DILI (TOP) – Fatin dahuluk ba "Traisaun" ne'e mak iha jardin Getsêmani iha Jerussalém, Israel. No mestre boot ba "Mau-Pagador" mak Judas Iscariot rasik ne'ebé hatur nanis ona bainhira rei Jesus Cristo Nia hasan iha Jardin ne’e nia laran.
Judas Iscariot nu’udar disípulu (eskolante) Jesus Nian ida. Iha grupu Jesus, nia assume kna’ar nu’udar tezoureiru. No entantu, nia la’os nu’udar tezoureiru di’ak, tanba dala-barak na’ok hela de’it osan sira ne’e ba ninia nesesidade pesoal.
Kestaun ne’e hakerek iha Evanjelu João 12:5-6 katak: “tanba saida mak la faan tiha de’it mina-morin ne’e ho folin Denáriu (Dinar) 300, no osan ne’e fó ba ema ki’ak sira?”.
Iha tempu ne’eba badaen sira loron ida manan denáriu ida.
“Hateten kestaun ne’e la’os, tanba nia preokupa ba destinu ema ki’ak sira, maibé tanba nia nu’udar ema na’ok-ten ida; nia dala-barak na’ok osan husi kaixa ne’ebé sira iha”.
Judas ninia kanten ne’e halo nia-matan hare Jesus nu’udar sasan ne’ebé folin karun tebes bainhira fa’an tiha. Nia halo traisaun hodi fa’an tiha Jesus. Traisaun ne’ebé nia komete halo nia mate ho tragiku tebes.
História Judas Iscariotes
Tuir informasaun husi Tablóide Reformata edisaun 51, Janeiru 2007, Judas Iscariotes husi Keriot. Nia nu’udar tezouru ba grupu Jesus Cristo ne’ebé frekuentement na’ok osan.
Biblia haktuir Judas Iscariot halo traisaun liu husi fa’an Jesus ba Sacerdote sira ho folin osan-mean 30. Iha tempu ne’eba, Judas identifika Jesus ba soldadu sira liu husi rei Jesus Nia hasan.
Nu’udar haktuir iha Evanjelu Markus 14:44, katak: “ema ne’ebé mak ha’u rei, Nia mak ne’e, imi ka’er Nia hodi lori Nia ho seguransa metin.”
Ka’er tiha iha Jardin Getsémani, sira lori Jesus ba Tribunal. Depois, Nia hetan baku no torturasaun, no hetan pena de morte (kastigu mate) liu husi hedia Nia ba Cruz.
Ema lori Jesus ba iha governador Pilatus
Iha tempu ne’eba ema Judeu la iha direitu atu desidi kastigu mate ema.
Nune’e, dadersan de’it, Nai-Lulik nia ulun sira ho katuas lia-nain sira foti desizaun atu kastigu mate Jesus. Depois sira futu Nia hodi lori Nia ba entrega ba governador Pilatus.
Bainhira Jesus hamriik iha governador Pilatus nia oin, governador husu ba Nia, “Loos ka, O mak ema Judeu sira nia Liurai ka?” Jesus hatan, “Ita dehan ne’e loos.” Maibé, bainhira Nai-Lulik nia ulun sira ho katuas lia-nain sira dun Jesus iha Pilatus nia oin, Jesus la hatan buat ida.
Entaun Pilatus hatete ba Jesus dehan, “O la rona ka? Ema sira ne’e fó sasin oi- oin hodi hasoru O!” Maibé, Nia la hatan, itoan mós la’e, halo governador Pilatus admira loos.
Desidi kastigu mate
Tinan-tinan, bainhira ema Judeu halo festa Paskua, governador sempre hasai ema dadur ida tuir povu nia hakarak. Iha tempu ne’eba iha ema dadur ida naran Barabás, ema hotu koñese nia kriminozu boot ida. Bainhira ema barak halibur hamutuk ona, Pilatus husu ba sira dehan, “Imi hakarak ha’u husik ida ne’ebé? Barabás ka Jesus ne’ebé ema bolu Mesias?” Pilatus ko’alia nune’e, tanba nia hatene hela nai-ulun Judeu sira laran moras ba Jesus, ne’e mak sira entrega Jesus ba nia.
Bainhira Pilatus tuur iha kadeira juiz nian atu tesi Jesus Nia lia, nia feen haruka lia-menon dehan, “Keta halo buat ruma ba ema ne’e tanba Nia la sala ida. Ha’u ohin mehi a’at kona-ba Nia, halo ha’u hanoin barak.” Maibé, Nai-Lulik nia ulun sira ho katuas lia-nain sira obriga de’it ema barak ne’e husu ba Pilatus atu husik Barabás, no oho Jesus. Governador Pilatus husu fali dehan, “Husi ema nain-rua ne’e, imi hakarak ha’u husik ida ne’ebé?” Sira hataan, “Barabás!”.
Rona nunee Pilatus husu tan, “Entaun ha'u atu halo saida ba Jesus ne'ebé ema bolu Mesias ne'e?” Sira hotu hakilar, “Prega tiha Nia ba Cruz!” Pilatus husu, “Tansa? Nia halo krime saida?” Maibé, sira hakilar maka’as liu-tan, “Prega tiha Nia ba Cruz!” Pilatus haree katak, ema barak ne’e atu halo rungu-ranga, no nia labele halo buat ida. Entaun, nia foti bee hodi fase nia-liman iha ema barak nee nia oin dehan, “Kona-ba Ema ne’e nia mate, ha’u la hatene! Imi mak sei lori todan.”
Sira hotu hataan, “Husik ba, Ema ne’e nia ra’an, ami ho ami nia jerasaun sira mak lori.” Pilatus halo tuir sira nia hakarak hodi hasai Barabás husi kadeia, no nia haruka ema baku Jesus ho sikoti, depois entrega Jesus ba soldadu sira atu prega iha Cruz.
Judas arrepende ho nia traisaun
Evanjelu Mateus 27 katak, Judas sente la kontente ona bainhira soldadu sira hahu ka’er Jesus no simu kastigu mate nian.
Nia sente arepende ona ho ninia traisaun rasik, nune’e nia foti osan Denariu 30 ne’e atu lori entrega hikas ba lider relijiozu Judeu sira. Lider relijiozu sira ne’e rejeita, no Judas ho laran ne’ebé nakonu ho arrepende ba nia traisaun ne’e, foti osan hirak ne’e so’e tiha ba Templo laran.
Judas tara aan
Arrependimentu Judas Iscariotes la’os to’o iha ne’e de’it; ikus mai nia komete suisídiu liu husi tara aan rasik iha ai ida.
Nu’udar haktuir iha Evanjelu Mateus 27 versíkulu 3-5 katak;
“Bainhira Judas, eskolante ne’ebé mak fa’an Jesus ne’e hatene katak, sira atu kastigu mate Jesus, nia-laran triste tebes. Nune’e, nia entrega fali osan mutin tolu-nulu (30) ne’e ba Nai-Lulik nia ulun sira ho katuas lia-nain sira. Nia hatete, “Ha’u halo sala ona! Ema ida ne’ebé la iha sala sei mate tanba ha’u mak fa’an”. Maibé, sira hatan, “Ami la interese. O halo sala ka la’e, ne’e o mak hatene.”
Nune’e, Judas foti osan hirak ne’e so’e tiha ba Templo laran, no la’o ses tiha husi fatin ne’e hodi ba tara aan tiha iha ai ida.
Eis Xefe Redasaun Jornal Suara Timor Lorosa’e (STL), Domingos Saldanha iha nia konta media sosial (Facebook) konsidera Xanana la’os hanesan Jesus Cristo, nia ema kriatura bai-bain ida, maibé nia jestu no hahalok balun atu hanesan loloos de’it ho Jesus Cristo.
Ijemplu konkretu balun mak hafoin ukun a’an Xanana fó perdaun ba Jeneral Indonézia sira ne’ebé oho no estraga Timor-oan sira durante tinan 24 nia laran. Perdaun ne’e atu lori ba dame no paz iha ukun aan nia laran. Xanana haraik a’an ba jeneral Indonézia sira la’os ba nia aan, maibé ba Timor tomak nia di’ak, no ba timor nia estabilidade.
Xanana ba hakuak, tuur, no han hamutuk ho ema autonomista sira iha Kupang, Bali no Jakarta la’os ba nia aan, maibé ba estabilidade povu Timor. Rai Timor ne’e pedasuk ida husi Timor tomak, Timor Kupang, no Timor Dili. Ema Timor rihun ba rihun mak hela rai pedasuk sorin Indonézia iha potensia bele kria instabilidade. Tanba ne’e, Xanana hakarak halo rekonsiliasaun la’os ba nia a’an, maibé ba dame no paz iha rai Timor.
Nia dehan, buat hotu ne’ebé Xanana halo la’os atu buka naran no buka oin, maibé dalan ne’ebé nia hakat-liu ne’e nakonu ho klean no kurva barak, tanba hetan rejeisaun oioin husi entidade oioin la’os de’it iha nasionál, maibé mós international.
Xanana la’os hanesan Jesus, maibé nia nu’udar umanu ida ne’ebé iha fuan no domin boot liu ema barak.
Ijemplu ida mak iha tinan 2007 bainhira sai Primeiru-Ministru durante tempu naruk, Xanana hetan umiliasaun oioin iha Parlamentu Nasionál, no halo deklarasaun iha media hodi dezakredita Xanana, to’o ataka nia privacidade. Xanana simu ho nonok hodi aguenta sarkasma no sinizmu ne’eebé adversáriu halo ba nia. Maske nia ka’er hela governu, no Ramos-Horta ka’er Prezidente Repúblika, nia nunka aproveita instituisaun Estadu sira ne’e hodi halo presaun ba nia adversariu politika sira.
Xanana responde ho pasiensia no kalma to’o dala ruma nia entonasaun (lian) ne’e aas itoan. Nia pasiensia simu umuliasaun oioin, tanba de’it interese povu no nasaun nian.
Ba fali tinan 2015, Xanana entrega tiha kargu Primeiru-Ministru, no ministru balun ba membru Committee Central FRETILIN (CCF), no sarkasma insulta sira ne’e lakon tiha kedas.
Jestu entrega ukun ba membru CCF, tanba interese nasionál Fronteira Maritima. Xanana loke tan kampu serbisu ida ba Sekretariu Jeral Partidu FRETILIN, Mari Bim Amude Alkatiri hodi sai jestor ba projetu pilotu ho naran Zona Espesial ba Ekonomia Sosial no Merkadu (ZEESM) ne’ebé implementa uluk iha Rejiaun Administrativu Espesial Oe-Kusi Ambeno (RAEOA) ho osan millaun U$ 700 durante tinan 5. Ba dame no paz Xanana tenke halo buat hotu maske sakrifika tiha nia partidu, fama, no nia dignidade.
Ida ne’e hotu tiha, Xanana apoia tan Taur Matan Ruak sai Prezidenti Repúblika em vez de konsidera, no obrigadu, maibé atual Primeiru-Ministru Taur sarani tiha fali Xanana nu’udar Soeharto daruak iha Timor.
Jeneral Taur durante kampaña eleitoral ba eleisaun parlamentar 2017 nian, insulta no trata a’at Xanana, maibé Xanana ho brani kontinua fó tan kargu Primeiru-Ministru ba nia maske PLP ne’e hetan de’it kadeira ualu. Xanana la’os Jesus, maibé fuan boot tebes ne’ebé la’os de’it fó perdaun ho lia-fuan mamuk, maibé fó pozisaun boot hanesan Primeiru-Ministru ba Taur Matan Ruak.
Xanana mós ho nia partidu CNRT apoiu kandidatu Prezidente Partidu FRETILIN, Francisco Guterres Lú Olo ba konkore iha eleisaun prezidensial ikus mai Lú Olo konsege sai duni Prezidente Repúblika durante tinan lima nia laran husi tinan 2017 to’o 2022. No ikus mai Lú Olo selu ho lakohi fó posse ba membru governu sira husi partidu CNRT nian kuaje nain 9 iha tinan 2018.
Só Xanana de’it mak bele fo pozisaun boot ba adversário politika sira, maibe Xanana nunka hetan pozisaun aas husi adversáriu.
Xanana sai Prezidenti Repúblika, no Primeiru-Ministru tanba nia badaen aan rasik. Ema seluk Xanana tula tiha liman sai boot, no sai tiha boot la’os konsidera no agradese, maibé sai fali “Mau-Pagador” hanesan Judas Iscariotes.
Xanana fó buat hotu, no halo buat hotu, maibé ikus mai nia tenke simu fali sarkasma, no umiliasaun oioin hanesan lider koruptor, Primeiru-Ministru defaktu no seluk tan.
Hanesan mós Jesus Cristo fó buat hotu ba Judas, maibé ikus mai Nia tenke simu traisaun, no aat liu-tan to'o hedi Nia ba Cruz iha foho Calvario nia tutun.
Tanba ne'e maluk sira, lalika hakfodak ho evolusaun politika ne'ebé durante ne’e mosu dadauk iha ita le’et, tanba “Mau-Pagador, no traisaun” ne'e nanis kedas ona iha tempu Jesus Cristo nian, no kontinua da'et mai to'o ita nia tempu ohin loron tantu iha politika no seluk tan.
