DILI (TOP) – Governu liu husi reuniaun Konsellu Ministru sira iha loron 1 Setembru liuba desidi ona mantein konfinamentu obrigatóriu jerál (lockdown) ba populasaun sira iha munisípiu Dili, inklui ema sira ne’ebé maka vasina kontra Covid-19, to’o loron 9 Setembru 2021, maibé lockdown ne’e la vale ona ba Prezidente Parlamentu Nasionál (PPN), Aniceto Guterres ho nia ekipa boot ida, tanba maske mundu oras ne’e sei hasoru hela pandemia ne’e, maibé sira semo tiha ona ba Austria.
Nune’e, tuir diretor Asia Justice and Rights (AJAR-Timor-Leste), José Luis Oliveira katak, lider sira rasik maka hatudu dalan ba povu hodi la fiar tiha moras Covid-19 ne'e eziste iha rai-laran, tanba depois hasai tiha regra sira, hodi bandu povu labele halo movimentu, maibé lider sira rasik bele halo movimentu livre ba-mai.
"Ida ne'e maka halo, ema komesa lakon konfiansa ho regra ne'ebé governu impoen. Tanba sira (lider) sira rasik halo regra depois sira rasik maka la kumpri. Sira rasik maka la hatudu ijemplu ne'ebé di'ak atu povu banati tuir," katak José Luis Oliveira ba jornalista sira iha edifisiu FONGTIL iha Kaikoli, Dili, Sesta 03 Setembru 2021.
Nia hatutan, regra konfinamentu ne’e vale ba ema hotu, maibé iha ninia implementasaun ne’e sai diferente fali, no diskriminativu. Povu ki’ik sira kumpri hela de’it, maibé ema boot sira la’e fali.
"Ida ne'e viola prinsipiu konstituisaun artigu 16 katak ema hotu iha lei nia oin hanesan," nia afirma.
Nia dehan, durante ne’e governante sira maka dehan buat ida virus Covid-19 ne'e lori hosi viazen estranjeiru maka mai, agora sira ba foti fali risku ba halo viazen bainhira OMS (Organizasaun Saúde Mundial) rasik seidauk deklara katak, pandemia ne'e hotu ona.
“Tuir loos la presija ba partisipa, tanba daudaun ne'e iha nasaun hotu dezenvolve meius mais fasil bainhira hakarak halo enkontru ruma. La nesesariu tenki ba partisipa (hodi lori fali moras mai), ita bele partisipa liu husi meius virtual tanba, baratu liu no seguru liu em-termu ameasa hosi virus ne'e”.
Iha parte seluk, Reitor Universidade da Paz (UNPAZ), Adolmando Soares Amaral konsidera vizita Aniceto Longuinhos Guterres Lopes ba Áustria ne’e haforsa, no hametin liutan povu nia konfuzaun ba ezisténsia Covid-19 iha Timor-Leste.
“Situasaun ne’e, ha’u hanoin buat ne’ebé ukun nain sira la onestu ba povu, sira halo rezolusaun sira aprova lei sira para depois vale de’it ba nia povu sira, no fó presaun ba nia povu sira, maibé sira rasik la kumpri ida ne’e. Ita bele dehan moras Covid-19 ne’e bele iha ka bele mós laiha,” hateten Reitor UNPAZ, Adolmando Soares Amaral via kontaktu telemovél ba The Oe-Kusi Post (TOP) Sesta, 03 Setembru 2021.
“Ho situasaun sira-ne’e bele justifika, se Covid-19 ne’e iha Timor-Leste ita hotu tenke kumpri ba lei ne’ebé maka ita halo. Se ita politiza de’it maka realidade situasaun ne’e hatudu daudaun ona katak, buat ne’e laiha maibé ita politiza de’it. Tanba ne’e hamosu tan konfuzaun ba públiku,” nia esplika.
Aniceto Guterres ho nia ekipa balun sai tiha ona husi Timor-Leste iha loron Sesta 3 Setembru 2021 ba partisipa programa ida naran Uniaun Inter-Parlamentar (Inter-Parliamentary Union) iha Austria ne’ebé sei hahu iha loron 7-8 Setembru 2021.
Ekipa ne’e xefia husi Aniceto (FRETILIN) rasik ho nia Vise-Prezidente Parlamentu Nasionál, Luis Roberto (KHUNTO), Prezidente Partidu Demokrátiku (PD), António da Conceição ‘Kalohan’, inklui Nilva Guimarães (FRETILIN) nu’udar asesora media ba Aniceto Guterres, Elito de Sousa (KHUNTO), no asesor internasional nain-rua tan.
