FATUK-MAKEREK (TOP) – Lider Karismatiku, Kay Rala Xanana Gusmão katak inspirasaun ne’ebé mosu ba nia iha tinan 44 liuba hodi halo funu kontra invazor ilegal la’os, tanba ideolojia politika ruma husi partidu politika sira ne’ebé mosu iha tinan 1975, maibé tanba de’it hadomi Timor ne’ebé mosu uluk iha Faktuk-Makerek.
Xanana konta, nia sai membru Comitte Central FRETILIN (CCF) ikus liu kompara ho sira seluk, no saida mak inspira nia hahu halo revolta kontra okupasaun ilegal hahu mosu iha suku Fatuk-Makerek, postu Laklubar, munisipiu Manatuto iha fulan Janeiru 1976.
Nia hatutan, iha Janeiru 1976 CCF reuni iha Maubisse, tanba inimigu dudu dadauk tama tiha ona iha Aileu mai hakbesik aan ona iha Maubisse maka reuniaun iha ne’eba hodi desidi haruka ida-idak fila ba nia fatin.
“Tanba dehan ida-idak fila ba nia fatin, ha’u labele fila ba Dili, tanba inimigu taka tiha ona fatin barak. Ne’e mak ha’u husi Maubisse mai to’o Turiskai toba kalan ida iha Avo Xavi nia uma. Dader sai husi ne’eba mai Fatuk Makerek,” hateten Xanana bainhira halo asaun karitativa no sosializa medida prevensaun Covid-19 ba komunidade sira iha suku Fatuk-Makerek, postu Laklubar, munisipiu Manatuto, Segunda 28 Setembru 2020.
Xanana konta, iha tempu okupasaun Portugues kada fulan tolu mak foin hetan kareta dala ida, no sempre halai tuir kareta hodi horon nia iis. No durante eskola mós hela tempu barak liu iha Dili.
“Hahu hadomi ita nia rain, ita nia foho sira ne’ebé nia beleza furak tebes, hadomi ita nia kultura ha’u rasik hahu iha Fatuk-Makerek,” esplika Xanana.
Xanana konta ba dala uluk nia han koto lehe iha Fatuk-Makerek, no hahu kontaktu ho natureza Timor nian iha suku ne’e. Tanba ne’e nia apela ba joven sira atu hahu hakerek lisan Timor nian, liliu lisan sira iha Fatuk-Makerek ho nia ai-knanoik sira ne’ebé furak tebes hodi labele lakon mohu iha tempu oin mai.
“Ha’u hahu fiar ba ita nia kultura no lisan iha Fatuk-Makerek. Iha tinan 44 liuba ha’u toba kalan ida iha fatin ne’e,” Xanana konta.
Xanana esplika, ho inspirasaun husi natureza Timor nian ne’ebé nia hetan iha suku Fatuk-Makerek mosu ona hanoin katak tenke defende rai Timor, maibé la’os defende tanba konsumu ideolojia partidu politika ida nian, maibé defende katak hakarak ka lakohi Timor-Leste tenke hetan ukun rasik a’an.
