DILI (TOP) – Prezidente Parlamentu Nasionál (PPN), Arão Noe de Jesus da Costa Amaral konsidera despaixu husi Tribunal Rekursu kona-bá rekerimentu ne’ebé hato’o iha loron 19 Maiu 2020 ne’e invalidu, tanba la liuhusi deliberasaun juiz koletivu.
Hafoin vota destituisaun ba kargu PPN iha oras meudia, no iha lorokraik ne’e kedas Arão hato’o rekerimentu ida ba TR molok rezultadu votasaun ba destituisaun ne’e fó sai iha Jornal Repúblika. Rekerimentu ne’e mós Arão Noe asina nu’udar PPN, maibé iha loron 22 Maiu foin lalais, TR haruka hikas despaixu ida hodi husu lejitimidade Arão nian nu’udar PPN ka nu’udar deputadu baibain.
Kona-bá kestaun ne’e, PPN, Arão Noe de Jesus da Costa Amaral katak, la’ós tanba ambisaun ba podér mak nia hato’o prosesu kontensiozu konstitusionalidade ba nia destituisaun, maibé nia halo ida ne’e atu hatuur regra konstitusionál, rejimentu Parlamentu, no Lei ba Organizasun no Funsionamentu Administrasaun Parlamentar (LOFAP) atu nune’e Parlamentu labele sai fatin ba Hahalok asaltu poder no fatin halo violasaun ba konstituisaun no lei sira iha Timor-Leste.
Nune’e, Arão esplika pontu prinsipál sira relasiona ho nia nia rekursu ba Tribunal katak, despaxu ne’ebé juiz Deolindo do Santos iha kualidade nu’udar Prezidente Tribunal Rekursu hatún ba nia hodi kestiona nia lejitimidade nu’udar Rekerente ne’e Ilegál, tanba la tuir Kódigu Prosesu Sivíl artigu 186.
“Artigu 186 husi Kódigu Prosesu Sivíl Rekere Distribuisaun Prosesu sira ne’ebé tama iha Tribunal Rekursu ba Juiz Koletivu no Rekere deliberasaun husi Juiz Koletivu. Despaxu ne’ebé Venerandu Juiz Deolindo do Santos hatún ba ha’u ne’e laliu husi Deliberasaun Juiz Koletivu, tanba ne’e konsidera nulu,” hatete Arão liu husi konferénsia ba imprensa iha bankada CNRT iha Parlamentu Nasionál, Dili Segunda 25 Maiu 2020.
“Despaxu husi desizaun singular sein liu hosi deliberasaun plenária Juiz koletivu ne’e, tau em kestaun Venerendu Juiz Deolindo do Santos nia Imparsialidade ba ha’u nia pedidu fiskalizasaun abstrata\ konstitusionálidade ne’ebé ha’u hatama ba Tribunal Rekursu,” esplika Arão.
Nia hatutan, despaxu ida ne’e viola Kódigu Prosesu Sivíl Artigu 186 ne’ebé lá foti liuhosi koñesimentu juiz koletivu, nune’e konsidera nulu ka inválidu tuir Kódigu Prosesu Sivíl Artigu 416 (d).
Ho violasaun ba artigu husi Kódigu Prosesu Sivíl hanesan temi iha leten ne’e, Arã rekere ba juiz Deolindo do Santos atu revoga despaxu iha loron 22 Maiu 2020 tanba ilegál no nulu.
“No orderna imediata distribuisaun prosesu ne’ebé ha’u submete no ha’u rekere imparsialidade husi Tribunal Rekursu,” Arão husu hodi konsidera despaixu TR nian ne’ebé husu fali Arão nia lejitimidade ne’e estrañu.
“Tanba Pedidu ne’ebé ha’u hatama ne’e atu husu ba Tribunal se Prosesu Destituisaun ba ha’u ne’e tuir Konstituisaun no lei oan sira ka la’e, la’ós kestiona fali ha’u nia lejitimidade,” Arão esplika.
Arão kontinua konsidera aktu destituisaun ba nia kargu ne’e viola Konstituisaun Repúblika iha artigu 99 (3) katak Parlamentu halo Reuniaun ordináriamente liuhosi konvokasaun Prezidente Parlamentu nian.
“Reuniaun ka plenária destituisaun ba ha’u ne’e Konvoka husi Vise Prezidente Parlamentu, ida ne’e Inkonstitusionál. Destituisaun ba ha’u hanesan asaltu podér tanba viola Konstituisaun no Rejimentu Parlamentu Nasionál Artigu 17 (1.b) katak atribui kompeténsia ba Prezidente Parlamentu Nasionál nian atu Marka sesaun Plenária no Fixa orden do dia tuir Rejimentu.”
Nia hatutan, iha loron 18 Maiu 2020, Vise Prezidente Maria Angelina Sarmento halo rasik ajenda ba plenária no husu ba DIPLEN atu organiza plenária. Diretór DIPLEN hare katak laiha delegasaun kompeténsia husi Prezidente Parlamentu ba Vise Prezidente, nune’e DIPLEN devolve ka entrega fali pedidu plenária ne’e ba Gabinete Vise Prezidente nian.
Iha loron hanesan Vise Prezidente haruka despaxu ba Sekretaria Jerál Parlamentu atu husu organiza plenária. Sekretáriu Jerál responde despaxu ne’e katak Sekretariadu sei La-Prosesa Pedidu husi Vise Prezidente bainhira la-aneksa ho delegasaun kompeténsia husi Prezidente ba Vise Prezidente. Delegasaun kompeténsia ne’e ezije husi Rejimentu Parlamentu Artigu 22 (3) no LOFAP Artigu 7 kona-ba delegasaun kompeténsia husi Prezidente.
“Vise Prezidente obriga halo nafatin ajenda ba plenária no ha’u konsidera katak ajenda husi Vise Prezidente ne’e viola Konstituisaun artigu 99 (3) no Rejimentu Parlamentu artigu 17 no 22, no LOFAP Artigu 7, tanba ne’e ha’u hatún despaxu hodi indefere tiha ajenda ilegál husi Vise Prezidente ne’e.”
Nia hatutan, iha loron 19 Maiu 2020 nia hatun despaxu ba DIPLEN no distribui kopia ba deputadu sira hotu katak loron ne’e laiha plenária. Maibé Vise Prezidente Ilegalmente Konvoka rasik Plenária, sein delegasaun kompeténsia, no sein kooperasaun husi Funsionáriu Parlamentu nian.
“Tanba ne’e maka ha’u konsidera katak Destituisaun ne’ebé halo ba ha’u ne’e inskonstitusional, irejimental, no ilegál. Razaun fundamental sira ne’e mak obriga ha’u atu defende Konstituisaun no Lei sira hodi hatama Rekursu ba Tribunal,” nia esplika.
Antes ne’e mós Prezidente Partidu CNRT, Kay Rala Xanana Gusmão kontinua konsidera Arão Noe nu’udar PPN, tanba asaun destituisaun ne’e nu’udar asaltu poder.
Notisia relevante: Xanana nafatin konsidera Arão Noe nu’udar PPN
Entretantu, antes ne’e Vise Prezidente Parlamentu Nasionál (VPPN), Angelina Sarmento katak saida mak akontese iha Parlamentu Nasionál iha loron 19 Maiu 2020 ne’e la viola konstituisaun no Rejimentu Parlamentu Nasionál inklui LOFAP.
