Oekusipost.com Dili – Iha tinan 2017, Aniceto Guterres nu’udar Prezidente Parlamentu Nasionál (PPN) mak hahu uluk “halai abandona" Parlamentu Nasionál (PN) iha Dezembru 2017 hodi ikus mai fó biban ba Prezidente Repúblika, Francisco Guterres Lú Olo disolve tiha parlamentu iha no desidi eleisaun antisipada iha Maiu 2018.
Situasaun ne'e ohin loron hahu mosu fali ona iha tempu Prezidente Parlamentu Nasionál, Arão Noe de Jesus Amaral ne'ebé dala rua ona, Segunda no Tersa liuba laiha ona plenaria iha Parlamentu Nasionál, maibé Prezidente Arão justifika katak, i ha reuniaun líder bankada deside katak durante COVID-19 ne’e kuandu iha ajenda Ordem do Dia mak iha plenária.
Arão Noé sei estuda hela pedidu destituisaun hafoin fó resposta ba deputadu sira hosi bankada parlamentár tolu ne’ebé hatama ona pedidu atu halo destituisaun ba meja Parlamentu Nasionál. Bankada tolu ne’e mak hanesan bankada Partidu Libertasaun Popular (PLP), FRETILIN no KHUNTO.
“Agora iha covid-19, uluk 2017 to’o 2018 iha IV Lejizlatura laiha plenária, laiha ema ida kestiona tanba saida mak ida-ne’e kestiona. Iha reuniaun líder bankada deside katak durante covid-19 ne’e kuandu iha ajenda Ordem do Dia mak iha plenária. Sé laiha ajenda Ordem do Dia laiha plenária”, Arão Noé informa ba jornalista sira, iha Parlamentu Nasionál, Dili 7 Maiu 2020.
Prezidente Parlamentu Nasionál sei justifika pontu lubuk ida ne’ebé rekerente sira koloka iha rekerimentu ba destitusaun nian.
“Kona-ba ajendamentu ba rekerimentu destituisaun ne’e ha’u sei haree lai ninia konteúdu depois bele hatete ajenda ka la’e. Pedidu ida uluk tama iha Janeiru ba destituisaun Prezidente IV Lejizlatura to’o fim do mandatu 2018 nein (laiha) ajenda, ne’e hatudu katak la viola buat ida,” afirma Arão.
Arão afirma nunka abandona PN to’o ohin loron, tanba lorloron sempre halo asinatura hela de’it nia lista prezensa hanesan uluk Aniceto Guterres halo.
Eis Prezidente PN, Aniceto Guterres mós iha Dezembru 2017 katak nia nunka abandona PN, no la viola Konstituisaun RDTL, maibé ikus mai PR Lú Olo disolve tiha PN ne’e ho rajaun mosu ona krize institusional.
Entretantu, bankada CNRT iha Parlamentu Nasionál durante ne’e sempre defende katak oras ne’e tempu ona atu Prezidente Repúblika, Francisco Guterres Lú Olo tenke disolve ona Parlamentu Nasionál tuir konstituisaun RDTL artigu 85 alinea F haruka. CNRT mós argumenta katak Vise Prezidente Parlamentu nain-rua ne’e mós labele dirije meja Parlamentu Nasionál bainhira lahetan delegasaun kompetensia husi Prezidente Parlamentu.
Konstituisaun RDTL Artigu 86 (f) deskreve katak: Prezidente Disolve Parlamentu Nasional Bainhira iha kazu grave krize institusional ne’ebe la-permite formasaun governu ka aprovasaun orsamentu jeral estadu liu loron 60.
“Ida ne’e Prezidente la halo. Nia nunka kumpre. Ida seluk mak tuir artigu 106 katak indizitasaun ba Primeiru-Ministru tuir eleisaun se mak manan, nia mak indizita, la’ós Prezidente mak indizita fali,” hateten advogadu Tilman ba jornalista sira iha edifisiu Tribunal Rekursu iha Kaikoli-Dili, 5 Maiu 2020.
Notisia relevante: Petisaun Kontra PR: Nain 18 Husi CNRT
Faktu hatudu katak, Orsamentu Jeral Estadu tinan 2020 la liu iha Parlamentu Nasionál iha loron 17 Janeiru liuba, no tuir prazu Konstitusional iha loron 17 Marsu 2020, V Lejizlatura tenke forma Governu foun ka aprova OJE. Maibé, ida ne’e la-akontese, tanba ne’e bazeia ba KRDTL Artigu 86 (f), Prezidente Repúblika iha obrigasaun Konstitusional atu disolve Parlamentu Nasionál.
Razaun seluk ne’ebé bankada tolu aprezenta atu Distitui PPN maka indika katak V Lejizlatura iha difisiensia tanba la-konsege konklui Lei Anti Korrupsaun. Realidade hatudu, deputadu FRETILIN na’in ha’at (4) mak tama iha Komisaun A ne’ebé toma konta kona-ba LAK, inklui Xefe Bankada Aniceto Guterres no Vise Prezidente Komisaun A, Francisco Vasconchelos husi PLP.
Rejimentu Parlamentu Nasional (RPN) Artigu 22 (3) hateten momoos katak Vise PPN so bele ezerse funsaun PPN nian bainhira PPN fo delegasaun kompetensia.
Maske nune’e, Primeiru-Ministru, Taur Matan Ruak (TMR) fó sai katak Prezidente Repúblika sei posse membru governu nain 6 husi Partidu Demokrátiku (PD) no partidu FRETILIN iha tempu badak.
Notisia relevante: PR Sei Posse Membru Governu Nain 6.
