia prezidente eleitu bele trasa planu oinsa atu ita nia investor internasionál sira mai investe iha ita nia rain,” nia hateten.
Nia hatutan, nia iha serteza katak prezidente eleitu nia mandatu durante tinan lima sei dura tanba povu votu absolutamente ba nia hodi sai prezidente ba povu tomak.
“Ha’u iha serteza katak prezidente eleitu nia mandatu tanba povu barak mak deposita ho votu absolutamente. Tanba nia iha esperiensia barak teb-tebes. Povu iha esperansa katak liu husi dalan demokratiku indika tebes Prezidente eleitu José Manuel Ramos nia mandate ba periodu tinan 2022 too 2027,” nia hakotu.
Iha parte seluk Anita Costa da Rosa nu’udar negosiante ambulante husu ba prezidente eleitu José manuel Ramos Horta orsida simu ona pose tenke iha responsabilidade ba povu tomak nia konfiansa.
“Ha’u hakarak husu ba Prezidente eleitu José manuel Ramos Horta bainhira simu ona pose ne’e iha ona responsabilidade ba nia promesa sira durante ne’e. Tanba ami povu ki’ak sira agora kalan toba iha dalan hodi buka moris tenke tau matan hodi hadia ami nia moris,” Anita Costa da Rosa ba TOP iha ninia faan fatin, Tasi-Tolu, aldeia 12 Outubru, suku Komoro, Postu Administrativu Dom-Aleixo, Munisípiu Dili, Kinta 19 Maiu 2022.
Nia hatutan, eleitu ona ba Prezidente Repúblika no simu ona tomada pose tanke afavor ba povu la’os ba partidu ida ka grupu ida tanba Timor-Leste ne’e nasaun demokratiku, katak ukun ne’e mai husi povu.
“Prezidente foti desijaun tenke afavor ba povu la’os ba partidu tanba povu terus durante tinan barak ona, balun eleitrisidade seidauk tama no balun agora kalan uma la iha tenke rezolve,” nia husu.
Iha fatin hanesan estudante (UNPAZ) Xisto Borges hateten, nu’udar jerasaun foun ida esperansa ba prezidente eleitu José manuel Ramos-Horta tanba iha esperiensia kona-ba pozisaun sira hanesan Prezidente Repúblika hodi nasaun Timor-Leste ba tinan lima nia laran iha rai doben Timor-Leste no Mundu.
“Ha’u iha esperansa katak prezidente eleitu iha esperiensia barak hodi assume nu’udar Prezidente Repúblika durante tinan lima. Ha’u nia hakarak ne’e prezidente ne’e desijaun husi povu tanba povu mak votu maioria iha loron 19 liu-ba povu julga no tais katak prezidente ba periodu agora mak Prezidente José Manuel Ramos-Horta ne’e,” nia esplika.
Estudante direitu ne’e hatutan, prezidensia no governu tenke serbisu hamutuk tanba se prezidente eleitu José Manuel Ramos-Horta mesak de’it mós bele konsidera katak buat hotu sei naksobu.
“Presiza orgaun haat ne’e tenke serbisu hamutuk programa mai husi governu ba parlamentu nasionál deskute hafoin lori ba Prezidente Repúblika hodi promulga.”
Nia esplika, nu’udar aman ba nasaun ida tenke koopera ho nasaun sira seluk para mai investe iha ita nia rain hodi loke kampu serbisu tanba joven sira barak mak seidauk hetan serbisu iha Timor Leste.
“Tanba ita nia kampu traballu iha Timor Leste nee menus ita bele dehan katak laiha hanesan ami remata ona eskola maibé kampu traballu laiha nune’e mos hanesan hau nia kolega sira barak agora kampu traballu la iha."
Rigo Carvalho de Jesus husu ba PR Horta atu labele sulan fali povu ki’ik sira iha nia mandatu, maibé tenke fó liberdade tomak ba povu ki’ik sira atu bele buka sira nia moris ho di’ak.
“Ha’u nu’udar ema ai-leba esperansa ba prezidente eleitu José Manuel Ramos-Horta sei servi ba povu tomak no ami bele fa’an sasan livre,” Rigo husu.
Joselino Constantino Perreira nu’udar juventude husu ba PR Horta tenke asegura estabilidade durante nia mandate hodi bele buka solusaun ba krize ekonomiku, krize politiku sira ne’ebé durante ne’e akontese iha rai-laran.
“Hanesan joven ida esperansa ba PR Jose Ramos Horta, tenki garante estabilidade ba povu tomak tanba ita hotu hatene tinan 20 ona restaura independensia ita hasoru dezafiu lubuk ida liuliu ba krize sira ne'ebe hasoru. Esperansa ba PR eleitu tenki garante unidade no pas iha ita rain.”
José António Carvalho do Rosario nu’udar estudante ida rekomenda ba PR Horta atu serbisu hamutuk ho governu hodi tulun hadia kualidade edukasaun iha Timor-Leste atu Timoroan sira labele lakon kompete ho nasaun seluk iha mundu.
