Atu disolve PN, CNRT fó fiar tomak ba PR Horta

SAME (TOP) – Militante no simpatizan sira husi partidu FRETILIN no Partidu Libertasaun Popular (PLP) oras ne’e halo propaganda maka’as tantu iha plata forma media sosial (Facebook) no iha atividade konsolidasaun partidaria kona-ba akordu entre partidu CNRT ho José Manuel Ramos-Horta ba assuntu disolve Parlamentu Nasionál.

Kona-ba kestaun ne’e, Prezidente Repúblika José Manuel Ramos-Horta deklara ona ba públiku iha loron Kuarta 8 Juñu liuba katak, Prezidente partidu CNRT Kay Rala Xanana Gusmão mak lakohi nia atu disolve Parlamentu Nasionál.

Notisia relevante: PR Horta dehan Xanana la aseita disolve PN

No iha parte seluk mós Sekretariu Jeral Partidu CNRT Francisco Kalbuadi Lay katak, atu disolve PN ka la disvolve, partidu CNRT sei la impõen ba PR Horta, tanba CNRT konsidera assuntu atu disolve PN ne’e la’os forma unika, no konsidera problema sira seluk ne’ebé kuaje tinan lima akontese iha rai-laran sai prioridade liu atu hadia duke ba assuntu disolve PN.

Antes ne’e iha loron Domingu 23 Janeiru 2022, partidu CNRT liu husi ninia konferensia nasionál iha salaun Oka Rudal iha Osindu I, Surik-Mas-Dili desidi fó apoiu ba José Manuel Ramos-Horta ba kompete iha eleisaun prezidensial 2022 hodi ikus mai konsege hetan duni vitoria iha loron 19 Abril liu ba no ikus mai simu tiha ona pose iha loron 20 Maiu 2022 nu’udar Prezidente Repúblika ba povu Timor-Leste tomak.

Pontu sira ne’ebé partidu CNRT ho José Manuel Ramos-Horta konkorda iha konferensia nasional ne’e mak bainhira manan iha eleisaun prezidensial mak tenke dissolve tiha Parlamentu Nasionál (PN), tanba Parlamentu Nasionál V lezijlatura lakon tiha ona nia lejitimidade tuir KRDTL Artigu 86 (f) iha loron 18 Marsu 2020.

Konsolidasaun partidu CNRT ne'ebé lidera husi Sekretariu Jeral Partidu CNRT Francisco Kalbuadi Lay iha Same-Manufahi, Domingu 26 Juñu 2022. Foto TOP/Raimundos Oki.

Artigu ne’e dehan, Prezidente Repúblika (PR) hakotu Parlamentu Nasionál, iha kazu krize boot institusionál nian ne’ebé labele iha formasaun governu ka aprovasaun Orsamentu Jerál Estadu (OJE) nian, iha tempu naruk liu loron neen-nulu (60), bainhira rona tiha ona partidu polítiku sira-ne’ebé hetan kadeira iha Parlementu Nasionál, no rona Konsellu-Estadu, iha tempu ne’ebé laiha kdasar jurídiku atu hala’o disolusaun, tenke haree tuir regra iha Artigu 100.

OJE 2020 la-passa iha PN iha loron 17 Janeiru 2020, tuir mai PR Lú Olo konvoka reuniaun ho lider nasionál sira iha loron 10 Fevereiru 2020 hodi hamosu pontu tolu, primeiru katak eleisaun antisipada ne’e nu’udar solusaun ikus liu, daruak husu ba partidu sira halo movimentu atu forma governu foun, datoluk Taur Matan Ruak nafatin Primeiru-Ministru to'o hetan ka forma ona governu foun (IX Governu).

Bazeia ba PR Lú Olo nia orientasaun, CNRT halo movimentu no konsege forma koligasaun foun ne'ebe indijita Kay Rala Xanana Gusmão hanesan PM ba IX Governu, no aprezenta ba PR Lú Olo iha loron 10 Marsu 2020. Infelizmente, Lú Olo estuda proposta ne'e to'o tiha deit agora.

Prazu loron neen-nulu (60) tuir KRDTL Artigu 86 (f) kaduka ka termina iha loron 18 Marsu 2020. Ne'ebé tuir loloos PR Lú Olo tenke disolve ona PN, maibé ida ne'e la-akontese, nune'e signifika juridikamente V Lejizlatura PN la iha ona lejitimidade konstitusional.

Aleinde Parlamentu Nasional V Lejizlatura ne'ebé lakon ona nia lejitimidade konstitusional iha loron 18 Marsu 2020, VIII Governu mós lakon ona nia lejitimidade tuir KRDTL Artigu 106 (1) bainhira Aliansa Mudansa ba Progresu ne'ebé forma VIII Governu naksobu ka la-eziste ona hahu husi loron 20 Janeiru 2020.

Konsolidasaun partidu CNRT iha Remexio (Aileu) ne'ebé lidera husi Sekretariu Jeral Partidu CNRT Francisco Kalbuadi Lay iha loron Sábadu 25 Juñu 2022. Foto TOP/Raimundos Oki.

Husi sekuensia sira iha leten ne'e, maka juridikamente iha konkluzaun 2: a). Parlamentu Nasional V Lejizlatura lakon tiha ona nia lejitimidade Konstitusional iha loron 18 Marsu 2020; b). VIII Governu lakon nia lejitimidade juridika iha kedas 20 Janeiru 2020 bainhira PM Taur deklara katak AMP laiha ona.

Faktu sira ne'e hatudu momoos katak valor RDTL hanesan Estadu Direitu Demokrátiku lakon tiha ona, no kredibilidade RDTL hanesan Estadu ida monu rabat rai iha komunidade internasional nia matan.

CNRT hanesan partidu ne'ebe kaer ba prinsipiu tane-as Interese Estadu nian, iha dever no obrigasaun atu Restaura fali Valor Konstitusionais no hadiak fali imajen RDTL iha mundu internasional nia matan. Ho ida ne’e maka apoia ona Horta hodi ajuda hadia hikas Estadu ne’e iha komunidade internasional nia matan.

Prezidente Partidu CNRT Kay Rala Xanana Gusmão dehan ona katak, CNRT nia pozisaun politika atu disolve Parlamentu Nasionál ne'e la'os tanba ambisaun ba poder, maibé hakarak atu Estadu RDTL la'o tuir hikas KRDTL no lei oan sira. Inklui atu manan fali konfiansa husi Komunidade Demokratiku sira iha mundu.

Iha tempu ne’eba, Horta dehan, sei kumpri kriteria hotu husi partidu CNRT nian bainhira apoia ninia kandidatura. Apoiu hotu ona, no vitoria mós hetan tiha ona, maibé observador balun hare katak, PR Horta iha tempu limitadu tebes atu disolve PN, bele disolve maibé orsida fó mensajen la di’ak ba komunidade internasional hare ba imajen Timor-Leste ne’ebé nakonu de’it ho instabilidade politika.

Sekretariu Jeral Partidu CNRT Francisco Kalbuadi Lay. Foto TOP/Raimundos Oki.

Tanba ne’e, tuir Sekretariu Jeral Partidu CNRT Francisco Kalbuadi Lay katak, akordu entre partidu CNRT ho PR Horta iha tempu ne’eba ne’e la’os solusaun uniku no obrigatoriu, no nia dehan problema seluk ne’ebé presiza PR Horta tau atensaun ne’e boot liu kompara ho assuntu disolve PN.

“Ita hotu tenke hatene katak, loos duni partidu CNRT nia kandidatura prezidente mak José Manuel Ramos-Horta, maibé ita hotu tenke konsiente katak, desde loron 20 Maiu to’o agora nia ne’e Prezidente Repúblika ba nasaun tomak, Prezidente ba povu tomak. Sentidu Estadu ne’e ba CNRT ne’e importante liu. Tau interese Estadu importante liu duke interese ida-idak nian. Nu’udar partidu ami hanoin katak presiza konsolida aan didiak iha partidu laran, tanba ami hatene katak disolve ka la disolve ita tenke fó tempu ba Prezidente Repúblika hodi hala’o nia serbisu ho livremente,” hateten Sekretariu Jeral Partidu CNRT Francisco Kalbuadi Lay ba jornalista sira bainhira hala’o agradesimentu no konsolidasaun partidu CNRT nian iha salaun parokial Same-Manufahi, Domingu 26 Juñu 2022.

Sekretariu Jeral Partidu CNRT Francisco Kalbuadi Lay hamutuk ho estrutura CNRT nian iha Same, munisipiu Manufahi, Domingu 26 Juñu 2022. Foto TOP/Raimundos Oki.

“Ha’u hakarak informa ba militante no simpatizante partidu CNRT nian tomak iha rai-laran katak, disolve Parlamentu Nasionál ne’e la’os forma uniku, ita nia problema iha nasaun ne’e barak tebes. Tanba ne’e mai ita fó lai tempu na Na’i Prezidente Repúblika hodi halo konsolida didiak hodi hadia tiha ita nia Estadu ne’e,” Kalbuadi afirma.

Kalbaudi hatutan, agradesimentu no konsolidasaun ne’ebé CNRT hahu ona iha loron 18 Juñu liuba iha munisipiu Dili. No, hahu tan konsolidasaun iha Remexio (Aileu), Same (Manufahi) to’o semana oin mós halo nafatin konsolidasaun no agradesimentu.

Nia esplika, importansia husi rekoñesimentu ne’e tanba nia konsiente katak, vitoria iha eleisaun prezidensial 19 Abril liuba ne’e la’os vitoria mai husi partidu CNRT de’it, maibé vitoria ne’e mai husi povu tomak.

Sekretariu Jeral Partidu CNRT Francisco Kalbuadi Lay hamutuk ho estrutura CNRT nian iha Same, munisipiu Manufahi, Domingu 26 Juñu 2022. Foto TOP/Raimundos Oki.

“Povu duni mak fó mandatu ba ita nia kandidatu mak oras ne’e sai nu’udar Prezidente Repúblika ba povu tomak. Ita hotu respeita povu nia desijaun, no husik ona tempu ba Prezidente Repúblika hodi serbisu atu hadia Estadu ida ne’e hamutuk ho komponente hotu.”

Tanba ne’e mak Francisco Kalbuadi Lay nia iha dever moral hanesan Sekretariu Jeral partidu CNRT ba atu agradese ba povu liu husi estrutura partidu nian iha teritóriu nasionál.

Raimundos Oki
Author: Raimundos OkiWebsite: https://www.oekusipost.comEmail: Este endereço de email está sendo protegido de spambots. Você precisa do JavaScript ativado para vê-lo.
Xefe Redasaun & Editor

Online Counter