Kazu Topu-Honis sei kontinua fali iha 18 Outubru

AMBENO (TOP) – Prosesu julgamentu ba kazu Topu-Honis sei kontinua fali iha loron 18 Outubru tinan ida ne’e hodi rona tan sasin sira husi parte Ministériu Públiku nian.

Tuir informasaun balun ne’ebé The Oe-Kusi Post (TOP) asesu, sasin sira husi Ministériu Públiku nian maka sei kompostu husi Arcebispo Arquidiocese Metropolita de Dili Dom Virgílio do Carmo da Silva, SDB no padre balun tan hodi fó sira nia deklarasaun kona-ba kazu ne’e rasik, no parte advogadu nian mós sei aprezenta labarik feto besik nain 30 ne’ebé sai vitima ba detensaun ilegal no visum obrigatoriu iha tinan 2020 iha uma mahon Pradet Oe-Kusi Ambeno.

Ministériu Públiku (Prokuradoria Distrital Oe-Kusi Ambeno) antes ne’e notifika labarik feto hamutuk nain 17 husi uma mahon Topu-Honis hodi sai nu’udar sasin ba kazu pedofisial ne’ebé deskonfia komete husi eis padre RD, maibé ikus mai Ministériu Públiku rasik maka hatama pedidu kanselamentu (presinde) ba nia sasin hirak ne’e, tanba deskonfia sasin sira ne’e sei la afavor ba akuzasaun Ministériu Públiku nian hodi kondena eis padre RD. 

Notisia relevante: Kazu Topu-Honis prokurador kansela fali nia testamuña rasik

Tuir informasaun ne’ebé The Oe-Kusi Post (TOP) asesu, sasin sira ne’ebé aprezenta husi Ministériu Públiku nu’udar mós vitima ba detensaun illegal no vitima visum obrigatoriu ne’ebé halo husi Prokuradoria Distrital Oe-Kusi Ambeno hamutuk ho nia aliadu sira hanesan polisia, Pradet, no ONG sira seluk tan iha Oe-Kusi Ambeno iha tinan 2020.

Tuir JU,S Jurídico Social Consultoria, Lda katak, eis padre RD oras ne’e sai nu’udar arguidu, tanba hetan akuzasaun kriminal husi Ministériu Públiku kona-ba kazu krime abuzu seksuál, pornografia labarik, no violénsia doméstika hasoru labarik feto nain 14 iha uma mahon Topu-Honis iha Oe-Kusi Ambeno iha tinan hirak liuba kotuk.

Vitima balun ba kazu ne’e mós deklara tiha ona ba públiku katak, labarik feto sira hotu-hotu hetan violasaun sexual husi arguidu eis padre RD ne’e. Deklarasaun vitima kazu pedofilia ne’e falun metin nia a’an hanesan sei kontinua subar nia oin no identidade, tanba konsidera aa’n nu’udar vitima, no mós hafalun a’an iha lejislasaun balun ne’ebé proteje metin vitima ba kazu sira hanesan ne’e labele fó sai ba públiku, eseptu ba Tribunal de’it.

Deklarasaun vitima kazu pedofilia ne’e hahu mosu ona kontraditoria basa iha mós labarik feto balun ne’ebé ho aten brani deklara ona públikamente, la subar nia oin no nia identidade ba públiku katak, sira kuaje nain 30 durante tinan barak hela iha uma mahon Topu-Honis nunka hetan violasaun sexual husi eis padre RD, maibé sira hetan fali detensaun illegal no visum obrigatoria maka iha. Nune’e, vitima ba detensaun illegal no visum obrigatoria sira formalmente no ofisialmente hatama ona keixa ba iha Prokuradoria Distrital Oe-Kusi Ambeno hodi prosesu ema hamutuk nain 12 ne’ebé deskonfia involve iha kazu detensaun illegal no visum obrigatoriu iha uma mahon Pradet Oe-Kusi Ambeno iha tinan 2020.

Notisia relevante: Xanana: provas prokurador ho ONG sira ba kazu Topu-Honis ne’e immoral no iregularidade

Vitima detensaun illegal no vitima visum obrigatoriu Matilda Coa (24) hateten, durante tinan 17 hela iha uma mahon Topu-Honis nunka hetan violasaun sexual husi eis padre RD, maibé ikus mai tenke hetan detensaun no visum obrigatoriu husi Ministériu Públiku ho nia parseiru serbisu sira hanesan Polisia Investigasaun Kriminal, Pradet, no ALfela iha Oe-Kusi Ambeno.

Notisia relevante: Matilda Coa: durante tinan 17 iha Topu-Honis amo nunka ka’er ha’u nia isin

Nune’e mós, vitima detensaun illegal no vitima visum obrigatoriu Ermelinda Elu katak, durante prosesu investigasaun ne’ebé hala’o husi Ministériu Públiku Oe-Kusi Ambeno nakonu ho ameasa oioin, no maske konfesa katak, nunka hetan violasaun sexual, maibé autoridade sira obriga loos nia tenke ko’alia dehan hetan violasaun sexual. Tanba deklara dehan nunka hetan violasaun sexual, ikus mai autoridade sira tenke halo detensaun ba nia ho nia alin feto ki’ik sira seluk hodi halo visum obrigatoriu ba sira iha tinan 2020.

Notisia relevante: Sulan labarik feto sira durante semana ida maka foin halo visum obriga iha Ambeno

Maria Magdalena Suni ne’ebé mós hamutuk ho nia oan feto ki’ik nain-rua durante tinan barak hela iha uma mahon Topu-Honis katak, nunka hetan violasaun sexual husi arguidu eis padre RD, maibé ikus mai nia oan feto nain-rua ne’e mós ema sulan sira hotu no halo visum ba sira ho forsadamente to’o nia-oan feto rasik hatete ba nia katak, hafoin visum ne’e nia so’e bee-ki’ik (mii) kahur malu ho ran.

Notisia relevante: Ami sente ami nia fatin-lulik moras to’o mii-ran

Kazu pedofilia ne’e iha vitima kuaje nain 14, maibé vitima ba detensaun illegal no vitima ba visum obrigatoriu kuaje nain 30 ne’ebé hato’o ona sira nia keixa iha Oe-Kusi Ambeno foin lalais.

Notisia relevante: Vitima visum obrigatoriu keixa ona ema nain 12 iha Ambeno

Iha loron 17 Outubru 2018, ajensia Organizasaun Nasões Unidas (ONU) nian hanesan UN Women, UN Human Right, no WHO fó sai ona sira nia deklarasaun hodi bandu prátika teste virgnidade (visum) ba feto sira, tanba prátika ne’e nu’udar immoral no violasaun direitu umanu, maibé infelizmente prátika immoral ne’e sei kontinua akontese iha Timor-Leste liliu iha Oe-Kusi Ambeno ne’ebé rezulta labarik feto kuaje nain 30 desde tinan 2020 sai vitima ba prátika immoral ne’e, maibé nunka hetan atensaun mazimu husi ativista ka defensor direitu umanu sira iha Timor-Leste.

Antes ne'e, ONG lubuk ida iha Timor-Leste defende aan katak prátika teste virjinidade (visum) ne’e nunka hamate ema, no nunka provoka moras sira seluk ba labarik feto sira, maibé faktu hatudu katak, Febriana Bana (14) mate hafoin hetan visum obrigatoriu ka teste virjinidade ho forsadamente iha tinan 2020 iha Oe-Kusi Ambeno.

Notisia relevante: Deklarasaun solidariedade ba Pradet

Kazu arguidu eis padre RD ne’e rejistu iha tribunál ho Nú. Prosesu : 0022/19.PGGCC ne’ebé prezide husi juis koletivu maka hanesan juiz Yudi Pamukas, juiz Hugo da Cruz Pui no no juiz Evangelino Belo.

Ministériu Públiku reprezenta husi Prokuradór Matias Soares, no Prokurador Ambrosio Rangel Freitas. Vitima sira hetan akompañamentu husi JU,S (Jurídiku Sosiál) hanesan Olivio Barros, no Hildegardis Wondeng.

Entretantu arguidu hetan defeza husi advogadu privadu no defensoria públiku. Advogadu privadu mak Pedro Aparicio, Miguel Acasio Faria, João Dunn, Eusebio Soares, no Defensór Públiku mak Marcelino Marques Coro.

Prosesu julgamentu ne’ebé hala’o iha fulan Setembru nia laran liuba, parte Ministériu Públiku aprezenta nia sasin sira mai husi Komisaun Nasionál Direitu Labarik inklui Padre João Suban Gapun, SVD nu’udar padre provincial rejional SVD nian iha Timor-Leste. No parte advogadu, aprezenta Kay Rala Xanana Gusmão nu’udar mós sasin ida iha kazu ne’e. Sasin hirak ne’e fó tiha ona sira nia deklarasaun iha fulan kotuk iha Tribunal Distrital Ambeno, no prosesu julgamentu kontinuasaun ne’ebé sei hala’o iha fulan Outubru ne’e nia laran, Tribunal sei kontinua rona tan deklarasaun sasin sira tantu husi parte Ministériu Públiku, no parte advogadu nian iha loron 18 Outubru 2021.

Raimundos Oki
Author: Raimundos OkiWebsite: https://www.oekusipost.comEmail: Este endereço de email está sendo protegido de spambots. Você precisa do JavaScript ativado para vê-lo.
Xefe Redasaun & Editor

Online Counter