Auditoria Câmara de Contas detekta Alkatiri depozita osan ZEESM iha BNU no Mandiri

DILI (TOP) – Durante ne’e mosu aliansa barak tantu husi organizasaun sosiedade sivil no estudante universitariu sira hodi halo manifestasaun oioin kona-ba desijaun públiku sira ne’ebé la favorese ba povu, maibé The Oe-Kusi Post (TOP) observa, ladun iha manifestasaun ka ezijensia kona-ba lala’ok implementasaun no ezekusaun mega projetu pilotu ho naran Zona Espesial ba Ekonomia Sosial no Merkadu (ZEESM) ne’ebé lidera husi eis Primeiru-Ministru atual Sekretariu Jeral Partidu FRETILIN, Mari Bim Amude Alkatiri durante tinan lima (5) iha Rejiaun Administrativu Espesial Oe-Kusi Ambeno (RAEOA).

Lala’ok serbisu Alkatiri ho nia aliadu (estrutura rejional) sira iha rai-ketan Ambeno durante tinan lima nia laran konsege susesu dezenvolve de’it suku ha’at (4), no suku 14 seluk ne’ebé namkari iha sub-rejiaun tolu hanesan, Nitibe, Pasabe no Oe-Silo nia kondisaun real husi aspetu hotu laiha mudansa to’o ohin loron. Maske nune’e, parte balun konsidera saida mak Alkatiri halo iha Oe-Kusi Ambeno nu’udar susesu boot ida ne’ebé ikus mai prega titulu “BOM GESTOR” ba nia kabas maske rezultadu fiskalizasaun husi Komisaun ba Anti-Korupsaun (KAK) no relatóriu auditoria finanseiru husi Tribunal Câmara de Contas nia rezultadu hatudu no hamosu “MAL GESTÃO”, mosu korupsaun boot no violasaun grave ba Rejimentu Juridiku Aprovizionamentu (RJA), no Lei Orsamentu no Jestaun Finanseira (13/2009). 

Tuir Relatório de Auditoria Financeira á Região Administrativa Especial de Oe-Kusi Ambeno – Anos de 2014 e 2015-Vol. I ho númeru prosesu 2/2016/AUDIT-S/CC ne’ebé TOP asesu iha pájina 47, Alkatiri halo violasaun grave ba Lei Númeru 13/2009 iha artigu 16 kona-ba Investimentu Osan Estadu ne’ebé tuir loloos tenke hetan desijaun husi Konsellu Ministru no Ministériu Finansa, maibé Alkatiri halo desijaun tuir nia gostu de’it hodi ba depozita osan projetu pilotu Zona Espesial ba Ekonomia no Sosial Merkadu (ZEESM) nian iha Banco Nacionál Untramarino (BNU) no Banku Mandiri.

Iha loron 31 Dezembru 2014 no 2015, saldo ba banku ida-idak hamutuk $ 20.015.127 no 74.115.699. Saldo konta bankaria ho númeru 1062858210001, iha tinan nia rohan hamutuk $ 9,670,230, nune’e mosu diferensia ho total $ 52.158, kompara ho saldo banku ne’ebé kontraditoria no relasiona ho tranzasaun iha prosesu viajen.

Husi konta bankaria 6 ne’ebé iha, konta bankaria 3 seluk atu selu taxa no rendimentu husi operasaun aviaun ZEESM inklui rendimentu husi setor agrikultura no peskas. Konta bankaria ho númeru 1062858210001 uja hodi jere orsamentu autoridade RAEOA nian.

Iha loron 17 Abril 2015, autoridade RAEOA prepara depozitu periodika ba konta bankaria númeru 1062858220002 ho montante $ 50.000.000, no konsege hetan osan funan hamutuk 1,57140% durante loron 227 kada tinan. Depozitu ne’e iha mudansa fali iha loron 30 Novembru 2015 ho montante no durasaun tempu ne’ebé hanesan ho nia funan annual mak 1,81865%, data ne’ebé hetan jurus (funan) ho valor $ 495.427,50 husi depozitu dahuluk no kapitaliza iha depozitu foun, nune’e total mak $ 50.495.427,50. 

Iha loron 24 Dezembru 2015, autoridade RAEOA dada osan hamutuk $ 10.000.000 hodi uja ba selu despeza sira to’o tinan nia rohan, no iha data hanesan iha osan funan hamutuk $ 6.668,40 ne’ebé kreditadu ba konta bankaria ne’ebé kapitalizadu mosu kontrariu ho osan funan ne’ebé akontese iha loron 30 Novembru 2017.

Kona-ba Alkatiri depozita (rai) osan ZEESM nian iha BNU, tuir Lei Orsamentu no Jestaun Finanseira Númeru 13/2009 iha artigu 16 kona-ba Invesmentu Osan Estadu esplika klaru katak, “O Ministro das Finanças, ouvido o Conselho de Ministros pode autorizar o investimento temporário de dinheiros públicos em instrumentos financeiros de curto prazo, sem risco e que asseguram a liquidez com o objectivo de asse-gurar uma gestão eficaz dos excedentes temporários do Estado.

Artigu 2 husi lei ne’e katak,Os juros recebidos de investimentos efectuados de acordo com presente artigo, devem ser incluídos no Fundo Consolidado de Timor-Leste.”

Maske lei ne’e hateten momoos ona, maibé Alkatiri foti desijaun mesak hodi depozita Estadu nia osan hirak ne’e iha BNU. Laiha  desijaun ruma husi Ministériu Finansa no Konsellu Ministru kona-ba halo depozitu periodika ho montante $ 50.000.000.

Konta bankaria ho númerui 1062858210005 depozita ho osan hamutuk $ 20.000.000 liga ho Fundu Espesial ba Dezenvolvimentu ne’ebé transferensia inisiu akontese iha loron 14 Agustu 2015 ba konta bankaria ho númeru 1062858210003.

Hafoin Tribunal Câmara de Contas detekta iregularidade hirak ne’e no haruka lista pergunta lubuk ida ba Alkatiri hodi fó justifikasaun, maibé Alkatiri hatan katak, Lei Orsamentu no Jestaun Finanseira 13/2009 ne’e la vigora iha projetu ZEESM iha RAEOA liga ba lei númeru 3/2014 ne’ebé dehan RAEOA iha ninia orsamentu rasik maske osan ne’e foti husi Orsamentu Jeral Estadu, la’os foti husi osan taxa husi Oe-Kusi Ambeno nian.

Bainhira Alkatiri nia mandatu remata nu’udar Prezidente Autoridade ba RAEOA iha tinan 2017, osan sira ne’ebé atu halo investimentu periodika transfere fali ba konta bankaria investimentu iha Banku Mandiri ne’ebé oras ne’e sei iha hela autoridade RAEOA nia liman laran.

Autoridade RAEOA ne’ebé lidera husi Alkatiri la konsege submete dokumentu sira relasiona ho prestasaun kontas sira entre tinan 2016 no 2017 to’o ohin loron.

“Maske RAEOA hetan tratamentu espesial, maibé prosesu ezekusaun OJE tenke kumpri nafatin Lei Orsamentu no Jestaun Finanseira,” katak rezultadu auditoria Tribunal Câmara de Contas.

Bainhira partidu FRETILIN sai ai-tonka ka vizbilisa governasaun atual, bankada governu hanesan FRETILIN, PLP no KHUNTO halo alterasaun ba Lei Orsamentu no Jestaun Finanseira Númeru 13/2009 hodi troka fali ho naran Lei N. o 2/2022 de 10 de Fevereiro, Enquadramento do Orçamento Geral do Estado e da gestão financeira pública ho intensaun atu salva malu ba iregularidade sira ne’ebé akontese iha prosesu implementasaun projetu ZEESM iha RAEOA. Konteudu husi lei foun ne’e halakon tiha fali artigu 16 kona-ba investimentu osan estadu.

Lei Númeru 13/2009

Lei Nú 2/2022

Artigu 16

Investimento de dinheiro do Estado

Artigu 16

Excedentes orçamentais

  1. O Ministro das Finanças, ouvido o Conselho de Ministros pode autorizar o investimento temporário de dinheiros públicos em instrumentos financeiros de curto prazo, sem risco e que asseguram a liquidez com o objectivo de asse-gurar uma gestão eficaz dos excedentes temporários do Estado.
  2. Os juros recebidos de investimentos efectuados de acordo com presente artigo, devem ser incluídos no Fundo Consolidado de Timor-Leste.

1. Os excedentes da execução do OGE, dos orçamentos dos serviços e entidades da Administração Central, do orçamento da Segurança Social e do orçamento da Região Administrativa Especial de Oe-Cusse Ambeno, apurados no final do exercício orçamental, são qualificados como saldo de gerência do exercício orçamental anterior e são registados como receita do exercício orçamental seguinte.

2. Os excedentes da execução do orçamento da Segurança Social revertem a favor do FRSS.

3. Sem prejuízo do disposto no número anterior, os excedentes da execução do orçamento da Segurança Social podem ser integrados no exercício orçamental seguinte no montante estritamente necessário para que não haja rutura de tesouraria.

  

Mosu violasaun grave ba lei sira iha rai-laran, maibé ladun hetan atensaun maka’as husi públiku, sorte iha netik rezultadu auditoria husi Tribunal Câmara de Contas mak oras ne’e públiku bele hatene no akompaña itoan kona-ba lala’ok serbisu Alkatiri nian durante tinan lima iha rai-ketan Oe-Kusi Ambeno.

Raimundos Oki
Author: Raimundos OkiWebsite: https://www.oekusipost.comEmail: Este endereço de email está sendo protegido de spambots. Você precisa do JavaScript ativado para vê-lo.
Xefe Redasaun & Editor

Online Counter