DATINA (TOP) – Prosesu luta ba libertasaun nasionál involve ema barak inklui Francisco Lui A.K.A Leong ne’ebé tula sai Komandante em Chefe das FALINTIL, Kay Rala Xanana Gusmão husi Dili ba Datina, Manufahi.
Aqui Leong konta prosesu tula sai Xanana katak, bainhira sira rona informasaun katak inimigu sira komesa buka ona Xanana iha Dili laran, no hahu taka metin ona dalan sira atu la’o sai husi Dili, nia ho saudozu Luis Cardoso alias Sikat hasoru malu ho estafeta ida naran Bento, no kontinua ba hasoru Xanana. Iha sorumutu ne’e, Xanana husu ba sira atu oinsa bele ajuda lori nia sai husi Dili laran, tanba inimigu aperta dadauk ona.
“Ami nia programa ne’e hahu iha Dili ho estafeta ida naran Bento. Depois hasoru malu tiha ho estafeta ne’e ha’u ho saudozu Sikat hasoru malu, no katuas (Xanana) husu ami atu oinsa halo planu bele lori nia sai husi Dili, tanba inimigu sira hahu buka ona nia iha Dili laran,” hateten Aqui Leong ba jornalista sira iha aldeia Datina, suku Holarua, postu Same, munisipiu Manufahi, Segunda 13 Jullu 2020.
Aldeia Datina lokaliza iha foho Kablaki nia hun kedas, no Kay Rala Xanana Gusmão konsege subar iha foho Kablaki tutun durante fulan ida nia laran iha Jullu 1992 molok militar Indonézia sira ka’er nia iha loron 20 Novembru 1992.
Nia dehan, rajaun husik hela Xanana iha Datina, tanba antes ne’e sira iha ligasaun ona ho saudozu Luis Cardoso alias Sikat.
“Ha’u ho saudozu Luis Cardoso kuandu invazaun tama ne’e ami hahu serbisu hamutuk kedas. Depois ami hare katak, fatin ne’e mak ami hare fatin estrategis liu, tanba ne’e mak ami prepara fatin ne’e hodi lori katuas mai subar iha fatin ne’e,” nia esplika.
“Ha’u tula iha loron 26 Jullu 1992. Husi Dili mai, katuas halo tiha serbisu fulan ida iha ne’e depois ami evakua fali ba Dili iha loron 29 Agostu 1992”.
Husi movimentu ne’e, militar Indonézia sira konsege ka’er Aqui Leong iha loron 5 Novembru 1992 iha Dili, no inimigu sira mós ka’er tan Xanana iha loron 20 Novembru 1992.
Vizita Kay Rala Xanana Gusmão iha nia abrigu ida iha Datina ne’e hodi presta omenajen ba saudozu Luis Cardoso alias Sikat ho nia kaben saudoza Graciana P. Cardoso. Saudozu Luis Cardoso fila ona ba mundu seluk iha tinan 2016.
“Ha’u husu deskulpa ba ha’u nia alin Sikat ho Graciana no familia tomak, tanba bainhira sira husik tiha mundu ne’e ha’u la konsege mai,” hateten Xanana.
“Agradese ba imi nain-rua, no ba familia tomak. Domin ne’ebé imi hatudu loloos de’it domin, determinasaun ne’ebé imi hatudu ba ukun rasik aan nian hodi ajuda ha’u bele mai hela iha ne’e sa’e to’o foho leten ne’eba hodi serbisu iha ne’eba, ba to’o Dili imi mak fó hotu. Fó seguransa, fó hahan, fó buat hotu-hotu”.
“Ha’u sei lembra ha’u halo video ida haruka ba mundu. Situasaun difisil, maibé la ho imi nia kontribuisaun, Luis ho Graciana ho familia tomak iha Datina ne’e ha’u kala lakonsege halo ha’u nia kna’ar ho di’ak”.
“Ha’u mai husi Dili mai Datina ho kamioneta. Aqui Leong mai lori ha’u mai. Inimigu buka hela ha’u iha Dili. Taka metin dalan ne’ebé atu sai husi Dili ba interior, Aku Leong mak prepara nia kamioneta ho kaixa ida, ha’u tuur iha kaixa laran hodi lori ha’u sai husi Dili, ses tiha husi Dili, tanba inimigu buka la’o iha Dili laran”.
Xanana hatutan, la’o mai to’o Laulara, inimigu haruka para kareta.
“Aqui Leong hateke ba ha’u nia oin mean, hakfodak, ha’u hare hela nia oin, ha’u hatene hela nia laran hanoin katak ita atu mate ona mak ne’e”.
Aqui Leong tun ko’alia ho bapa sira, nia sa’e fali, “ha’u rona bapa sira mós sa’e ba kareta laran. Iha oin nia hateke husi vidru mai hodi dehan ba ha’u atu labele mear, labele fuma, tanba bapa sira tuur hela iha kaixaun leten”.
Xanana dehan, iha Laulara ne’e militar Indonézia balun sa’e hamutuk iha kareta ne’e, no ida tur loos iha kaixaun leten, no to’o iha Aileu mak sira foin tun.
“Bapa ida tuur loos de’it iha ha’u nia ulun leten, no nia botas iha loos kedas ha’u nia oin. Kareta hahu la’o rai rahun mak nakonu iha ha’u nia inus laran halo dada iis la di’ak.
“Ami to’o iha Aileu, bapa sira hapara tan kareta ne’e, bapa sira tun. Ha’u rona de’it mak terima kasih, terima kasih. Depois bapa sira tun tiha iha Aileu, Aqui Leong dehan obrigadu no agradese ba Na’i Maromak, tanba konsege proteze ami”.
To’o iha Datina, Aqui Leong entrega tiha Xanana ba saudozu Luis Cardoso ho nia familia sira mak subar Xanana iha abrigu ida iha foho Kablaki nia hun.
