Amérika investe millaun US$420 hadia edukasaun no bee moos iha TL

DILI (TOP) – Estadus Unidus Amérika liu husi Millennium Challenge Corporation - MCC asina ona kompaktu foun millaun $420 hodi investe transforma setór bee moos no edukasaun iha Timor-Leste durante tinan lima nia laran.

Tuir Komunikadu ba Imprensa ne’ebé The Oe-Kusi Post (TOP) asesu, asina kompaktu ne’e hala’o entre Millennium Challenge Corporation - MCC nia Vise Prezidente ba Operasaun Kompaktu Cameron Alford no Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus Fidelis Magalhaes ne’ebé hala’o iha Salaun Ministériu Negósiu Estranjeiru no Kooperasaun iha Dili, Tersa 19 Jullu 2022.

Vise Prezidente Interinu ba Operasoens Kompaktu iha Millennium Challenge Corporation, ka MCC Cameron Alford hateten, kompaktu ne’e sei fornese investimentu transformadór sira iha setór bee no edukasaun iha Timor-Leste hodi hadi’ak liutan saúde no abilidade Timor-Leste nia populasaun no kontribui ba Timor-Leste nia dezenvolvimentu kontínuu no prosperidade.

“Kompaktu ne’e hanesan sinál husi Estadus Unidus nia kompromisu hodi hametin ita-nia parseria rohan laek iha tinan hirak tuir mai,” hateten Cameron iha nia diskursu.

Nai hatutan, lori governu Estadus Unidus Amérika nia naran no Diretora Ezekutiva MCC nian Alice Albright, ne’ebé mai vizita ona Dili iha fulan Maiu hodi partisipa iha seremónia investidura Prezidente Repúblika nian iha loron 20 Maiu liuba.

Cameron mós hato’o obrigadu-wain ba Primeiru Ministru Taur Matan Ruak, Prezidente Parlamentu Nasionál, Ministru Fidelis Magalhaes, no membru sira husi Konsellu Ministrus no Parlamentu Nasionál ba sira-nia lideransa, ne’ebé esensiál tebes hodi lori nasaun rua ne’e konsege asina ona kompaktu foun ne’e sei kontinua valiozu hodi lao ba oin.

“Ha’u mós hakarak agradese Prezidente Ramos Horta, ne'ebé ha’u hasoru ona horiseik, nune’e mós ba MCC nia parseirus no belun sira barak iha Timor-Leste, inklui Enkaregadu Negósiu Daley no ekipa Embaixada Estadus Unidus nian tomak iha Dili, no organizasaun sosiedade sivíl barak, ba ita-boot sira-nia apoiu durante tinan barak nia laran.”

Millennium Challenge Corporation - MCC nia Vise Prezidente ba Operasaun Kompaktu Cameron Alford hato'o hela nia diskursu iha serimónia asina kompaktu foun ho governu Timor-Leste iha salaun MNEK, Dili Tersa 19 Jullu 2022. Foto Media Embaixada EUA.

Nia dehan, MCC nu’udar Estadus Unidus Amérika nia ajénsia asisténsia estranjeira inovadora no independente ne’ebé ajuda lidera luta hasoru kiak iha nível globál. Dezde tinan 2004, MCC estabelese ona parseria ho nasaun 49 iha mundu tomak, investe besik billaun $15 ba programa sira hodi hasa’e kreximentu ekonómiku no hamenus kiak. Investimentu sira ne’e ho espetativa benefisia ema besik millaun 215.

“Ohin, ha’u haksolok mai iha ne’e hodi marka momentu importante ida iha relasaun entre Estadus Unidus Amérika no Timor-Leste ho asinatura programa Kompaktu Timor-Leste nian ho valór millaun $420.”

Cameron konsidera investimentu ida-ne’e reprezenta kontribuisaun dezenvolvimentu boot liu hotu iha istória relasaun entre Estadus Unidus Amérika (EUA) ho Timor-Leste nia relasaun bilaterál tinan 20 no nu’udar sinál ida husi EUA nia kompromisu kontínua ba Timor-Leste.

“Ho parseria ida-ne’e, Estadus Unidus Amérika – liuhusi MCC – no Timor-Leste aproveita oportunidade furak ida-ne’e hodi hamosu impaktu pozitivu ba Povu Timor-Leste nia moris.”

Cameron esplika, kompaktu ida-ne’e hari’i bazeia ba MCC nia programa threshold iha tinan 2010 ho Timor-Leste, ne’ebé hametin ona esforsu sira relasiona ho anti-korrupsaun no hadi’a asesu ba servisu imunizasaun liuhusi hari’i sistema saúde komunitária ida ne’ebé efikáz liután.

Cameron fiar katak, liuhusi investimentu transformadór sira iha paíz ne’e nia setór bee no edukasaun, kompaktu ida-ne’e sei mellora saúde no abilidades populasaun Timor-Leste no kontribui ba Timor-Leste nia dezenvolvimentu kontínuu no prosperidade iha futuru.

Iha tempu ne’ebé mundu responde ba dezafiu lubuk ida ne’ebé kontinua aumenta, inklui krize klimátika globál, seguransa bee sai importante liután. MCC sei mai ho alvu hodi aloka fundu millaun $308 ba tratamentu bee, saneamentu, no infrastrutura drenajen hodi rezolve problema saúde lubuk ida iha nasaun ne’e — resolve moras hirak ne’ebé kauza husi bee kontaminadu.

Osan millaun $40 seluk husi MCC nia fundu ka subvensaun ne’e sei kontribui ba hasa’e kualidade ensinu no lideransa iha eskola, ita sei profisionaliza liután ensinu iha nível sekundáriu no to’o iha kada eskola sekundariu iha Timor-Leste.

Aleinde ne’e, governu Timor-Leste sei kontribui millaun $64 ba infraestrutura bee, saneamentu no drenajen, inklui ligasaun entre uma-kain ba sistema foun sira, atu nune’e bele lori diretamente benefísius ba sidadaun sira iha Dili nia uma fatin.

Kompaktu ne’e dezenvolve iha parseria metin ho governu Timor-Leste, ne’ebé lidera iha esforsu ida-ne’e no halo mós konsulta ho sosiedade sivíl no setór privadu.

Cameron hein katak, ho investimentu konjuntu hamutuk millaun $484, kompaktu ida-ne’e ho espetativa atu benefisia ema Timoroan besik millaun ida.

Nia dehan, lori ona tinan barak hodi too iha loron ida-ne’e.

“Ohin ita selebra esforsu tomak ne’ebé halo tiha ona hodi dezeña investimentu transformadór hirak ne’e. Ha’u hakarak agradese membru sira hotu husi Ekipa Dezenvolvimentu Kompaktu no ekipa iha MCC ba sira-nia servisu, nomós reprezentantes barak husi Governu Timor-Leste ne’ebé halao ona papel fundamentál ida iha dezeñu buat ida ne’ebé ha’u iha serteza sei sai kompaktu ida ne’ebé susesu.”

“Estadus Unidus Amérika sente orgullu halo parseria ho Timor-Leste hodi promove ita-nia kompromisu mútuu hodi redús kiak no dezenvolve kreximentu ekonómiku inkluzivu no sustentável ba nasaun ida ne’e ninia povu.”

“Ha’u hein ba oin serbisu ho ita-boot sira hotu hodi asegura katak kompaktu ida ne’e fornese dunik ninia poténsia boot hodi nune’e fó ba povu Timor-Leste ferramentu sira atu hari’i futuru ida ne’ebé saudável, no prósperu liután.”

Parte hosi Millennium Challenge Corporation - MCC ninia programa Kompaktu ho valór millaun $420 ho Timor-Leste inklui projetu bee, saneamentu, no drenajen ne’ebé sei implementa iha tinan lima ba oin. Projetu ne’e sei fornese be’e dezinfetadu ba ema besik 500,000 ne’ebé hela iha Dili no besik Dili. Investimentu infraestrutura MCC nian sei introdús sistema saneamentu báziku dahuluk iha Timor-Leste no sistema tratamentu bee foer, hadi’a drenajen, no fornese bee moos ba Dili no munisípiu haat ne’ebé besik Dili. Projetu ne’e dezeña atu sai inkluzivu no reziliente ba tempu naruk hodi hasae impaktu pozitivu no hamenus moras hirak ne’ebé kauza husi bee foer nune’e mós atu kompleta Governu no doadór sira-nia investimentu sira seluk iha Dili nia sistema bee no saneamentu. MCC nia Vise Prezidente Alford haksolok tebes halo vizita-guiada ba komunidade lokál ida ne’ebé parte husi hirak ne’ebé kompaktu atu ajuda durante nia vizita mai Dili.

Entretantu, deklarasaun husi parte governu Timor-Leste katak, asina akordu kooperasaun ba programa ida ne’e sei implementa durante tinan lima, ho montante dolar amerikanu millaun 484, ho objetivu atu redús ki’ak liuhusi kreximentu ekonómiku.

Governu define investimentu ne’e sei haree ba projetu prinsipál rua, ida atu hadi’a sistema bee, saneamentu no drenajen no ida seluk iha área edukasaun no formasaun nian. Ida uluk inklui tratamentu ba bee, ezgotu, sistema drenajen, reforsu ba instituisaun no entidade reguladór sira, no kriasaun abastesimentu sólidu ida ba bee no ezgotu ba uzu doméstiku. Ida tuirmai sei inklui Sentru Exelénsia Foun ida ba formasaun profesór foun sira ne’ebé sei garante padraun kualidade no lideransa nian.

Primeiru-Ministru Taur Matan Ruak hato'o nia diskursu durante seremónia asina kompaktu foun iha salaun MNEK, Dili Tersa 19 Jullu 2022. Foto Media Embaixada EUA.

Husi totál ne’ebé kalkula ona hamutuk dolar amerikanu millaun 484, dolar amerikanu millaun 420 sei disponibiliza husi MCC, no Governu Timor-Leste sei kontribui ho dolar amerikanu millaun 64. Valór ne’ebé sei disponibiliza husi Timor-Leste sei aloka de’it ba projetu tratamentu bee, ezgotu no drenajen nian, husi osan sira-ne’e dolar amerikanu millaun 34 sei uza hodi halo ligasaun ba uma sira no hodi dezativa fosa ne’ebé iha. Restu dolar amerikanu millaun 30 sei utiliza hodi apoia instalasaun sistema konvensionál no ba instalasaun bomba bee nian.

Konsellu Administrasaun MCC nian iha fulan-dezembru tinan 2017, hili ona Timor-Leste, nu’udár nasaun ne’ebé kumpre rekizitu hodi implementa programa ida ne’e ba promosaun kreximentu ekonómiku, ne’ebé aliña ho prioridade sira dezenvolvimentu nasionál nian.

Iha loron 21 fulan-jullu tinan 2018, Ministru Fidelis Magalhães no Vise-Prezidente Adjuntu MCC nian, Jonathan Brooks, asina ona akordu finansiamentu inisiál ida, ho valór dolar amerikanu rihun 750 hodi kria ekipa ida, ne’ebé integra iha programa Millennium Challenge Compact, ho misaun atu identifika setór ekonómiku sira ne’ebé sei dezenvolve durante implementasaun programa ne’e nian.

Membru governu sira partisipa iha seremónia asina kompaktu foun iha salaun MNEK, Dili Tersa 19 Jullu 2022. Foto Media Embaixada EUA.

Ekipa Dezenvolvimentu Kompaktu ba Dezenvolvimentu Governu Timor-Leste (CDT-TL) nian ida-ne’e, ofisiálmente kria ona iha loron 25 fulan-marsu tinan 2019 no lidera husi Embaixadór Constâncio Pinto.

Husi loron 11 to’o 17 fulan-abríl tinan 2022, Ministru Fidelis Magalhães lidera delegasaun altu nivel ida, ne’ebé kompostu husi reprezentante 14 entidade governamentál oioin, halo viajen ba Washington, iha Estadus Unidus Amérika (EUA), hodi halo negosiasaun akordu kompaktu ho MCC. No ikus mai asina ona akordu ne’e iha loron Tersa 19 Jullu 2022 iha salaun Ministériu Negósiu Estranjeiru no Kooperasaun.

Raimundos Oki
Author: Raimundos OkiWebsite: https://www.oekusipost.comEmail: Este endereço de email está sendo protegido de spambots. Você precisa do JavaScript ativado para vê-lo.
Xefe Redasaun & Editor

Online Counter